የብዝሃ-ብሄር እና የሃይማኖት መንግስታት ሰላም እና ደህንነትን ለማረጋገጥ የዲፕሎማሲ፣ ልማት እና መከላከያ ሚና፡ የናይጄሪያ ጉዳይ ጥናት

ረቂቅ

ሥልጣንና ሥልጣን በሕዝብ መስክና በመንግሥት ውስጥ የራሳቸው ጎራ እንዳላቸው በከፍተኛ ጥናትና ምርምር የተረጋገጠ እውነት ነው። ቡድኖች እና ተደማጭነት ያላቸው ግለሰቦች ስልጣን እና ስልጣን ለማግኘት የህዝብን ቦታ ለመቆጣጠር ይታገላሉ። በናይጄሪያ ውስጥ ስላለው የአስተዳደር ሁኔታ ግንዛቤ እንደሚያሳየው የስልጣን እና የስልጣን ሽኩቻ የመንግስት ስልጣንን እና የመንግስትን ኢኮኖሚያዊ ሀብቶች ለክፍል ፣ለጎሳ እና ለግል ጥቅሞች መጠቀሚያ ማረጋገጥ ነው። የውጤቱ ውጤት የመንግስት ፖለቲካዊ እና ኢኮኖሚያዊ እድገት እየቀነሰ ሲሄድ ጥቂት ሰዎች ብቻ መበለጽገው ነው። ይህ ግን ለናይጄሪያ ግዛት የተለየ አይደለም። በአለም ላይ ዋነኛው የቀውስ መንስኤ ግለሰቦች እና ቡድኖች አንድም የበላይ ለመሆን ወይም ሌሎች ለመቆጣጠር የሚያደርጉትን ጥረት ለመቋቋም የሚያደርጉት ጥረት ነው። የተለያዩ ብሄረሰቦች እና ሀይማኖቶች ለፖለቲካዊ እና ኢኮኖሚያዊ የበላይነት በሚወዳደሩባቸው የብዝሃ-ብሄር እና ሀይማኖታዊ ማህበረሰቦች ውስጥ ይህ የበለጠ ግልፅ ይሆናል። በስልጣን ላይ ያሉት ቡድኖች የበላይነታቸውን ለማስቀጠል የማስገደድ ስልጣናቸውን ሲጠቀሙ የተገለሉ ቡድኖች ነጻነታቸውን ለማስከበር እና የተሻለ የፖለቲካ ስልጣን እና የኢኮኖሚ ምንጭ ለማግኘት ሲሉ የኃይል እርምጃ ይጠቀማሉ። ይህ በትልልቅ እና በጥቃቅን ቡድኖች የበላይነትን ለማግኘት የሚደረግ ጥረት ምንም ማምለጫ የሌለበት የሚመስለውን የብጥብጥ አዙሪት ይፈጥራል። የ"አገዳ" (ሀይል) ወይም "ካሮት" (ዲፕሎማሲ) አካሄዶችን በመጠቀም ዘላቂ ሰላምና ደህንነትን ለማረጋገጥ መንግስታት የሚያደርጉት የተለያዩ ሙከራዎች ብዙ ጊዜ እረፍት ይሰጣሉ። ለግጭት አፈታት የ‹3D› አቀራረብ ቅስቀሳ ከቅርብ ጊዜያት ወዲህ ግን አበረታች ውጤቶችን አስገኝቷል ግጭቶች ሳይቀዘቅዙ ሊፈቱ እንደሚችሉ እና የግጭት አፈታት ዘላቂ ሰላምን ያመጣል። ከናይጄሪያ ግዛት በርካታ ምሳሌዎችን በመያዝ፣ ይህ ጥናት በ‹3Ds› አቀራረብ የታሸገው የዲፕሎማሲ፣ የዕድገት እና የመከላከያ ውህደት ብቻ መሆኑን ያረጋግጣል፣ ይህም በብዝሃ-ብሄር ብሄረሰቦች ውስጥ ዘላቂ ሰላም እና ደህንነትን ያረጋግጣል።

መግቢያ

በባህላዊ መልኩ ጦርነትና ግጭቶች የሚቋረጡት አንዱ ወይም በግጭቱ ውስጥ ያሉ አንዳንድ ወገኖች ከፍተኛ ደረጃ ሲያገኙ እና ሌሎች ወገኖችን ለማዋረድ እና ወታደራዊ አቅመቢስ እንዲሆኑ እና በኢኮኖሚያዊ ሁኔታ በአሸናፊዎች ላይ ጥገኛ እንዲሆኑ የተደረደሩትን የእጄን ውል እንዲቀበሉ ሲያስገድዱ ነው። ነገር ግን፣ በታሪክ ውስጥ የሚደረግ ጉዞ የተዋረዱ ጠላቶች ብዙ ጊዜ እንደገና በመሰባሰብ ጨካኝ ጥቃቶችን ለመፈጸም እና ካሸነፉ ወይም ከተሸነፉ የጦርነት እና የግጭት አዙሪት እንደቀጠለ ያሳያል። ስለዚህ ጦርነትን ማሸነፍ ወይም ግጭትን ለማስቆም ብጥብጥ መጠቀም ለሰላም ወይም ለግጭት አፈታት በቂ ሁኔታ አይደለም። እ.ኤ.አ. በ 1914 እና 1919 መካከል ያለው የመጀመሪያው የዓለም ጦርነት ጉልህ ምሳሌ ይሰጣል ። ጀርመን በጦርነቱ ሙሉ በሙሉ ተሸንፋለች፣ እና ሌሎች የአውሮፓ ሀገራት እሷን ለማዋረድ እና በማንኛውም የጥቃት እርምጃ እንዳትሳተፍ ለማድረግ የተነደፉትን ቅድመ ሁኔታዎች ላይ ጣሉት። ነገር ግን፣ በሁለት አስርት አመታት ውስጥ፣ ጀርመን ከአንደኛው የአለም ጦርነት የበለጠ በሰፊ እና በሰው እና በቁሳቁስ መጥፋት ከፍተኛ በሆነው በሌላ ጦርነት ዋና አጋፋሪ ነበረች።

በሴፕቴምበር 11, 2001 በዩናይትድ ስቴትስ ላይ የተፈጸመውን የአሸባሪዎች ጥቃት ተከትሎ የአሜሪካ መንግስት በሽብርተኝነት ላይ አለም አቀፍ ጦርነት አውጆ ወታደሮቿን ወደ አፍጋኒስታን ታሊባን መንግስት ልኮ የአልቃይዳ ቡድን አስተባባሪ በሆነው በአሜሪካ ላይ ለደረሰው የሽብር ጥቃት ተጠያቂ መሆን ታሊባን እና አልቃይዳ ተሸንፈው የአልቃይዳው መሪ ኦሳማ ቢን ላደን በአፍጋኒስታን ጎረቤት በሆነችው ፓኪስታን ውስጥ በአሜሪካ ልዩ ሃይል ተይዞ ተገደለ። ሆኖም እነዚህ ድሎች ቢኖሩም፣ ሌሎች ገዳይ አሸባሪ ቡድኖች ሲፈጠሩ እንደ ኢራቅ እና ሶሪያ እስላማዊ መንግስት (ISIS)፣ ገዳይ የሆነው የአልጄሪያ ሳላፊስት ቡድን አልቃይዳ እስላማዊ ማግሬብ (AQIM) እና የቦኮ ሃራም ቡድን በሰሜን ናይጄሪያ ዋና መቀመጫውን ይዟል። የሚገርመው ነገር አሸባሪ ቡድኖች በታዳጊ አገሮች ውስጥ ይገኛሉ ነገር ግን ተግባራቸው በሁሉም የዓለም ክፍሎች ላይ ተጽዕኖ ያሳድራል (አዴኑጋ፣ 2003)። በነዚህ አካባቢዎች ስር የሰደደ ድህነት፣ የመንግስት አለመረጋጋት፣ የተስፋፉ የባህል እና የሃይማኖት እምነቶች፣ ከፍተኛ መሀይምነት እና ሌሎች ኢኮኖሚያዊ፣ ማህበራዊ እና ሀይማኖታዊ ጉዳዮች ሽብርተኝነትን፣ አማፂያን እና ሌሎች የጥቃት አይነቶችን ለማጎልበት እና ጦርነትን የበለጠ ውድ እና አሰልቺ ያደርገዋል። ብዙውን ጊዜ በወታደራዊ ድሎች የተገኘውን ውጤት ይለውጣል።

ከላይ የተመለከተውን ችግር ለመቅረፍ፣ የተባበሩት መንግስታት ድርጅትን ጨምሮ አብዛኛዎቹ አለም አቀፍ ድርጅቶች እና ሌሎች ዩናይትድ ስቴትስ፣ እንግሊዝ፣ ኔዘርላንድስ እና ካናዳ ጨምሮ ሀገራት “3Ds” የግጭት አፈታት ዘዴ አድርገው ወስደዋል። . የ"3Ds" አካሄድ ግጭቶች እንዲቋረጡ ብቻ ሳይሆን ሌላ ዙር ግጭት(ዎች) ሊያፋጥኑ የሚችሉ ችግሮችን ለመፍታት በሚያስችል መልኩ ዲፕሎማሲ፣ ልማት እና መከላከያ መጠቀምን ያካትታል። ስለዚህም በግጭቱ ውስጥ በተሳተፉት ወገኖች (ዲፕሎማሲ) መካከል በሚደረጉ ድርድር እና ትብብር መካከል ያለው መስተጋብር፣ ለግጭቱ አስተዋፅዖ የሚያደርጉ ኢኮኖሚያዊ፣ ማህበራዊ እና ሃይማኖታዊ ጉዳዮችን (ልማት) እና በቂ የጸጥታ ጥበቃ (መከላከያ) አቅርቦት የአሜሪካ ሞዱስ ሆኗል። operandi ለግጭት አፈታት. የታሪክ ጥናት የግጭት አፈታት "3Ds" አካሄድንም ያረጋግጣል። ጀርመን እና አሜሪካ ምሳሌዎች ናቸው። ጀርመን በሁለተኛው የዓለም ጦርነት ብትሸነፍም፣ አገሪቷ አልተዋረዳችም፣ ይልቁንም አሜሪካ፣ በማርሻል ፕላን እና ሌሎች አገሮች ለጀርመን የዲፕሎማሲያዊ እና የገንዘብ ድጋፍ በማድረጓ በዓለም ላይ የኤኮኖሚ እና የኢንዱስትሪ ግዙፍ ብቻ ሳይሆን እንዲሁም የአለም አቀፍ ሰላም እና ደህንነት ዋና ተሟጋች. የዩናይትድ ስቴትስ ሰሜናዊ እና ደቡባዊ ክፍሎችም እ.ኤ.አ. በ 1861 እና 1865 መካከል መራራ የእርስ በርስ ጦርነት ተዋግተዋል ነገር ግን በተከታታይ የአሜሪካ መንግስታት ዲፕሎማሲያዊ ሽግሽግ ፣ በጦርነቱ የተጎዱ አካባቢዎችን እንደገና መገንባት እና ከፋፋይ ታጣቂ ቡድኖችን እንቅስቃሴ ለመፈተሽ ወሳኝ ኃይል ተጠቅመዋል ። የአሜሪካን አንድነት እና አጠቃላይ እድገት አረጋግጧል።በሁለተኛው የአለም ጦርነት ወቅት በአውሮፓ የሶቪየት ህብረትን ስጋት ለመቅረፍ ዩኤስ የ “3Ds” ዘዴን መጠቀሟንም ማስተዋሉ ጠቃሚ ነው። የሰሜን አሊያንስ ቃል ኪዳን ድርጅት (ኔቶ) የዲፕሎማሲያዊ እና ወታደራዊ ስትራቴጂን በመወከል የኮሚኒዝም ድንበሮችን ፣የሶቪየት ህብረትን ፖለቲካዊ እና ኢኮኖሚያዊ ርዕዮተ ዓለምን ለመገደብ እና ወደ ኋላ ለመመለስ እና የማርሻል ፕላንን እንደገና ለመገንባት የጀመረው በጦርነቱ አስከፊ ውጤቶች የተበላሹ አካባቢዎች (ካፕስታይን፣ 2010)።

ይህ ጥናት የናይጄሪያን ግዛት በምርምር መፈለጊያ ስር በማድረግ ለግጭት አፈታት ምርጡ አማራጭ ለ"3Ds" አሰራር የበለጠ ተቀባይነትን ለመስጠት አስቧል። ናይጄሪያ የብዙ ብሄሮች እና የሃይማኖቶች ባለቤት ነች እና ብዙ ግጭቶችን አይታለች እና ተቋቁማለች ይህም ብዙ ሌሎች ተመሳሳይ ግዛቶችን የተለያየ ጎሳ እና ሀይማኖት ህዝቦች ያጎነበሱት ነበር። እነዚህ ግጭቶች ከ1967-70 የናይጄሪያ የእርስ በርስ ጦርነት፣ በኒጀር ዴልታ ያለው ታጣቂነት እና የቦኮ ሃራም አማፂያን ይገኙበታል። ይሁን እንጂ የዲፕሎማሲ፣ የዕድገት እና የመከላከያ ቅንጅት እነዚህን ግጭቶች በሰላማዊ መንገድ ለመፍታት ብዙ ጊዜ አቅርቧል።

በንድፈ መዋቅር

ይህ ጥናት የግጭት ፅንሰ-ሀሳብን እና የብስጭት-አግሬሽን ንድፈ-ሀሳብን እንደ ንድፈ-ሀሳባዊ ግቢ አድርጎ ይወስዳል። የግጭት ንድፈ ሃሳቡ በህብረተሰቡ ውስጥ ያለውን የፖለቲካ እና የኢኮኖሚ ምንጭ ለመቆጣጠር በቡድኖች የሚያደርጉት ፉክክር ሁል ጊዜ ወደ ግጭት እንደሚያመራ ይገልፃል (Myrdal, 1944; Oyeneye & Adenuga, 2014)። የብስጭት-አግgression ቲዎሪ በሚጠበቀው እና በተሞክሮ መካከል ልዩነት ሲፈጠር ግለሰቦች፣ ሰዎች እና ቡድኖች ብስጭት ስለሚሰማቸው ብስጭታቸውን የሚገልጹት ጠበኛ በመሆን ነው (Adenuga, 2003; Ilo & Adenuga, 2013)። እነዚህ ጽንሰ-ሀሳቦች ግጭቶች ፖለቲካዊ፣ ኢኮኖሚያዊ እና ማህበራዊ መሰረት ያላቸው መሆናቸውን ያረጋግጣሉ እና እነዚህ ጉዳዮች በአጥጋቢ ሁኔታ መፍትሄ እስኪያገኙ ድረስ ግጭቶችን በብቃት መፍታት አይቻልም።

የ “3Ds” ጽንሰ-ሀሳብ አጠቃላይ እይታ

ቀደም ሲል እንደተገለጸው፣ የዲፕሎማሲ፣ የመከላከያ እና የዕድገት ጥምር የሆነው “3Ds” አካሄድ በአንጻራዊነት የግጭት አፈታት አዲስ ዘዴ አይደለም። ግራንድያ (2009) እንዳስገነዘበው፣ ከግጭት በኋላ ያሉ ግዛቶችን ለማረጋጋት እና መልሶ ለመገንባት ለሰላም ማስከበር እና ለሰላም ግንባታ ስራዎች በጣም የተቀናጀ አካሄድ በሌሎች ገለልተኛ መንግስታት እና ድርጅቶች ሁልጊዜም “3Ds”ን በተለያዩ አገላለጾች ውስጥ ሲጠቀሙ ኖረዋል። ቫን ደር ኤልን (2011) የግጭት መንስኤዎች በበቂ ሁኔታ በዲፕሎማሲ መፍታት አለመቻላቸውን በመገንዘብ ወታደራዊ አካሄድን ከባህላዊ አጠቃቀም ወደ የተለያዩ የ"3Ds" አቀራረብ መሸጋገር አስፈላጊ ሆኖ ተገኝቷል። እና ልማት, የሰላም ግንባታ ስራዎች ብዙውን ጊዜ ከንቱ ልምምዶች ይሆናሉ. Schnaubelt (2011) በተጨማሪም ኔቶ (በተጨማሪም ሁሉም ዓለም አቀፍ ድርጅቶች) ለዘመኑ ተልዕኮዎች ስኬታማነት ከባህላዊ ወታደራዊ አካሄድ ወደ ዲፕሎማሲያዊ ፣ ልማት እና መከላከያ አካላት ወደ ሁለገብ አቀራረብ መሸጋገር እንዳለበት ተገንዝቧል ። ተፈጽሟል።

በሴፕቴምበር 11, 2001 በአልቃይዳ ቡድን በአሜሪካ ላይ በደረሰው የሽብር ጥቃት እና አሜሪካ በአለም አቀፍ ሽብርተኝነት ላይ ጦርነት ማወጁን ተከትሎ የአሜሪካ መንግስት ሽብርተኝነትን ለመዋጋት ሀገራዊ ስትራቴጂ ነድፎ የሚከተሉትን አላማዎች ይዟል።

• አሸባሪዎችን እና ድርጅቶቻቸውን ድል ያድርጉ;

• ለአሸባሪዎች ስፖንሰርነትን፣ ድጋፍን እና መጠጊያን መካድ፤

• አሸባሪዎች ለመበዝበዝ የሚፈልጓቸውን መሰረታዊ ሁኔታዎች ይቀንሱ; እና

• የሀገር ውስጥ እና የውጭ ሀገር ዜጎችን እና ፍላጎቶችን መከላከል

(የአሜሪካ የውጭ ጉዳይ ሚኒስቴር፣ 2008)

ከላይ በተገለጹት የስትራቴጂው ዓላማዎች ላይ ሂሳዊ ትንተና የ"3Ds" አካሄድ የመነጨ መሆኑን ያሳያል። የመጀመሪያው ዓላማ በወታደራዊ ኃይል (መከላከያ) በመጠቀም ዓለም አቀፍ ሽብርተኝነትን ማስወገድ ላይ ያተኩራል። ሁለተኛው አላማ አሸባሪዎች እና ድርጅቶቻቸው በአለም ላይ በየትኛውም ቦታ ምንም አይነት መሸሸጊያ ቦታ እንዳይኖራቸው በዲፕሎማሲ አጠቃቀም ዙሪያ ያጠነጠነ ነው። ለአሸባሪ ቡድኖች የገንዘብ እና የሞራል ድጋፍን በማቋረጥ አለም አቀፍ ሽብርተኝነትን ለማፈን ከሌሎች ሀገራት እና ድርጅቶች ጋር ትስስር መፍጠርን ያካትታል። ሦስተኛው ዓላማ ሽብርተኝነትን የሚያራምዱ ፖለቲካዊና ማኅበራዊ-ኢኮኖሚያዊ ጉዳዮችን በበቂ ሁኔታ ካልተፈታ በፀረ ሽብርተኝነት ላይ የሚደረገውን ጦርነት ፈጽሞ ማሸነፍ እንደማይቻል (ልማት) ዕውቅና መስጠት ነው። አራተኛው አላማ ሊሳካ የሚችለው ሌሎቹ ሶስት አላማዎች ሲሳኩ ብቻ ነው። እያንዳንዳቸው ዓላማዎች ከሌሎቹ ሙሉ በሙሉ ነፃ እንዳልሆኑ ልብ ሊባል የሚገባው ጉዳይ ነው። ከአራቱም አላማዎች አንዱንም ለማሳካት የዲፕሎማሲ፣ የመከላከያ እና የእድገት መስተጋብር ስለሚጠይቅ ሁሉም እርስ በርስ የሚደጋገፉ ናቸው። ስለዚህ የአሜሪካ የዲፕሎማሲ አካዳሚ እ.ኤ.አ. በ 2015 ሪፖርቱ እንዳመለከተው አሜሪካ እና አሜሪካውያን አሁን የበለጠ ደህንነታቸው የተጠበቀ ነው ምክንያቱም በዲፕሎማቶች ፣ በወታደራዊ ሰራተኞች ፣ በልማት ባለሙያዎች እና በመንግሥታዊ ያልሆኑ ድርጅቶች እና ሌሎች የግሉ ሴክተሮች መካከል ባሉ ሰዎች መካከል ያለው ትብብር ።

ግራንድያ (2009) እና ቫን ደር ኤልን (2011) ዲፕሎማሲ በሰላማዊ ግንባታ ሂደት ውስጥ መንግስት ግጭቱን በሰላማዊ መንገድ ለመፍታት ህዝቡ በችሎታው፣በችሎታው እና በአቅም ላይ ያለውን እምነት እንደማሳደግ አድርገው ይቆጥሩታል። መከላከያ በስልጣን አካባቢ በቂ ጥበቃ የሚያስፈልገው የመንግስት አቅም ማጠናከርን ያካትታል። ልማት ማለት እንዲህ ዓይነቱን መንግሥት የዜጎችን ማህበራዊ፣ ኢኮኖሚያዊ እና ፖለቲካዊ ፍላጎቶች ለመፍታት እንዲረዳው ኢኮኖሚያዊ ዕርዳታ መስጠትን ይጨምራል።

ቀደም ሲል እንደተገለጸው፣ ዲፕሎማሲ፣ መከላከያ እና ልማት እርስ በርስ የሚደጋገፉ ጽንሰ-ሐሳቦች አይደሉም፣ ይልቁንም እርስ በርስ የሚደጋገፉ ተለዋዋጮች ናቸው። የዲፕሎማሲው ሙላት ሆኖ የሚያገለግለው መልካም አስተዳደር ሊረጋገጥ የሚችለው የዜጎች ደህንነት ሲረጋገጥና የህዝቡን ልማታዊ ፍላጎት ሲረጋገጥ ነው። በቂ የጸጥታ ጥበቃም በመልካም አስተዳደር ላይ የተመሰረተ በመሆኑ እያንዳንዱ ልማታዊ እቅድ የህዝቡን ደህንነትና አጠቃላይ ደህንነት ማረጋገጥ ላይ ያተኮረ መሆን አለበት (የሰው ልማት ሪፖርት 1996)።

የናይጄሪያ ልምድ

ናይጄሪያ በዘር ልዩነት ውስጥ ካሉት የአለም ሀገራት አንዷ ነች። ኦቲት (1990) እና ሳላው እና ሀሰን (2011) በናይጄሪያ ወደ 374 የሚጠጉ ብሄረሰቦች እንዳሉ አረጋግጠዋል። የናይጄሪያ መንግስት የብዝሃነት ባህሪ በእሷ ወሰን ውስጥ በሚገኙ ሃይማኖቶች ብዛት ላይም ይንጸባረቃል። በመሠረቱ ሦስት ዋና ዋና ሃይማኖቶች አሉ፣ ክርስትና፣ እስልምና እና የአፍሪካ ባሕላዊ ሃይማኖት፣ በራሱ በመቶዎች እና በመቶዎች የሚቆጠሩ አማልክት በመላው አገሪቱ ያመልኩታል። ሂንዱይዝም፣ ባሂያ እና የግራይል መልእክትን ጨምሮ ሌሎች ሃይማኖቶች በናይጄሪያ ግዛት ውስጥ ተከታዮች አሏቸው (ኪታውስ እና አቹኒኬ፣ 2013)።

የናይጄሪያ የብዝሃነት ባህሪ ብዙ ጊዜ ወደ ጎሳ እና ሀይማኖታዊ ውድድር ተተርጉሞ የፖለቲካ ስልጣን ለመያዝ እና የመንግስትን ኢኮኖሚያዊ ሀብቶች ለመቆጣጠር እና እነዚህ ውድድሮች ብዙ ጊዜ ወደ ከፍተኛ ግጭት እና ግጭት አስከትለዋል (ሙስጠፋ ፣ 2004)። ይህ አቋም በናይጄሪያ የፖለቲካ ታሪክ ውስጥ አብዛኛዎቹ ግጭቶች የጎሳ እና የሃይማኖት ቀለሞች እንዳሏቸው በ Ilo & Adenuga (2013) የበለጠ ተተብትቧል። ሆኖም፣ እነዚህ ግጭቶች የተፈቱት ወይም እየተፈቱ ያሉት የ"3Ds" አካሄድ ፍልስፍናዎችን የሚያቅፉ ፖሊሲዎችን እና ስትራቴጂዎችን በማፅደቅ ነው። ይህ ጥናት ከእነዚህ ግጭቶች መካከል አንዳንዶቹን እና የተፈቱበትን ወይም የሚፈቱበትን መንገድ ይመረምራል።

የናይጄሪያ የእርስ በርስ ጦርነት

የእርስ በርስ ጦርነት ዋና መንስኤዎችን ለማግኘት የናይጄሪያን መንግስት ራሱ ለመፍጠር ጉዞ ይጠይቃል። ሆኖም የዚህ ጥናት ትኩረት ይህ ስላልሆነ ምስራቃዊው ክልል ከናይጄሪያ ግዛት እንዲገነጠል ያደረጋቸው ምክንያቶች በግንቦት 30 ቀን 1967 በኮሎኔል ኦዱምጉዋ ኦጁኩ የቢያፍራ ግዛት መታወጁ በቂ ነው። የናይጄሪያን ግዛት ግዛት ለመጠበቅ የናይጄሪያ ፌዴራላዊ መንግስት የጦርነት አዋጅ የናይጄሪያ ፌደሬሽን መዋቅራዊ አለመመጣጠን፣ ከፍተኛ አከራካሪ የነበረው የ1964 ፌደራላዊ ምርጫ፣ በምእራብ ናይጄሪያ የተደረገው እኩል አጨቃጫቂ ምርጫዎች የናይጄሪያን ግዛት ግዛታዊ አንድነት ለማስጠበቅ ያወጀው ጦርነት በክልሉ ውስጥ ትልቅ ቀውስ, ጥር 15 እና ሐምሌ 29, 1966 መፈንቅለ መንግስት, Ojukwu Gowon እንደ ወታደራዊ መንግስት አዲስ መሪ እውቅና አለመቀበል, በምሥራቃዊ ክልል ውስጥ Oloibiri ውስጥ ዘይት ወደ ውጭ መጠን ውስጥ መገኘቱን. በሰሜናዊ ናይጄሪያ የሚገኘው የኢግቦ ፍልሰት ህዝብ እና የፌደራል መንግስት የአቡሪ ስምምነትን ተግባራዊ ለማድረግ ፈቃደኛ አለመሆኑ (ኪርክ-ግሪኔ፣ 1975፣ ቶማስ፣ 2010፣ ፋሎዴ፣ 2011)።

ለ30 ወራት የዘለቀው ጦርነቱ በሁለቱም ወገኖች ጠንካራ ክስ የቀረበበት ሲሆን በናይጄሪያ ግዛት እና በህዝቦቿ ላይ በተለይም የግጭቱ መገኛ በሆነው በምስራቃዊው ክልል ላይ እጅግ አስከፊ ተጽእኖ አሳድሯል። ጦርነቱ፣ እንደ አብዛኞቹ ጦርነቶች፣ በጅምላ ያልታጠቁ ሰላማዊ ዜጎችን በጅምላ መገደል፣ የተማረኩትን የጠላት ወታደሮች ማሰቃየትና መገደል፣ ሴት ልጆችን እና ሴቶችን መደፈርን እና ሌሎች በተያዙት የጠላት ወታደሮች እና ሌሎች ኢሰብአዊ ድርጊቶች ይገለጽ የነበረው ምሬት ነበር። ሲቪል ህዝብ (ኡደንዋ፣ 2011)። የእርስ በርስ ጦርነቶችን በሚያሳዩት ምሬት ምክንያት፣ በተባበሩት መንግስታት እና/ወይም ሌሎች ክልላዊ እና አለም አቀፍ ድርጅቶች ጣልቃ ገብነት ተቀርጾ እና አብቅቷል።

በዚህ ወቅት የእርስ በርስ ጦርነት እና ህዝባዊ አብዮቶችን መለየት ተገቢ ነው። ብዙ ጊዜ የእርስ በርስ ጦርነት የሚካሄደው በአንድ ግዛት ውስጥ ባሉ ክልሎች እና ቡድኖች መካከል ሲሆን አብዮቶች ደግሞ በአንድ ማህበረሰብ ውስጥ አዲስ ማህበራዊ እና ኢኮኖሚያዊ ስርዓት ለመፍጠር በአንድ ማህበረሰብ ውስጥ ያሉ ጦርነቶች ናቸው። ስለዚህም የትጥቅ ግጭት ያልነበረው የኢንዱስትሪ አብዮት እንደ አብዮት ይቆጠራል ምክንያቱም በጊዜው የነበረውን ማህበራዊ እና ኢኮኖሚያዊ ስርዓት ስለለወጠው። ከ1887 የፈረንሳይ አብዮት በኋላ በፈረንሳይ እና ከ1914 አብዮት በኋላ የሩሲያ ልምድ እንደታየው አብዛኞቹ አብዮቶች በማህበረሰቦች ውስጥ የብሔራዊ ውህደት እና አንድነት ሂደቶችን በማፋጠን ላይ ናቸው። በቀድሞዋ ዩጎዝላቪያ፣ ኢትዮጵያ/ኤርትራ እና ሱዳን እንደታየው የመንግስት ነው። በጦርነቱ ማብቂያ ላይ ግዛቱ ካልተበታተነ፣ ምናልባትም በሌሎች ነጻ መንግስታት እና ድርጅቶች የሰላም ማስከበር፣ የሰላም ግንባታ እና የሰላም ማስከበር ተግባራት ምክንያት፣ ብዙ ጊዜ እርስ በርስ በሚጋጩ ግጭቶች የሚስተናገደው የማይመች መረጋጋት ይስፈን። የኮንጎ ሪፐብሊክ አስደሳች ጥናት ያቀርባል. ይሁን እንጂ የናይጄሪያ የእርስ በርስ ጦርነት ከውጭ ሀገራት እና ድርጅቶች ቀጥተኛ ጣልቃ ገብነት ውጭ በመውደቁ እና በጥር 15 ቀን 1970 ጦርነቱ ካበቃ በኋላ አስደናቂ የሆነ የብሔራዊ ውህደት እና አንድነት ደረጃ ላይ በመድረስ ከአገዛዙ በጣም የተለየ ነበር ። ቶማስ (2010) ይህንን ስኬት የናይጄሪያ ፌዴራላዊ መንግስት በጦርነቱ ማብቂያ ላይ ባወጣው መግለጫ እና እንዲሁም የእርቅ ፣ የመልሶ ማቋቋም ፖሊሲን በማፅደቅ “አሸናፊ የለም ፣ አልተሸነፈም ግን ድል ለአጠቃላይ አእምሮ እና ለናይጄሪያ አንድነት” ነው ብለዋል ። , እና ውህደትን እና አንድነትን በፍጥነት ለመከታተል እንደገና መገንባት. በናይጄሪያ ግዛት ከእርስ በርስ ጦርነት በፊት፣ በነበረበት እና በኋላ ስላለው ሁኔታ ጥርጣሬ ቢኖረውም ኤፊዮንግ (2012) በጦርነቱ ማብቂያ ላይ የተደረሰው የሰላም ስምምነት “በጣም የሚያስመሰግን የመፍታት ደረጃ በማሳየቱ ከፍተኛ የሆነ የማህበራዊ ኑሮ ሁኔታን መልሷል። ” በማለት ተናግሯል። በቅርቡ፣ በእርስ በርስ ጦርነት ወቅት የፌደራል ወታደራዊ መንግስት መሪ ያኩቡ ጎዎን የምስራቅ ክልል ሙሉ በሙሉ ወደ ናይጄሪያ ግዛት እንዲቀላቀል የረዳው የዕርቅ፣ የመልሶ ማቋቋም እና የመልሶ ግንባታ ፖሊሲ አውቆ እና ሆን ብሎ ማፅደቁን አስረግጠው ተናግረዋል። . በራሱ አነጋገር፣ ጎዎን (2015) እንዲህ ሲል ይተርካል።

በድል የታሰበውን ደስታ ከመደሰት ይልቅ በዓለም በጦርነት ታሪክ ውስጥ የትኛውም ሕዝብ ተጉዞ በማያውቅ መንገድ መጓዝን መርጠናል። የጦርነት ምርኮ ማሰባሰብ ምንም ጥቅም እንደሌለው ወስነናል። ይልቁንም፣ በተቻለን አጭር ጊዜ ውስጥ እርቅን፣ ብሔራዊ ዳግም ውህደትን የማሳካት ተግባራችንን ለመጋፈጥ መረጥን። ያ የዓለም አተያይ ቁስሎችን እና ቁስሎችን ለመንከባከብ የፈውስ በለሳን በፍጥነት እና ሆን ብለን እንድንሰጥ አስችሎናል። ናይጄሪያን መልሶ ለመገንባት እጃችንን ማረሻ ላይ ስንጭን ሽጉጡን ጸጥ አድርገን እጃችንን ከጠቀለልን በኋላ ለሕዝብ ባደረግኩት ንግግር የተናገርኩት ኖ ቪክቶር፣ ቫንኩዊሼድ የሚለውን ፍልስፍናችንን አጉልቶ አሳይቷል። ከጦርነት እና ውድመት በኋላ ለተከሰቱት ችግሮች መፍትሄ ፍለጋ ለቆራጥ ጉዞአችን መልህቅ እንዲሆኑ የመመሪያ መርሆችን ማቋቋም አስፈላጊ ሆነ። ይህ የ 3Rs መግቢያችን መሰረት ነበር … እርቅ፣ (እንደገና መቀላቀል) ተሃድሶ እና ተሃድሶ፣ ልንገነዘበው የሚገባን፣ አፋጣኝ የማህበራዊ-ኢኮኖሚያዊ እና የመሠረተ ልማት ጉዳዮችን ጉዳዮች በፍጥነት ለመፍታት እንዳልሞከረ ብቻ ሳይሆን የወደፊቱን እይታዬን በግልፅ ያሳየ ነው። ; ከምስራቅ፣ ከምዕራብ፣ ከሰሜን እና ከደቡብ የመጣ ማንኛውም ሰው በማንኛውም የሰው ልጅ ጥረት ስኬትን የሚመኝበት ታላቅ፣ አንድነት ያለው ናይጄሪያ ራዕይ።

የማስታረቅ, የመልሶ ማቋቋም እና የመልሶ ግንባታ (3Rs) ፖሊሲ ጥናት የ "3Ds" አቀራረብ አይነት መሆኑን ያሳያል. በቀድሞ ጠላቶች መካከል የተሻለ እና የበለጠ የሚክስ ግንኙነት መመስረትን የሚያመለክት እርቅ በዋናነት በዲፕሎማሲ ላይ የተመሰረተ ነው። የመልሶ ማቋቋም ሂደትን የሚያመለክተው ተሀድሶ መንግስት ህዝቡ ደህንነታቸውን እና ደህንነታቸውን (መከላከሉን) ለማረጋገጥ ባለው አቅም እንዲታደሱ እምነት እንዲያድርባቸው የማድረግ አቅም ነው። እና ተሃድሶ በመሰረቱ የግጭቱን መነሻ የተለያዩ ፖለቲካዊ፣ማህበራዊ እና ኢኮኖሚያዊ ጉዳዮችን ለመፍታት ልማታዊ ፕሮግራሞችን ይመለከታል። የብሔራዊ የወጣቶች አገልግሎት ኮርፖሬሽን (NYSC) መመስረት፣ የአንድነት ትምህርት ቤቶች መመስረት እና ፈጣን ግንባታ፣ የመዋቅር እና የመሠረተ ልማት አቅርቦቶች በመላው ናይጄሪያ በጎውን አገዛዝ ከተጀመሩት መካከል ጥቂቶቹ ናቸው።

የኒጀር ዴልታ ቀውስ

እንደ ኦኮሊ (2013) የኒጀር ዴልታ ባዬልሳ፣ ዴልታ እና ሪቨርስ ግዛቶችን እና ስድስት ተጓዳኝ ግዛቶችን ማለትም አቢያ፣ አኳ ኢቦም፣ ክሮስ ሪቨር፣ ኢዶ፣ ኢሞ እና ኦንዶ ግዛቶችን ጨምሮ ሶስት ዋና ዋና ግዛቶችን ያቀፈ ነው። የኒጀር ዴልታ ህዝብ ከቅኝ ግዛት ዘመን ጀምሮ በብዝበዛ ሲሰቃይ ኖሯል። ክልሉ የዘንባባ ዘይት በብዛት የሚያመርት ሲሆን ከቅኝ ግዛት ዘመን በፊት ከአውሮፓ ሀገራት ጋር የንግድ እንቅስቃሴዎችን ሲያደርግ ነበር። በቅኝ ግዛት ዘመን ብሪታንያ በአካባቢው ያለውን የንግድ እንቅስቃሴ ለመቆጣጠር እና ለመበዝበዝ ፈለገች እና ይህ ከህዝቡ ከፍተኛ ተቃውሞ ገጥሞታል. እንግሊዞች ክልሉን በወታደራዊ ጉዞዎች እና አንዳንድ ታዋቂ የባህል ገዥዎችን በግዞት ማስገዛት ነበረባቸው፣ የኦፖቦ አለቃ ጃጃ እና የኔምቤው ኮኮን ጨምሮ።

በ1960 ናይጄሪያ ነፃነቷን ካገኘች በኋላ ወደ ውጭ የሚላከው ዘይት በብዛት ማግኘቱ ምንም አይነት ተቀራራቢ ልማት ሳይኖር የአካባቢውን ብዝበዛ አጠናክሮታል። ይህ የፍትህ መጓደል በ1960ዎቹ አጋማሽ ላይ በአይዛክ አዳካ ቦሮ መሪነት ክልሉን ነፃ አውጥቶ በግልፅ አመፅ አስከተለ። አመፁ ከአስራ ሁለት ቀናት በኋላ ቦሮን በቁጥጥር ስር በማዋል ክስ ተመስርቶበት እና በሞት እንዲቀጣ ተደረገ። የክልሉ ብዝበዛ እና መገለል ግን ያለማቋረጥ ቀጥሏል። ምንም እንኳን ክልሉ ለናይጄሪያ ኢኮኖሚ ወርቃማ እንቁላል የሚጥለው ዝይ ቢሆንም፣ በናይጄሪያ ብቻ ሳይሆን በመላው አፍሪካ እጅግ የተራቆተ እና የተጎሳቆለ ክልል ነው (ኦኮሊ፣ 2013)። አፊኖታን እና ኦጃኮሮቱ (2009) እንደዘገቡት ክልሉ ከ80 በመቶ በላይ የሚሆነው የናይጄሪያ አጠቃላይ የሀገር ውስጥ ምርት (ጂዲፒ) ቢሆንም፣ የክልሉ ህዝብ ግን በአስከፊ ድህነት ውስጥ ወድቋል። ከክልሉ የሚገኘው ገቢ በሀገሪቱ ውስጥ ከፍተኛ ወታደራዊ ሃይል እያለ ሌሎች ክልሎችን ለማልማት የሚውለው በዝበዛው እንዲቀጥል ማድረጉ ሁኔታውን አባብሶታል (አጋሊኖ፣ 2004)።

የኒዠር ዴልታ ህዝቦች በክልላቸው ቀጣይ ብዝበዛ እና መገለል ላይ ያላቸው ብስጭት ብዙውን ጊዜ ለፍትህ በተነሳ የኃይል ቅስቀሳዎች ይገለጻል ነገር ግን እነዚህ ቅስቀሳዎች በመንግስት ወታደራዊ እርምጃዎች ይከሰታሉ። እ.ኤ.አ. በ 1990 ዎቹ መጀመሪያ ላይ የኦጎኒ ህዝብ ህልውና ንቅናቄ (ሞሶብ) እንደ መሪ የነበረው ኬን ሳሮ-ዊዋ የተከበረ የስነ-ፅሁፍ ሊቅ የህዝቡ ጥያቄ ከሆነ በክልሉ የነዳጅ ፍለጋ እና ብዝበዛን እንደሚያስተጓጉል ዝቷል። አልተገኙም። በተለምዶ፣ መንግስት ኬን ሳሮ-ዊዋን እና ሌሎች የMOSSOB ቁልፍ መሪዎችን በቁጥጥር ስር በማዋል ምላሽ ሰጥቷል እና ተገድለዋል። የ'Ogoni 9' ስቅላት በክልሉ ታይቶ የማይታወቅ የታጠቁ አመፅ የተገለፀ ሲሆን እነዚህም የነዳጅ ተቋማትን ማበላሸት እና ውድመት ፣ የዘይት ስርቆት ፣ በክልሉ የነዳጅ ሰራተኞችን ማፈን ፣ በጅረቶች ውስጥ ያለው የባህር ላይ ዝርፊያ እና ከፍተኛ ባሕር. እነዚህ ተግባራት በክልሉ ያለውን የነዳጅ ዘይት የመመርመር አቅም ላይ ተፅዕኖ ያሳደሩ ሲሆን ኢኮኖሚውም በከፍተኛ ደረጃ ተጎድቷል። አመፁን ለማክሸፍ የተወሰዱት ሁሉም የማስገደድ እርምጃዎች አልተሳኩም እና በኒጀር ዴልታ ያለው ጦርነት እስከ ሰኔ 2009 ድረስ ሟቹ ፕሬዝዳንት ኡማሩ ያርአዱዋ የምህረት እቅድ ባወጁበት ወቅት እጁን በፈቃዱ ለወሰደ ለማንኛውም የኒጀር ዴልታ ታጣቂዎች ያለመከሰስ መብት ይሰጣል። የ 60 ቀናት ጊዜ። ፕሬዚዳንቱ በክልሉ ያለውን ልማት በፍጥነት ለመከታተል የኒጀር ዴልታ ሚኒስቴር ፈጠሩ። ለክልሉ ወጣቶች የስራ እድል መፍጠር እና በክልሉ ከሚገኙት ክልሎች የሚሰበሰበው የገቢ መጠን መጨመር የያርአዱዋ መንግስት የቀጠናውን ሰላም ወደነበረበት ለመመለስ እና ተግባራዊነት ላይ ያተኮረው ስምምነት አካል ነበሩ። ዕቅዶች በክልሉ አስፈላጊውን ሰላም አረጋግጠዋል (Okedele, Adenuga and Aborisade, 2014).

ለአጽንኦት ሲባል፣ በኒጀር ዴልታ ሰላምን ለማስፈን ወታደራዊ ርምጃዎችን የሚጠቀምበት ባህላዊ ዘዴ ጠንካራ የዲፕሎማሲ ቅይጥ (የምህረት ፕላን) እስኪፈጠር ድረስ፣ ልማትና መከላከያ እስካልተሳካ ድረስ (ምንም እንኳን የናይጄሪያ ባህር ኃይልና ጦር ሰራዊቱ ቀጥሏል) መባሉን ልብ ሊባል ይገባል። በኒጀር ዴልታ አካባቢን በመቆጣጠር በክልሉ ለፍትህ መስቀሎች በሚል ስያሜ መደበቅ የማይችሉትን አንዳንድ የወንጀል ቡድኖችን ለማጥፋት)።

የቦኮ ሃራም ቀውስ

ቦኮ ሃራም በጥሬ ትርጉሙ የምዕራባውያን ትምህርት ክፉ ነው በሰሜን ናይጄሪያ የሚገኘው አሸባሪ ቡድን በ 2002 በኡስታዝ ሙሀመድ ዩሱፍ መሪነት ታዋቂነትን ያገኘ እና በሀገሪቱ ውስጥ እስላማዊ መንግስት መፍጠር ዋና አላማ ያለው . ቡድኑ በሰሜን ናይጄሪያ ውስጥ ማደግ የቻለው መሃይምነት ከፍተኛ ደረጃ ላይ በነበረበት፣ ድህነት በመስፋፋቱ እና በአካባቢው ያለው የኢኮኖሚ እድል እጦት ነው (አቡበከር፣ 2004፣ ኦኬዴሌ፣ አዴኑጋ እና አቦርሳዴ፣ 2014)። ኢኬሪዮኑ (2014) እንደዘገበው ቡድኑ በአሸባሪነት ተግባራቱ በአስር ሺዎች ለሚቆጠሩ ናይጄሪያውያን ሞት እና በቢሊዮን የሚቆጠር ንብረታቸው ወድሟል።

እ.ኤ.አ. በ 2009 የናይጄሪያ መንግስት የቦኮ ሃራም ቡድንን ደረጃ እና ደረጃ ለመቋቋም ወታደራዊ እርምጃን ተጠቅሟል ። ዩሱፍ እና ሌሎች የቡድኑ መሪዎች ተገድለዋል በርካቶችም ወይ በእስር ላይ ተወርውረዋል ወይም እንዳይታሰሩ ወደ ቻድ፣ ኒጀር እና ካሜሩን መሰደድ ነበረባቸው። ነገር ግን ቡድኑ በ2014 በሰሜን ናይጄሪያ የሚገኙ ትላልቅ ግዛቶችን በመቆጣጠር ከናይጄሪያ ግዛት ነፃ የሆነ የከሊፋ አገዛዝ በማወጁ፣ ይህ እርምጃ መንግስትን የአስቸኳይ ጊዜ አዋጅ እንዲያውጅ አስገድዶ እስከነበር ድረስ በተሻለ ሁኔታ የተቀናጀ እና እንደገና መነቃቃት ፈጥሯል። በሦስቱ ሰሜናዊ ግዛቶች አዳማዋ፣ ቦርኖ እና ዮቤ (ኦላፊዮዬ፣ 2014)።

እ.ኤ.አ. በ 2015 አጋማሽ ላይ በቡድኑ ቁጥጥር ስር ያለው ቦታ በሰሜን ናይጄሪያ ውስጥ በሳምቢሳ ደን እና በሌሎች ደኖች ብቻ ተገድቧል ። መንግሥት ይህንን ስኬት እንዴት ሊቀዳጅ ቻለ? በመጀመሪያ የናይጄሪያን፣ የቻድን፣ የካሜሩንያን እና የኒጀር ወታደሮችን ባቀፈው የብዙ ሃገር አቀፍ የጋራ ግብረ ሃይል ህገ-መንግስት አማካኝነት ከጎረቤቶቿ ጋር የመከላከያ ስምምነት በማቋቋም ዲፕሎማሲ እና መከላከያን ተቀጥራ የቦኮ ሃራምን ቡድን በእነዚህ አራት ሀገራት ከተደበቀበት ቦታ ለማስወጣት ነው። በሁለተኛ ደረጃ፣ የመሃይምነትን ደረጃ ለመቀነስ ትምህርት ቤቶችን በፍጥነት በማቋቋም እና የድህነትን ደረጃ ለመቀነስ ብዙ የማበረታቻ መርሃ ግብሮችን በማቋቋም የሰሜን ናይጄሪያን እድገት አረጋግጧል።

መደምደሚያ

የብዝሃ ማህበረሰቦችን ለመበታተን የሚችሉ ዋና ዋና ግጭቶች በናይጄሪያ የተካሄዱበት እና አሁንም የሚተዳደሩበት መንገድ የሚያሳየው ተከታታይነት ያለው የዲፕሎማሲ፣ የዕድገት እና የመከላከያ (3Ds) ቅይጥ ግጭቶችን በሰላማዊ መንገድ ለመፍታት ይረዳል።

ምክሮች

“3Ds” የሚለው አካሄድ ለሰላም ማስከበርና ለሰላም ግንባታ ልምምዶች ተመራጭ እንዲሆን መደረግ ያለበት ሲሆን ለግጭት ተጋላጭ የሆኑ የክልል መንግስታት በተለይም የመድብለ ብሔር ብሔረሰቦችና የመድብለ ኃይማኖት ክልሎችም አሰራሩን እንዲከተሉት ማበረታታት ይኖርበታል። ሙሉ በሙሉ ከመውደቁ በፊት በቡድ ውስጥ ግጭቶችን በማጥለቅ ረገድ ሚና።

ማጣቀሻዎች

አቡበከር, አ. (2004). ናይጄሪያ ውስጥ ያለው የደህንነት ተግዳሮቶች. በ NIPPSS, Kuru የቀረበ ወረቀት.

Adenuga, GA (2003). ዓለም አቀፋዊ ግንኙነቶች በአዲሱ የዓለም ሥርዓት: ለዓለም አቀፍ የደህንነት ስርዓት አንድምታ. በኢባዳ ዩኒቨርሲቲ የማህበራዊ ሳይንስ ፋኩልቲ የሳይንስ ማስተር ዲግሪ ሽልማትን በከፊል በማሟላት ለፖለቲካል ሳይንስ ክፍል የቀረበ የመመረቂያ ጽሑፍ።

አፊኖታን፣ LA እና Ojakorotu፣ V. (2009) የኒጀር ዴልታ ቀውስ፡ ጉዳዮች፣ ፈተናዎች እና ተስፋዎች። የአፍሪካ የፖለቲካ ሳይንስ እና ዓለም አቀፍ ግንኙነት ጆርናል፣ 3 (5) ገጽ 191-198።

አጋሊኖ፣ SO (2004) የኒጀር-ዴልታ ቀውስን መታገል፡- በኒጀር-ዴልታ፣ 1958-2002 ፀረ-ነዳጅ ሰልፎች የፌዴራል መንግሥት ምላሽ ግምገማ። የማይዱጉሪ የታሪክ ጥናት ጆርናል፣ 2 (1) ገጽ 111-127።

ኤፊዮንግ፣ ፒዩ (2012) ከ40+ ዓመታት በኋላ ጦርነቱ አላበቃም። በኮሪህ፣ ሲጄ (ed.)። የናይጄሪያ-ቢያፍራ የእርስ በርስ ጦርነት. ኒው ዮርክ: Cambra ፕሬስ.

ፋሎዴ፣ ኤጄ (2011) የናይጄሪያ የእርስ በርስ ጦርነት፣ 1967-1970፡ አብዮት? የአፍሪካ የፖለቲካ ሳይንስ እና ዓለም አቀፍ ግንኙነት ጆርናል፣ 5 (3) ገጽ 120-124.

Gowon, Y. (2015). አሸናፊ የለም ተሸናፊ የለም፡ የናይጄሪያን ሀገር እየፈወሰ ነው።. በቹኩሜካ ኦዱምጉዋ ኦጁኩ ዩኒቨርሲቲ (የቀድሞው የአንብራራ ስቴት ዩኒቨርሲቲ) ኢግባሪም ካምፓስ የተሰጠ የስብሰባ ንግግር።

Grandia, M. (2009). የ 3 ዲ አቀራረብ እና ፀረ-ሽምቅ; የመከላከያ, የዲፕሎማሲ እና የእድገት ድብልቅ-የኡሩዝጋን ጥናት. ማስተር ቴሲስ ፣ የላይደን ዩኒቨርሲቲ።

Ilo, MIO እና Adenuga, GA (2013). በናይጄሪያ የአስተዳደር እና የጸጥታ ችግሮች፡ የአራተኛው ሪፐብሊክ ጥናት። ጆርናል ኦፍ ዘ ብሄራዊ ማህበር ለሳይንስ፣ ሂውማኒቲስ እና የትምህርት ጥናት፣ 11 (2) ገጽ 31-35.

ካፕስታይን፣ ኢቢ (2010) ሶስት Ds F ያደርጋሉ? የመከላከያ፣ የዲፕሎማሲ እና የእድገት ገደቦች። ፕሪዝም ፣ 1 (3) ገጽ 21-26.

ኪርክ-ግሪን, AHM (1975). የናይጄሪያ የእርስ በርስ ጦርነት ዘፍጥረት እና የፍርሃት ጽንሰ-ሐሳብ. ኡፕሳላ፡ የስካንዲኔቪያን የአፍሪካ ጥናት ተቋም።

Kitause፣ RH and Achunike HC (2013)። ናይጄሪያ ውስጥ ሃይማኖት ከ 1900-2013. በሰብአዊነት እና በማህበራዊ ሳይንስ ላይ ምርምር, 3 (18) ገጽ 45-56.

ሚርዳል, ጂ. (1944). የአሜሪካ አጣብቂኝ፡ የኔግሮ ችግር እና ዘመናዊ ዲሞክራሲ. ኒው ዮርክ: ሃርፐር እና ብሮስ.

Mustapha, AR (2004). በናይጄሪያ ውስጥ የጎሳ አወቃቀር ፣ የህዝብ ሴክተር እኩልነት እና አስተዳደር. የተባበሩት መንግስታት የማህበራዊ ልማት ምርምር ተቋም.

Okedele, AO, Adenuga, GA እና Aborisade, DA (2014). የናይጄሪያ መንግስት በአሸባሪነት ከበባ፡ ለሀገር ልማት ያለው አንድምታ። የሊቃውንት ማገናኛ, 2 (1) ገጽ 125-134.

ኦኮሊ፣ ኤሲ (2013) የኒጀር ዴልታ ቀውስ የፖለቲካ ሥነ ምህዳር እና በድህረ-ምህረት ጊዜ ውስጥ ዘላቂ ሰላም የማግኘት ተስፋዎች። የሰብአዊ ማህበራዊ ሳይንስ ግሎባል ጆርናል, 13 (3) ገጽ 37-46.

ኦላፊዮዬ, ኦ. (2014). እንደ ISIS ፣ እንደ ቦኮ ሃራም ። እሁድ ፀሐይ. ኦገስት 31.

ኦቲት, ኦ (1990). የብሔር ብዝሃነት በናይጄሪያ. ኢባዳን፡ Shareson.

Oyeneye፣ IO እና Adenuga GA (2014)። በብዝሃ-ብሄር እና ሃይማኖታዊ ማህበረሰቦች ውስጥ የሰላም እና የጸጥታ ተስፋዎች፡ የአሮጌው ኦዮ ኢምፓየር ጉዳይ ጥናት. በጎሣና በሃይማኖት ግጭቶች አፈታትና ሰላም ግንባታ ላይ በተዘጋጀው የመጀመሪያው ዓመታዊ ዓለም አቀፍ ኮንፈረንስ ላይ የቀረበ ጽሑፍ። ኒው ዮርክ፡ ዓለም አቀፍ የብሔር-ሃይማኖት ሽምግልና ማዕከል።

Salawu, B. እና ሀሰን, AO (2011). የጎሳ ፖለቲካ እና በናይጄሪያ የዲሞክራሲ ህልውና ላይ ያለው አንድምታ። የህዝብ አስተዳደር እና ፖሊሲ ጥናት ጆርናል, 3 (2) ገጽ 28-33.

Schnaubelt, CM (2011). የሲቪል እና ወታደራዊ አቀራረብን ወደ ስትራቴጂ ማዋሃድ. በ Schnaubelt፣ CM (ed.) ወደ አጠቃላይ አቀራረብ፡ የሲቪል እና ወታደራዊ የስትራቴጂ ፅንሰ ሀሳቦችን ማቀናጀት. ሮም: የኔቶ መከላከያ ኮሌጅ.

የአሜሪካ የዲፕሎማሲ አካዳሚ. (2015) የአሜሪካ ዲፕሎማሲ አደጋ ላይ ነው።. ከwww.academyofdiplomacy.org የተወሰደ።

የአሜሪካ የውጭ ጉዳይ ሚኒስቴር. (2008) ዲፕሎማሲ፡ የዩኤስ የመንግስት ዲፓርትመንት በስራ ላይ. ከ www.state.gov የተወሰደ።

ቶማስ ፣ ኤኤን (2010) በናይጄሪያ ካለው የመልሶ ማቋቋም፣ የመልሶ ግንባታ እና የማስታረቅ መድረክ ባሻገር፡ በኒጀር ዴልታ ውስጥ ያሉ አብዮታዊ ግፊቶች። በአፍሪካ ዘላቂ ልማት ጆርናል, 20 (1) ገጽ 54-71.

ኡደንዋ፣ አ. (2011) ናይጄሪያ/ቢያፍራ የእርስ በርስ ጦርነት፡ የእኔ ልምድ. Spectrum Books Ltd.፣ Ibadan

ቫን ደር Lljn, J. (2011). 3D 'ቀጣዩ ትውልድ'፡ ለወደፊት ስራዎች ከኡሩዝጋን የተማሩ ትምህርቶች. ሄግ፡ የኔዘርላንድስ የአለም አቀፍ ግንኙነት ተቋም።