Nā Kūʻē Lahui a Hoʻomana: Pehea e hiki ai iā mākou ke kōkua
Introduction
Makemake au e mahalo nui iā ʻoukou a pau no ko ʻoukou hele ʻana mai, mahalo nui ʻia e ka Papa ICERM a me aʻu iho. Mahalo wau i koʻu hoaaloha, ʻo Basil Ugorji, no kona hoʻolaʻa ʻana iā ICERM a me ke kōkua mau, ʻoi aku hoʻi no nā lālā hou e like me aʻu. ʻO kāna alakaʻi ma o ke kaʻina hana i hiki iaʻu ke hoʻohui pū me ka hui. No ia mea, mahalo nui au a hauʻoli i koʻu lilo ʻana i lālā o ICERM.
ʻO koʻu manaʻo e kaʻana like i kekahi mau manaʻo e pili ana i nā hakakā lāhui a me ka hoʻomana: pehea ia e kū ai a pehea e hoʻoponopono pono ai. Ma kēlā mea, e nānā au i ʻelua mau hihia kikoʻī: India a me Côte d'Ivoire.
Noho mākou i kahi honua kahi e hana ai mākou i nā pilikia i kēlā me kēia lā, ke piʻi nei kekahi o lākou i nā hakakā ikaika. ʻO ia mau hanana ke kumu o ka ʻeha kanaka a waiho i nā hopena he nui, e like me ka make, nā ʻeha, a me ka PTSD (Post Traumatic Stress Disorder).
ʻOkoʻa ke ʻano o ia mau paio ma ke ʻano o ke kūlana hoʻokele waiwai, nā kūlana geopolitical, nā pilikia kaiaola (ma muli o ka liʻiliʻi o nā kumuwaiwai), nā paio pili ʻike e like me ka lāhui, ka lāhui, ka hoʻomana, a me ka moʻomeheu a me nā mea ʻē aʻe.
Ma waena o lākou, he moʻolelo koʻikoʻi ko ka lāhui a me ka hoʻomana hakakā, ʻo ia hoʻi: ʻo ka 1994 Genocide kūʻē i ka Tutsis ma Rwanda e kūʻai ana i 800,000 mau mea i loaʻa (kumu: Marijke Verpoorten); ka 1995 Srebenica, ex-Yugoslavia paio pepehi 8,000 Mahometa (kumu: TPIY); ka hoʻopaʻapaʻa hoʻomana ma Xinjiang ma waena o nā Uighurs Muslim a me Hans i kākoʻo ʻia e ke aupuni Kina; ka hoʻomāinoino ʻana i nā kaiāulu Iraki Kurdish ma 1988 (hoʻohana ʻana i ka gaz e kūʻē i ka poʻe Kurdish ma ke kūlanakauhale ʻo Halabja (kumu: https://www.usherbrooke.ca/); a me nā hoʻopaʻapaʻa ethnoreligious ma India…, e inoa wale i kekahi.
ʻO kēia mau paio he mea paʻakikī loa a paʻakikī hoʻi e hoʻoholo, e like me ka hakakā Arab-Israeli ma ka Middle East, ʻo ia kekahi o nā hakakā lōʻihi a paʻakikī i ka honua.
ʻO ia mau hakakā no ka manawa lōʻihi no ka mea ua paʻa loa lākou i nā moʻolelo kūpuna; ua hoʻoili ʻia lākou a ua hoʻoikaika nui ʻia mai kēlā hanauna a i kēia hanauna, e hoʻoikaika iā lākou e hoʻopau. He lōʻihi paha ka manawa ma mua o ka ʻae ʻana o ka poʻe e neʻe me nā haʻahaʻa a me ke kuko mai ka wā i hala.
ʻO ka hapa nui o ka manawa, hoʻohana kekahi poʻe kālai'āina i ka hoʻomana a me ka lāhui e like me nā mea hana. Ua kapa ʻia kēia poʻe kālai'āina he poʻe kālepa kālai'āina e hoʻohana ana i kahi hoʻolālā ʻokoʻa e hoʻopunipuni i ka manaʻo a hoʻoweliweli i ka poʻe ma o ka hoʻomaopopo ʻana he mea hoʻoweliweli iā lākou a i kā lākou hui kikoʻī. ʻO ke ala wale nō ʻo ka hana ʻana i ko lākou mau ʻano e like me ka hakakā e ola ai (kumu: François Thual, 1995).
Ka hihia o India (Christophe Jaffrelot, 2003)
I ka makahiki 2002, ua ʻike ka mokuʻāina o Gujarat i ka hana ʻino ma waena o ka hapa nui o nā Hindu (89%) a me ka hapa liʻiliʻi o Muslim (10%). Ua hoʻomau ʻia nā haunaele interfaith, a ke ʻōlelo nei au ua lilo lākou i mea hoʻolālā ma India. ʻO ke aʻo ʻana a Jaffrelot e hōʻike ana, ʻo ka hapa nui o nā haunaele i ka pō o ke koho balota ma muli o ke koʻikoʻi nui ma waena o nā hui hoʻomana, politika, a he mea maʻalahi hoʻi i ka poʻe kālai'āina ke hoʻohuli i ka poʻe koho me nā manaʻo hoʻomana. I loko o kēlā hakakā, ʻike ʻia ka Muslim ma ke kolamu ʻelima (ka poʻe hoʻopunipuni) mai loko mai, nāna e hoʻoweliweli i ka palekana o nā Hindu i ka wā e hui pū ana me Pakistan. Ma ka ʻaoʻao ʻē aʻe, hoʻolaha nā ʻaoʻao nationalist i nā leka anti-Muslim a pēlā e hana ai i kahi neʻe nationalist i hoʻohana ʻia no ko lākou pono i ka wā koho. ʻAʻole wale ʻo nā ʻaoʻao kālai'āina e hoʻopiʻi ʻia no ia mau kūlana no ka mea ʻo nā luna mokuʻāina ke kuleana. I kēia ʻano hakakā, hakakā nā luna o ka mokuʻāina e mālama i ka manaʻo i ko lākou makemake, no laila ke kākoʻo nei i ka hapa nui o ka Hindu. ʻO ka hopena, ʻo nā hana a nā mākaʻi a me ka pūʻali koa i ka wā o nā haunaele he mea liʻiliʻi loa a lohi a i kekahi manawa e hōʻike lohi loa ma hope o ka laha a me nā pōʻino nui.
No kekahi poʻe Hindu, ʻo kēia mau haunaele he manawa kūpono ia e hoʻopaʻi ai i ka poʻe Mahometa, i kekahi manawa waiwai nui a manaʻo ʻia he poʻe hoʻohana koʻikoʻi o nā Hindu ʻōiwi.
Ka hihia o Ivory Coast (Phillipe Hugon, 2003)
ʻO ka hihia ʻelua aʻu e makemake ai e kūkākūkā ʻo ia ka hakakā ma Côte d'Ivoire mai 2002 a 2011. He luna hoʻopili wau i ka wā i kau inoa ai ke aupuni a me nā kipi i ka ʻaelike maluhia ma Ouagadougou ma Malaki 4, 2007.
Ua wehewehe ʻia kēia hakakā ma ke ʻano he hakakā ma waena o Muslim Dioulas mai ka ʻĀkau a me nā Karistiano mai ka Hema. No nā makahiki ʻeono (2002-2007), ua māhele ʻia ka ʻāina i ka ʻĀkau, i noho ʻia e nā kipi i kākoʻo ʻia e ka ʻĀkau a me ka Hema, i hoʻomalu ʻia e ke aupuni. ʻOiai ke ʻano o ka hakakā ʻana me kahi hakakā ethnoreligious, pono e kuhikuhi ʻia ʻaʻole ia.
Ua hoʻomaka mua ka pilikia ma 1993 i ka wā i make ai ka Pelekikena mua ʻo Félix Houphouët Boigny. Ua makemake kāna Kuhina Nui ʻo Alassane Ouattara e pani iā ia, e pili ana i ke kumukānāwai, akā ʻaʻole ia i like me kāna i hoʻolālā ai, a ua pani ʻia ʻo ia e ka pelekikena o ka pāremata, ʻo Henry Konan Bédié.
Ua hoʻonohonoho ʻo Bédié i nā koho balota ʻelua makahiki ma hope, ma 1995, akā ua kāpae ʻia ʻo Alassane Ouattara mai ka hoʻokūkū (ma nā hoʻopunipuni kānāwai…).
ʻEono mau makahiki ma hope mai, i ka makahiki 1999, ua hoʻokuʻu ʻia ʻo Bédié i kahi kipi i alakaʻi ʻia e nā koa ʻōpio ʻĀkau kūpaʻa iā Alassane Ouattara. Ua ukali ʻia nā hanana e nā koho balota i hoʻonohonoho ʻia ma 2000 e nā putschists, a ua kāpae hou ʻia ʻo Alassane Ouattara, e ʻae iā Laurent Gbagbo e lanakila i nā koho balota.
Ma hope o kēlā, i ka makahiki 2002, aia ke kipi kū'ē iā Gbagbo, a ʻo ke koi nui o nā kipi ʻo ko lākou komo ʻana i ke kaʻina hana demokala. Ua lanakila lākou ma ke kāohi ʻana i ke aupuni e hoʻonohonoho i nā koho balota ma 2011 kahi i ʻae ʻia ai ʻo Alassane Ouattara e komo i moho a laila lanakila ʻo ia.
I kēia hihia, ʻo ka ʻimi ʻana i ka mana politika ke kumu o ka hakakā i lilo i kipi kipi a pepehi ʻia ma mua o 10,000 mau kānaka. Eia kekahi, ua hoʻohana wale ʻia ka lāhui a me ka hoʻomana e hōʻoiaʻiʻo i ka poʻe koa, ʻoi aku ka poʻe ma nā kuaʻāina, nā poʻe naʻauao haʻahaʻa.
I ka hapa nui o nā hakakā lāhui a me ka hoʻomana, ʻo ka mea hana o ka lāhui a me ka hoʻomana hoʻomana he mea ia o ke kūʻai aku ma ka lawelawe ʻana o nā ʻoihana politika e manaʻo nei e hoʻoneʻe i nā mea hana, nā mea hakakā, a me nā kumuwaiwai. No laila, ʻo lākou ka poʻe e hoʻoholo i ka nui a lākou e hoʻokō ai i kā lākou pahuhopu.
He aha kā mākou e hana ai?
Ua hoʻi hou nā alakaʻi kaiaulu ma nā wahi he nui ma hope o ka hāʻule ʻole o nā alakaʻi kālai'āina. He maikaʻi kēia. Eia nō naʻe, aia kahi ala lōʻihi e kūkulu ai i ka hilinaʻi a me ka hilinaʻi ma waena o nā heluna kūloko, a ʻo kekahi o nā pilikia ʻo ka nele o nā limahana kūpono e hoʻoponopono i nā hana hoʻoholo hakakā.
Hiki i kekahi ke lilo i alakaʻi i nā wā paʻa, akā naʻe, ma muli o nā pilikia he nui e kū nei a ma luna, pono e koho i nā alakaʻi kūpono no ke kaiāulu a me nā ʻāina. Nā alakaʻi i hiki ke hoʻokō pono i kā lākou misionari.
Panina
Ua ʻike au he nui nā ʻōlelo hoʻohewa ʻia kēia ʻatikala, akā makemake wau e hoʻomanaʻo mākou i kēia: ʻo ka hoʻoikaika ʻana i nā hakakā ʻaʻole ia ka mea i ʻike mua ʻia. Pono paha mākou e ʻeli hohonu ma mua o ka hoʻomaopopo ʻana i ka mea e hoʻoulu ai i nā hakakā. I nā manawa he nui, hoʻohana wale ʻia nā hakakā ethnoreligious e uhi i kekahi mau manaʻo politika a me nā papahana.
A laila, ʻo kā mākou kuleana ma ke ʻano he mea hoʻomalu e hoʻomaopopo i nā hakakā hoʻokahi ʻo wai nā mea hana e ulu nei a he aha kā lākou makemake. ʻOiai ʻaʻole maʻalahi ia, pono e hoʻomaʻamaʻa mau a kaʻana like i ka ʻike me nā alakaʻi kaiāulu e pale aku i ka hakakā (i nā hihia maikaʻi loa) a i ʻole e hoʻoholo iā lākou i kahi i piʻi ai.
Ma kēlā memo, ke manaʻoʻiʻo nei au ʻo ICERM, International Center for Ethno-Religious Mediation, he hana maikaʻi loa ia e kōkua iā mākou e hoʻokō i ka hoʻomau ʻana ma o ka lawe ʻana mai i nā loea, nā alakaʻi politika a me nā alakaʻi kaiāulu e kaʻana like i ka ʻike a me ka ʻike.
Mahalo iā ʻoe no kou nānā ʻana, a ke manaʻo nei au e lilo kēia i kumu no kā mākou kūkākūkā. A mahalo hou no ka hoʻokipa ʻana iaʻu ma ka hui a ʻae iaʻu e lilo i ʻāpana o kēia huakaʻi maikaʻi ma ke ʻano he mea hoʻomalu maluhia.
No ka Luna Hoomalu
ʻO Yacouba Isaac Zida he luna nui o ka pūʻali koa Burkina Faso ma ke kūlana General.
Ua aʻo ʻia ʻo ia ma nā ʻāina he nui e like me Morocco, Cameroon, Taiwan, Farani, a me Kanada. He mea komo pū ʻo ia i kahi papahana Joint Special Operations ma ke Kulanui ma Tampa, Florida, United States.
Ma hope o ke kipi ʻana o ka poʻe ma Burkina Faso i ʻOkakopa 2014, ua koho ʻia ʻo Mr. Zida e ka pūʻali ma ke ʻano he poʻo kuʻuna o ka mokuʻāina ʻo Burkina Faso e alakaʻi i ke kūkākūkā i hopena i ke koho ʻana i ke kanaka kīwila i alakaʻi hoʻololi. Ua koho ʻia ʻo Mr. Zida i Kuhina Nui ma Nowemapa 2014 e ke aupuni kīwila hoʻololi.
Ua haʻalele ʻo ia i ka mahina ʻo Dekemaba 2015 ma hope o ke alakaʻi ʻana i ke koho balota manuahi loa a Burkina Faso i hana ai. Mai Pepeluali 2016 noho ʻo Mr. Zida ma Ottawa, Kanada, me kona ʻohana. Ua hoʻoholo ʻo ia e hoʻi i ke kula no ka Ph.D. i ka hakakā Haʻawina. ʻO kāna mau noiʻi noiʻi e pili ana i ka hoʻoweliweli ma ka ʻāina ʻo Sahel.
