Nā ʻano lāhui a me nā hoʻomana e hoʻohālikelike ana i nā hoʻokūkū no nā kumuwaiwai ʻāina: The Tiv Farmers and Pastoralist Conflicts in Central Nigeria
Hōʻuluʻulu Manaʻo
ʻO ka Tiv o waena o Nigeria he poʻe mahiʻai nui loa me kahi noho hoʻopuehu i manaʻo ʻia e hōʻoia i ke komo ʻana i nā ʻāina mahiʻai. ʻO ka Fulani o ka ʻoi aku ka maloʻo, ʻo Nigeria ʻĀkau he poʻe kahu hānai nomadic e neʻe me nā kau maloʻo a me nā kau maloʻo e ʻimi i nā wahi hānai no nā holoholona. Hoʻokomo ʻo Central Nigeria i ka poʻe nomad ma muli o ka loaʻa ʻana o ka wai a me nā lau ma nā kapa o nā muliwai Benue a me Niger; a me ka nele o ka lele tse-tse i loko o ka ʻāina Waena. I loko o nā makahiki, ua noho maluhia kēia mau pūʻulu, a hiki i ka makahiki 2000 i ka wā i hū ai ka hakakā kaua ikaika ma waena o lākou no ke komo ʻana i ka ʻāina mahiʻai a me nā wahi hānai. Mai nā hōʻike palapala a me nā kūkākūkā pūʻulu a me ka nānā ʻana, ʻo ka paio ma muli o ka pahū ʻana o ka heluna kanaka, ka emi ʻana o ka hoʻokele waiwai, ka hoʻololi ʻana i ke aniau, ka hoʻololi ʻole ʻana o ka hana mahiʻai a me ka piʻi ʻana o ka Islamization. ʻO ka hoʻoponopono hou ʻana o ka mahiʻai a me ka hoʻoponopono hou ʻana i ke aupuni e paʻa i ka ʻōlelo hoʻohiki e hoʻomaikaʻi i ka pilina ma waena o nā lāhui a me nā hoʻomana.
Introduction
ʻO nā ʻōlelo aʻoaʻo a Modernization i nā makahiki 1950 e hoʻokaʻawale maoli nā lāhui i ka wā e lilo ai lākou i mea hou, ua nānā hou ʻia ma muli o nā ʻike o nā ʻāina e ulu nei e holomua ana i ka waiwai, ʻoiai mai ka hope o ka 20.th kenekulia. Ua hoʻokumu ka poʻe Modernizers i kā lākou mau manaʻo i ka hoʻolaha ʻana o ka hoʻonaʻauao a me ka ʻenehana, kahi e hoʻoulu ai i ka urbanization me kāna mau hoʻomaikaʻi pili i nā kūlana waiwai o ka lehulehu (Eisendaht, 1966; Haynes, 1995). Me ka hoʻololi nui ʻana o ka nohona waiwai o nā kamaʻāina he nui, e pau ana ka waiwai o nā manaʻoʻiʻo hoʻomana a me ka ʻike hoʻokaʻawale lāhui ma ke ʻano he kahua o ka hoʻoikaika ʻana i ka hakakā no ke komo ʻana i nā recourses. Ua lawa ka hoʻomaopopo ʻana ua puka mai ka lāhui a me ka pili hoʻomana ma ke ʻano he kahua ʻike ikaika no ka hoʻokūkū ʻana me nā hui ʻē aʻe no ke komo ʻana i nā kumuwaiwai kaiāulu, ʻoi aku ka poʻe i mālama ʻia e ka Mokuʻāina (Nnoli, 1978). Ma muli o ka nui o ka lehulehu o nā ʻāina e ulu nei, a ua hoʻonui ʻia ko lākou ʻano lāhui a me ka hoʻomana e ka colonialism, ua hoʻoikaika ikaika ʻia ka hakakā ʻana ma ka ʻoihana politika e nā pono pilikanaka a me ka hoʻokele waiwai o nā hui like ʻole. ʻO ka hapa nui o kēia mau ʻāina hoʻomohala, ʻoi aku hoʻi ma ʻApelika, aia i ka pae kumu o ka hoʻoponopono hou ʻana i nā makahiki 1950 a hiki i nā makahiki 1960. Eia naʻe, ma hope o nā makahiki he nui o ka hoʻololi ʻana, ua hoʻoikaika ʻia ka ʻike lāhui a me ka hoʻomana, a ma ka 21.st kenekulia, ke ulu nei.
ʻO ke kikowaena o nā ʻano lāhui a me ka hoʻomana i loko o ka politika a me ka kamaʻilio ʻāina ma Nigeria ua mau ke ʻike i kēlā me kēia manawa o ka mōʻaukala o ka ʻāina. ʻO ka kūleʻa kokoke i ke kaʻina democratization i nā makahiki 1990 mua ma hope o ke koho pelekikena o 1993 e hōʻike ana i ka manawa i haʻahaʻa loa ai ka pili ʻana i ka hoʻomana a me ka ʻike lāhui i ka haʻiʻōlelo politika aupuni. Ua hoʻopau ʻia kēlā manawa o ka hui ʻana o ka lehulehu o Nigeria me ka hoʻopau ʻana i ke koho pelekikena o Iune 12, 1993 i lanakila ai ke Aliʻi MKO Abiola, he Yoruba mai South Western Nigeria. Ua hoʻolei ʻia ka ʻāina i loko o kahi mokuʻāina i lawe koke ʻia i nā ala hoʻomana-lāhui (Osaghae, 1998).
ʻOiai ua loaʻa i nā ʻike hoʻomana a me ka lāhui ka hapa nui o ke kuleana no nā paio i hoʻoulu ʻia e ka politika, ua alakaʻi ʻia ka pilina ma waena o nā hui e nā kumu hoʻomana a me ka lāhui. Mai ka hoʻi ʻana mai o ke aupuni democracy i 1999, ua hoʻoikaika nui ʻia ka pilina ma waena o nā hui ma Nigeria e ka ʻano lāhui a me ka hoʻomana. No laila, ma kēia pōʻaiapili, hiki ke hoʻonoho ʻia ka hoʻokūkū no nā kumuwaiwai ʻāina ma waena o nā mahiʻai Tiv a me nā kahu hānai Fulani. Ma ka mōʻaukala, ua pili maluhia nā pūʻulu ʻelua me nā hakakā ma ʻaneʻi a ma ʻaneʻi akā ma nā pae haʻahaʻa, a me kā lākou hoʻohana ʻana i nā ala kuʻuna o ka hoʻonā hakakā, ua loaʻa pinepine ka maluhia. Ua hoʻomaka ka puka ʻana mai o nā hakakā ākea ma waena o nā hui ʻelua i ka makahiki 1990, ma ka mokuʻāina ʻo Taraba, ma luna o nā wahi ʻai kahi i hoʻomaka ai nā hana mahiʻai a ka poʻe mahiʻai Tiv e kaupalena i nā wahi ʻai. E lilo ana ʻo North Central Nigeria i hale kiʻiʻoniʻoni o ka hoʻokūkū kaua i ka waena o 2000s, i ka wā i hoʻouka ʻia ai e nā kahu hānai Fulani ma luna o nā mahiʻai Tiv a me ko lākou mau home a me nā mea kanu i lilo i mea mau o ka pilina ma waena o nā hui i loko o ka ʻāpana a ma nā wahi ʻē aʻe o ka ʻāina. Ua piʻi aʻe kēia mau hakakā kaua i nā makahiki ʻekolu i hala (2011-2014).
Ke ʻimi nei kēia pepa e hoʻomālamalama i ka pilina ma waena o ka poʻe mahiʻai Tiv a me nā kahu hānai Fulani i hoʻohālikelike ʻia e ka ʻano lāhui a me ka hoʻomana, a hoʻāʻo e hoʻēmi i ka ikaika o ka hakakā ma luna o ka hoʻokūkū no ke komo ʻana i nā wahi hānai a me nā kumu wai.
Ka wehewehe ʻana i nā hiʻohiʻona o ka paio: ʻike ʻike
Aia ʻo Central Nigeria i ʻeono mau mokuʻāina, ʻo ia hoʻi: Kogi, Benue, Plateau, Nasarawa, Niger a me Kwara. Ua kapa ʻia kēia ʻāina ʻo 'middle belt' (Anyadike, 1987) a i ʻole ke kumukānāwai i ʻike ʻia, ʻo 'north-central geo-political zone'. Aia ka ʻāina i ka heterogeneity a me ka ʻokoʻa o nā kānaka a me nā moʻomeheu. ʻO Central Nigeria ka home no ka lehulehu o nā lāhui liʻiliʻi i manaʻo ʻia he ʻōiwi, aʻo nā hui ʻē aʻe e like me Fulani, Hausa a me Kanuri i manaʻo ʻia he poʻe malihini. ʻO nā hui liʻiliʻi kaulana ma ia wahi ʻo Tiv, Idoma, Eggon, Nupe, Birom, Jukun, Chamba, Pyem, Goemai, Kofyar, Igala, Gwari, Bassa etc. ma ka aina.
Hōʻike ʻia ʻo Central Nigeria e ka ʻokoʻa hoʻomana: Kalikiano, Islam a me nā hoʻomana kuʻuna ʻApelika. ʻAʻole maopopo paha ka helu helu, akā ʻike ʻia ka hoʻomana Kalikiano ma mua, a ukali ʻia e ka nui o ka poʻe Muslim ma waena o ka poʻe Fulani a me Hausa. Hōʻike ʻo Central Nigeria i kēia ʻokoʻa i ke aniani o ka plurality paʻakikī o Nigeria. Ua uhi ʻia ka ʻāina i kahi ʻāpana o Kaduna a me Bauchi mokuʻāina, i kapa ʻia ʻo Southern Kaduna a me Bauchi, i kēlā me kēia (James, 2000).
Hōʻike ʻo Central Nigeria i kahi hoʻololi mai ka savanna o Northern Nigeria a i ka nahele o ka nahele Hema o Nigeria. No laila, loaʻa nā mea ʻāina o nā ʻāpana climatic ʻelua. Ua kūpono loa ia wahi no ka noho ʻana a no laila, ʻo ka mahiʻai ka ʻoihana nui. Hoʻoulu nui ʻia nā mea kanu aʻa e like me ka ʻuala, ka ʻuala a me ka ʻuala a puni ka ʻāina. ʻO nā cereals e like me ka laiki, ka palaoa guinea, ka millet, ka maile, ka benniseed a me ka soybeans ua hoʻoulu nui ʻia a ʻo ia nā kumu kūʻai mua no ka loaʻa kālā. Pono ka mahi ʻana o kēia mau mea kanu i nā pāpū ākea e hōʻoiaʻiʻo i ka mahi mau ʻana a me nā hua kiʻekiʻe. Kākoʻo ʻia ka ʻoihana mahiʻai maʻamau e ʻehiku mahina o ka ua (ʻApelila-ʻOkakopa) a me ʻelima mau mahina o ke kau maloʻo (Novema-Malaki) kūpono no ka ʻohi ʻana i nā ʻano kīʻaha like ʻole a me nā mea kanu tuber. Hāʻawi ʻia ka ʻāina i ka wai kūlohelohe ma o nā kahawai kahawai e ʻoki i ka ʻāina a hoʻokaʻawale i ka muliwai Benue a me Niger, nā muliwai nui ʻelua ma Nigeria. ʻO nā kahawai nui ma ka ʻāina ʻo nā kahawai ʻo Galma, Kaduna, Gurara a me Katsina-Ala, (James, 2000). He mea koʻikoʻi kēia mau kumu wai a me ka loaʻa ʻana o ka wai no ka hoʻohana ʻana i ka mahiʻai, a me nā pono home a me nā kahu hānai.
ʻO ka Tiv a me ka Pastoralist Fulani ma Central Nigeria
He mea nui ka hoʻokumu ʻana i ka pōʻaiapili o ka launa pū ʻana a me ka launa pū ʻana ma waena o ka Tiv, kahi hui noho, a me ka Fulani, kahi hui kahu hānai nomadic ma waena o Nigeria (Wegh, & Moti, 2001). ʻO ka Tiv ka lāhui nui loa ma Central Nigeria, ma kahi o ʻelima miliona, me ka hoʻopaʻa ʻana ma ka mokuʻāina ʻo Benue, akā loaʻa i ka helu nui ma Nasarawa, Taraba a me Plateau States (NPC, 2006). Ua manaʻo ʻia ua neʻe ka Tiv mai Congo a me Central Africa, a ua noho ma waena o Nigeria i ka wā kahiko (Rubingh, 1969; Bohannans 1953; East, 1965; Moti and Wegh, 2001). He mea koʻikoʻi ka heluna kanaka Tiv i kēia manawa, e piʻi ana mai 800,000 i ka makahiki 1953. He ʻokoʻa ka hopena o kēia ulu ʻana o ka heluna kanaka i ka hana mahiʻai akā koʻikoʻi i ka pilina ma waena o nā hui.
ʻO ka Tiv ka nui o ka poʻe mahiʻai e noho ana ma ka ʻāina a loaʻa ka ʻai mai ia mea ma o kāna mahi ʻana no ka ʻai a me ka loaʻa kālā. ʻO ka hana mahiʻai mahiʻai kahi hana maʻamau o ka Tiv a hiki i ka ua kūpono ʻole, ka emi ʻana o ka momona o ka lepo a me ka hoʻonui ʻana o ka heluna kanaka i hopena i nā hua haʻahaʻa, koi ʻia ka poʻe mahiʻai Tiv e apo i nā hana hana ʻole e like me ke kālepa liʻiliʻi. I ka liʻiliʻi ʻana o ka heluna kanaka Tiv i hoʻohālikelike ʻia me ka ʻāina i loaʻa no ka mahi ʻana i nā makahiki 1950 a me 1960, ʻo ka hoʻololi ʻana a me ka hoʻololi ʻana i nā mea kanu he mau hana mahiʻai maʻamau. Me ka hoʻonui mau ʻana o ka heluna kanaka Tiv, hui pū ʻia me ko lākou mau wahi maʻamau, hoʻopuehu-kaʻawale no ke komo ʻana a me ka mālama ʻana i ka hoʻohana ʻana i ka ʻāina, ua emi koke nā wahi mahiʻai. Eia naʻe, nui ka poʻe Tiv i noho mau i nā mahiʻai mahiʻai, a ua mālama i ka mahi ʻana i nā ʻāpana ʻāina i loaʻa no ka ʻai a me ka loaʻa kālā e uhi ana i nā ʻano mea kanu.
ʻO ka Fulani, ka poʻe Muslim nui, he poʻe nomadic, he poʻe kahu hānai ma ka hana ʻana i nā kahu bipi kahiko. ʻO kā lākou ʻimi ʻana i nā kūlana kūpono no ka hānai ʻana i kā lākou mau holoholona e mālama iā lākou i ka neʻe ʻana mai kahi wahi a i kahi ʻē aʻe, a i nā wahi me ka loaʻa ʻana o ka wai a me ka loaʻa ʻole o ka lele tsetse (Iro, 1991). Ua ʻike ʻia ka Fulani e kekahi mau inoa e like me Fulbe, Peut, Fula a me Felaata (Iro, 1991, de st. Croix, 1945). Ua ʻōlelo ʻia ʻo Fulani mai ka Arabian Peninsula a neʻe i West Africa. Wahi a Iro (1991), hoʻohana ka Fulani i ka neʻe ʻana ma ke ʻano he hoʻolālā hana e komo ai i ka wai a me ka ʻai a me nā mākeke. Lawe kēia neʻe i ka poʻe kahu hānai ma kahi o 20 mau ʻāina ma lalo o Saharan ʻApelika, e hana ana i ka Fulani ka hui moʻomeheu ākea loa (ma ka ʻāina), a ʻike ʻia he hopena liʻiliʻi wale nō e ka wā hou e pili ana i ka ʻoihana hoʻokele waiwai. Ke neʻe nei ka kahu hānai ʻo Fulani ma Nigeria i ka hema i ke awāwa ʻo Benue me kā lākou mau pipi e ʻimi ana i ka ʻai a me ka wai mai ka hoʻomaka ʻana o ke kau maloʻo (Novema a ʻApelila). ʻElua mau mea hoihoi nui ma ke awāwa ʻo Benue—ka wai mai nā muliwai ʻo Benue a me ko lākou mau kahawai, e like me ka muliwai Katsina-Ala, a me kahi kaiapuni ʻole tsetse. Hoʻomaka ka neʻe ʻana o ka hoʻi me ka hoʻomaka ʻana o ka ua i ʻApelila a hoʻomau i Iune. Ke hoʻopiha ʻia ke awāwa i ka ua nui a hoʻopilikia ʻia ka neʻe ʻana e nā wahi lepo e hoʻoweliweli ana i ke ola maoli o nā holoholona a me ka emi ʻana o ke ala ma muli o nā hana mahiʻai, e waiho ana i ke awāwa e lilo i mea hiki ʻole.
ʻO ka hoʻokūkū o kēia manawa no nā kumuwaiwai ʻāina
ʻO ka hoʻokūkū no ka loaʻa ʻana a me ka hoʻohana ʻana i nā kumuwaiwai ma ka ʻāina—ʻo ia hoʻi ka wai a me ka ʻai—ma waena o ka poʻe mahiʻai Tiv a me nā kahu hānai Fulani e hana ʻia i loko o ka pōʻaiapili o nā ʻōnaehana hoʻokele waiwai o ka poʻe mahiʻai a nomadic i hāpai ʻia e nā hui ʻelua.
He poʻe noho ka poʻe Tiv nona ka ʻoihana i hoʻokumu ʻia i nā hana mahiʻai ma ia ʻāina nui. ʻO ka hoʻonui ʻia ʻana o ka heluna kanaka e koi ana i ka hiki ke komo i ka ʻāina ma waena o ka poʻe mahiʻai. ʻO ka emi ʻana o ka momona o ka lepo, ka ʻāʻili ʻana, ka hoʻololi ʻana i ke aniau a me ka wā hou e hui pū ana i nā hana mahiʻai kuʻuna ma ke ʻano e hoʻohālikelike ai i ke ola o ka poʻe mahiʻai (Tyubee, 2006).
ʻO ka poʻe kahu hānai ʻo Fulani he ʻano nomadic nona ka ʻōnaehana hana e hoʻopuni ana i ka hanai pipi. Hoʻohana lākou i ka neʻe ʻana ma ke ʻano he hoʻolālā o ka hana a me ka hoʻohana ʻana (Iro, 1991). Ua hui pū kekahi mau mea e hoʻokūkū i ke ola waiwai o ka Fulani, me ka hakakā ʻana o ka modernism me ka traditionalism. Ua kū'ē ka po'e Fulani i ka wā hou a no laila ua ho'omau ka ho'ololi'ole'ia o kā lākou'ōnaehana hana a me ka ho'ohana'ana i mua o ka ulu'ana o ka heluna kanaka a me ka hana hou. ʻO nā kumu kaiapuni kekahi pūʻulu nui o nā pilikia e pili ana i ka hoʻokele waiwai o Fulani, me ke ʻano o ka ua, kona hoʻolaha ʻana a me ke kau, a me ka nui o kēia hopena i ka hoʻohana ʻana i ka ʻāina. ʻO ke ʻano o nā mea kanu i pili kokoke i kēia, i hoʻokaʻawale ʻia i loko o nā wahi semi-arid a me nā nahele. Hoʻoholo kēia ʻano mea kanu i ka loaʻa ʻana o ka ʻai, ka hiki ʻole, a me ka ʻai ʻana o nā pepeke (Iro, 1991; Water-Bayer a me Taylor-Powell, 1985). No laila, wehewehe nā mea kanu i ka neʻe ʻana o nā kahu hānai. ʻO ka nalo ʻana o nā ala ʻai a me nā mea mālama ʻia ma muli o nā hana mahiʻai i hoʻonohonoho i ke kani no nā paio o kēia manawa ma waena o Fulanis kahu hānai nomadic a me kā lākou poʻe mahiʻai Tiv.
A hiki i ka makahiki 2001, i ka wā i pahū ai ka hakakā nui ma waena o ka poʻe mahiʻai ʻo Tiv a me nā kahu hānai Fulani i ka lā 8 o Kepakemapa, a ua mau no kekahi mau lā ma Taraba, ua noho maluhia nā lāhui ʻelua. Ma mua, ma ʻOkakopa 17, 2000, ua hakakā nā kahu hānai me nā mea mahiʻai Yoruba ma Kwara a ua hakakā pū nā kahu hānai Fulani me nā mea mahiʻai o nā lāhui like ʻole ma Iune 25, 2001 ma Nasarawa State (Olabode a me Ajibade, 2014). Pono e hoʻomaopopo ʻia ʻo kēia mau mahina ʻo Iune, Sepatemaba a me ʻOkakopa i loko o ke kau ua, ke kanu ʻia nā mea kanu a hānai ʻia e ʻohi ʻia e hoʻomaka ana mai ka hopena o ʻOkakopa. No laila, ʻo ka ʻai ʻana i nā pipi e ulu aʻe ka inaina o ka poʻe mahiʻai e hoʻoweliweli ʻia ko lākou ola ma muli o kēia hana luku a nā bipi. ʻO kēlā me kēia pane mai ka poʻe mahiʻai e hoʻomalu i kā lākou mau mea kanu, e hopena ia i nā paio e alakaʻi ana i ka luku nui ʻana i ko lākou mau home home.
Ma mua o kēia mau hoʻouka kaua i hoʻonohonoho ʻia a hoʻomau ʻia i hoʻomaka i ka makahiki 2000; ʻO nā paio ma waena o kēia mau pūʻulu ma luna o nā ʻāina mahiʻai i hoʻomumu mau ʻia. E hōʻea ʻo Pastoralist Fulani, a noi maʻamau no ka ʻae ʻana e hoʻomoana a ʻai, ʻo ia ka mea maʻamau. E hoʻoponopono maikaʻi ʻia nā mea ʻai a ka poʻe mahiʻai me ka hoʻohana ʻana i nā hana hoʻoponopono kuʻuna. Ma waena o Nigeria, he mau ʻeke nui o nā poʻe Fulani a me ko lākou ʻohana i ʻae ʻia e noho ma nā kaiāulu hoʻokipa. Eia naʻe, ʻike ʻia nā ʻano hana hoʻonā hakakā ma muli o ke ʻano o ka kahu hānai Fulani hou e hiki mai ana e hoʻomaka ana i ka makahiki 2000. I kēlā manawa, hoʻomaka nā kahu hānai Fulani e hōʻea me ka ʻole o ko lākou ʻohana, ʻoiai ʻo nā kāne makua wale nō me kā lākou mau puaʻa, a me nā mea kaua ma lalo o ko lākou mau lima. AK-47 pu raifela. Ua hoʻomaka ka hakakā kaua ma waena o kēia mau pūʻulu i kahi ʻano nui, ʻoiai mai ka makahiki 2011, me nā manawa ma Taraba, Plateau, Nasarawa a me Benue States.
Ma Iune 30, 2011, ua wehe ka Hale o nā Lunamaka'āinana o Nigeria i ka hoʻopaʻapaʻa e pili ana i ka hakakā kaua mau ma waena o ka poʻe mahiʻai Tiv a me ko lākou hoa Fulani ma waena o Nigeria. Ua ʻike ka Hale ma luna o 40,000 poʻe, me nā wahine a me nā keiki, ua hoʻoneʻe ʻia a hoʻopaʻa ʻia i loko o ʻelima mau kahua hoʻomoana i koho ʻia ma Daudu, Ortese, a me Igyungu-Adze ma ke aupuni kūloko o Guma o Benue State. Aia kekahi o nā kahua hoʻomoana i nā kula kumu mua i pani ʻia i ka wā o ka hakakā a ua hoʻololi ʻia i mau kahua hoʻomoana (HR, 2010: 33). Ua hoʻokumu pū ka Hale ma luna o 50 Tiv kāne, wahine a me nā keiki i pepehi ʻia, me ʻelua mau koa ma ke kula kiʻekiʻe Katolika, ʻo Udei ma Benue State. Ma Mei 2011, ua hoʻouka hou ʻia e ka Fulani ma luna o ka poʻe mahiʻai Tiv, e koi ana ma mua o 30 mau ola a ua hoʻoneʻe ʻia ma luna o 5000 mau kānaka (Alimba, 2014: 192). Ma mua, ma waena o 8-10 Pepeluali, 2011, ua hoʻouka ʻia nā mea mahiʻai Tiv ma kahakai o ka muliwai Benue, ma ke komohana komohana o Gwer wahi aupuni o Benue, e nā pūʻulu o nā kahu hānai i pepehi i nā mahiʻai 19 a puhi i nā kauhale 33. Ua hoʻi hou ka poʻe hoʻouka kaua i ka lā Malaki 4, 2011 e pepehi i ka poʻe 46, me nā wahine a me nā keiki, a ua holo i kahi moku holoʻokoʻa (Azahan, Terkula, Ogli a me Ahemba, 2014: 16).
Hōʻike ʻia ka huhū o kēia mau hoʻouka ʻana, a me ka maʻalahi o nā mea kaua i pili i ka piʻi ʻana o ka poʻe make a me ka pae o ka luku. Ma waena o Kekemapa 2010 a me Iune 2011, ʻoi aku ma mua o 15 mau hoʻouka kaua i hoʻopaʻa ʻia, ʻo ka hopena o ka nalowale ʻana o nā ola he 100 a ʻoi aku ma mua o 300 mau homesteads i luku ʻia, nā mea āpau ma ke aupuni kūloko o Gwer-West. Ua pane aku ke aupuni me ka waiho ʻana o nā koa a me nā mākaʻi kelepona i nā wahi i hoʻopilikia ʻia, a me ka hoʻomau ʻana i ka ʻimi ʻana i nā hana maluhia, me ka hoʻokumu ʻana i komite no ka pilikia i alakaʻi ʻia e ke Sultan o Sokoto, a me ke aliʻi nui o ka Tiv, ka TorTiv IV. Ke hoʻomau nei kēia hana.
Ua hoʻomaka ka hakakā ma waena o nā hui ma 2012 ma muli o ka hoʻomau ʻana o ka maluhia a me ka nānā ʻana i ka pūʻali koa, akā ua hoʻi mai me ka ikaika hou a me ka hoʻonui ʻana i ka uhi ʻāina i ka makahiki 2013 e pili ana iā Gwer-west, Guma, Agatu, Makurdi Guma a me Logo nā wahi aupuni kūloko o Nasarawa State. I nā manawa like ʻole, ua hoʻouka ʻia nā kauhale ʻo Rukubi a me Medagba ma Doma e ka Fulani i hoʻopaʻa ʻia me nā pū AK-47, waiho ʻia ma luna o 60 mau kānaka i make a 80 mau hale i puhi ʻia (Adeyeye, 2013). Ma ka lā 5 o Iulai, 2013, ua hoʻouka kaua ʻo Fulani i ka poʻe mahiʻai Tiv ma Nzorov i Guma, a pepehi ʻia ma luna o 20 mau kamaʻāina a puhi i ka hale holoʻokoʻa. ʻO kēia mau wahi noho ma nā wahi ʻaha kūkā kūloko i loaʻa ma nā kahakai o nā muliwai Benue a me Katsina-Ala. ʻO ka hoʻopaʻapaʻa ʻana no ka ʻai a me ka wai e lilo i mea ikaika a hiki ke hoʻokuʻu ʻia i loko o ka hakakā me nā mea kaua.
Papa1. Nā mea i koho ʻia o nā hoʻouka kaua ma waena o nā mea mahiʻai Tiv a me nā kahu hānai Fulani ma 2013 a me 2014 ma waena o Nigeria.
| lā | Kahi i hana ʻia | Manaʻo ʻia ka make |
| 1/1/13 | ʻO ka hakakā ʻo Jukun / Fulani ma ka mokuʻāina ʻo Taraba | 5 |
| 15/1/13 | ʻO nā mahiʻai / Fulani ka hakakā ma ka moku'āinaʻo Nasarawa | 10 |
| 20/1/13 | ʻO ka mea mahiʻai / Fulani hakakā ma Nasarawa State | 25 |
| 24/1/13 | Kūʻē ʻo Fulani me nā mahiʻai ma Plateau State | 9 |
| 1/2/13 | ʻO Fulani/Eggon ka hakakā ma ka mokuʻāina ʻo Nasarawa | 30 |
| 20/3/13 | Kūʻē ʻo Fulani a me nā mahiʻai ma Tarok, Jos | 18 |
| 28/3/13 | Kūʻē ʻo Fulani a me nā mahiʻai ma Riyom, Plateau State | 28 |
| 29/3/13 | Kūʻē ʻo Fulani me nā mahiʻai ma Bokkos, Plateau State | 18 |
| 30/3/13 | ʻO Fulani/kūʻai mahiʻai/kaʻi mākaʻi | 6 |
| 3/4/13 | Kūʻē ʻo Fulani me nā mahiʻai ma Guma, ka mokuʻāina ʻo Benue | 3 |
| 10/4/13 | Kūʻē ʻo Fulani me nā mahiʻai ma Gwer-komohana, Mokuʻāina ʻo Benue | 28 |
| 23/4/13 | Kūʻē ka poʻe mahiʻai Fulani/Egbe ma ka mokuʻāina ʻo Kogi | 5 |
| 4/5/13 | Kūʻē ʻo Fulani me nā mahiʻai ma Plateau State | 13 |
| 4/5/13 | Ka hakakā ʻo Jukun/Fulani ma wukari, ka mokuʻāina ʻo Taraba | 39 |
| 13/5/13 | Fulani/Farmers Clash in Agatu, Benue state | 50 |
| 20/5/13 | ʻO Fulani/Farmers Clash ma ka palena ʻo Nasarawa-Benue | 23 |
| 5/7/13 | Hoʻouka kaua ʻo Fulani i nā kauhale Tiv ma Nzorov, Guma | 20 |
| 9/11/13 | Hoʻouka kaua ʻo Fulani iā Agatu, Benue State | 36 |
| 7/11/13 | Fulani/Farmers Clash at Ikpele, okpopolo | 7 |
| 20/2/14 | Kūʻē ʻo Fulani/mahiʻai, mokuʻāina Plateau | 13 |
| 20/2/14 | Kūʻē ʻo Fulani/mahiʻai, mokuʻāina Plateau | 13 |
| 21/2/14 | Hoʻopaʻapaʻa ʻo Fulani me nā mahiʻai ma Wase, mokuʻāina Plateau | 20 |
| 25/2/14 | Kūʻē ʻo Fulani me nā mahiʻai iā Riyom, Plateau state | 30 |
| July 2014 | Ua hoʻouka ʻo Fulani i nā kamaʻāina ma Barkin Ladi | 40 |
| March 2014 | Hoouka kaua o Fulani ma Gbajimba, mokuaina o Benue | 36 |
| 13/3/14 | Hoouka kaua o Fulani | 22 |
| 13/3/14 | Hoouka kaua o Fulani | 32 |
| 11/3/14 | Hoouka kaua o Fulani | 25 |
Source: Chukuma & Atuche, 2014; Nupepa Sun, 2013
Ua lilo kēia mau hoʻouka kaua i mea weliweli a ikaika loa mai ka waena o 2013, i ka wā i hoʻopaʻa ʻia ai ke alanui nui mai Makurdi a Naka, ke keʻena nui o Gwer West Local Government, e nā pūʻali koa Fulani ma hope o ka hoʻouka ʻana i ʻeono mau ʻāpana ma ke alaloa. No hoʻokahi makahiki aʻe, ua paʻa ke alanui i ka wā e paʻa ana nā kahu hipa Fulani me nā mea kaua. Mai ka lā 5-9 o Nowemapa, 2013, ua hoʻouka ʻia nā kahu hipa Fulani me nā mea kaua nui iā Ikpele, Okpopolo a me nā wahi noho ʻē aʻe ma Agatu, a pepehi ʻia ma luna o 40 mau kamaʻāina a ʻaihue i nā kauhale āpau. Ua hoʻopau nā mea hoʻouka i nā homesteads a me nā ʻāina mahiʻai e neʻe ana ma luna o 6000 mau kānaka (Duru, 2013).
Mai Ianuali a Mei 2014, nui nā wahi noho ma Guma, Gwer West, Makurdi, Gwer East, Agatu a me Logo nā wahi aupuni kūloko o Benue i hoʻopilikia ʻia e nā hoʻouka kaua weliweli a Fulani. Ua paʻi ka pepehi kanaka iā Ekwo-Okpanchenyi ma Agatu i ka lā 13 o Mei, 2014, i ka wā i pepehi ai nā kahu hipa Fulani he 230 i nā kānaka he 47 a hoʻopau i kahi kokoke i 200 mau hale i kahi hoʻouka kaua mua (Uja, 2014). Ua kipa ʻia ke kauhale ʻo Imande Jem ma Guma i ka lā 11 ʻApelila, waiho ʻia he 4 mau mahiʻai mahiʻai i make. ʻO nā hoʻouka kaua ma Owukpa, ma Ogbadibo LGA a me Ikpayongo, Agena, a me Mbatsada mau kauhale ma ka ʻaha kūkā ʻo Mbalom ma Gwer East LGA ma Benue State i hana ʻia ma Mei 2014 e pepehi ana ma luna o 20 mau kānaka (Isine a me Ugonna, 2014; Adoyi a me Ameh, 2014. ).
Ua ʻike ʻia ke kiʻekiʻe o ka hoʻouka kaua ʻana o Fulani a me ka hoʻouka kaua ʻana i nā mahiʻai Benue ma Uikpam, ke kauhale ʻo Tse-Akenyi Torkula, ka home kupuna o ke aliʻi nui o Tiv ma Guma, a ma ka hoʻopaʻa ʻana o Ayilamo semi urban settlement ma Logo local government area. ʻO ka hoʻouka kaua ʻana ma ke kauhale ʻo Uikpam i waiho ai ma mua o 30 mau kānaka i make i ka wā i pau ai ke kūlanakauhale i ke ahi. Ua hoʻi hope a hoʻomoana ka poʻe Fulani ma hope o ka hoʻouka ʻana ma kahi kokoke i Gbajimba, ma kahakai o ka muliwai Katsina-Ala a ua mākaukau e hoʻomaka hou i ka hoʻouka ʻana i nā poʻe i koe. I ka wā e hele ana ke kia'āina o Benue State i kahi misionari ʻike maoli, e hele ana i Gbajimba, ke keʻena nui o Guma, ua holo ʻo ia i kahi hoʻohālua mai ka Fulani i mea kaua i ka lā Malaki 18, 2014, a ʻo ka ʻoiaʻiʻo o ka hakakā ua paʻi i ke aupuni. ma ke ano poina ole. Ua hōʻoia kēia hoʻouka kaua i ka nui o ka poʻe kahu hānai Fulani nomadic i kā lākou mākaukau a mākaukau e komo i ka poʻe mahiʻai Tiv i ka hoʻokūkū no nā kumuwaiwai ʻāina.
ʻO ka hoʻokūkū no ke komo ʻana i nā mea hānai a me nā kumu wai ʻaʻole e luku wale i nā mea kanu akā e hoʻohaumia pū i ka wai ma mua o ka hoʻohana ʻia e nā kaiāulu kūloko. ʻO ka hoʻololi ʻana i nā pono e loaʻa i nā kumuwaiwai, a me ka lawa ʻole o nā kumuwaiwai ʻai ma muli o ka hoʻonui ʻana i ka mahiʻai, hoʻonohonoho i ke kahua no ka hakakā (Iro, 1994; Adisa, 2012: Ingawa, Ega a me Erhabor, 1999). ʻO ka nalo ʻana o nā wahi ʻai e mahi ʻia nei e hoʻokūpaʻa i kēia mau paio. ʻOiai ʻoi aku ka pilikia o ka neʻe ʻana o ka kahu hānai Nomadi ma waena o 1960 a me 2000, ʻoi aku ka ikaika o ka launa ʻana me ka poʻe mahiʻai mai ka makahiki 2000 a, i nā makahiki ʻehā i hala iho nei, ua make a me ka luku nui. Aia nā ʻokoʻa ʻokoʻa ma waena o kēia mau pae ʻelua. No ka laʻana, ʻo ka neʻe ʻana e Fulani nomadic i ka hana mua e pili ana i nā ʻohana holoʻokoʻa. Ua helu ʻia ko lākou hōʻea ʻana i mea e hoʻokō ai i ka launa pū me nā kaiāulu hoʻokipa a ʻimi ʻia ka ʻae ma mua o ka hoʻoholo ʻana. ʻOiai i loko o nā kaiāulu hoʻokipa, ua hoʻoponopono ʻia nā pilina e nā hana kuʻuna a, kahi i kū ai nā kuʻikahi, ua hoʻoholo maikaʻi ʻia. Hana ʻia ka ʻai ʻana a me ka hoʻohana ʻana i nā kumu wai me ka mahalo i nā loina a me nā loina. Hana ʻia ka ʻai ʻana ma nā ala i kaha ʻia a me nā māla i ʻae ʻia. ʻO kēia kauoha i manaʻo ʻia ua huhū ʻia e nā kumu ʻehā: ka hoʻololi ʻana i ka dynamics o ka heluna kanaka, ka nānā ʻole ʻana o ke aupuni i nā pilikia o ka poʻe mahiʻai, nā pilikia o ke kaiapuni a me ka hoʻonui ʻana o nā mea kaua liʻiliʻi a me nā mea kaua māmā.
I) Hoʻololi i ka hoʻololi ʻana o ka heluna kanaka
Ua helu ʻia ma kahi o 800,000 i ka makahiki 1950, ua piʻi ka nui o Tiv i ʻehā miliona ma ka mokuʻāina ʻo Benue wale nō. ʻO ka helu helu kanaka i ka makahiki 2006, i loiloi ʻia i ka makahiki 2012, manaʻo ʻia ka heluna kanaka o Tiv ma ka mokuʻāina ʻo Benue ma kahi o 4 miliona. ʻO ka Fulani, e noho ana ma nā ʻāina he 21 ma ʻApelika, ua hoʻopaʻa ʻia ma ka ʻĀkau o Nigeria, ʻo ia hoʻi ʻo Kano, Sokoto, Katsina, Borno, Adamawa a me Jigawa States. ʻO lākou ka hapa nui ma Guinea wale nō, aia ma kahi o 40% o ka heluna o ka ʻāina (Anter, 2011). Ma Nigeria, aia lākou ma kahi o 9% o ka heluna kanaka o ka ʻāina, me ka manaʻo koʻikoʻi ma North West a me North East. (He mea paʻakikī nā helu helu lāhui no ka mea ʻaʻole i hopu ka helu kanaka lāhui i ka lāhui.) Ua noho ka hapa nui o Fulani nomadic a, ma ke ʻano he kanaka transhumance me ʻelua mau neʻe kau ma Nigeria me ka nui o ka ulu ʻana o ka heluna kanaka o 2.8% (Iro, 1994) , ua hoʻopilikia kēia mau neʻe makahiki i nā pilina hakakā me ka poʻe mahiʻai Tiv noho.
Ma muli o ka ulu ʻana o ka heluna kanaka, ua lawe ʻia nā wahi i ʻai ʻia e ka Fulani e nā mahiʻai, a ʻo ke koena o nā ala hana ʻai ʻaʻole e ʻae i ka neʻe hewa ʻana o nā pipi, ʻaneʻane e hopena mau i ka luku ʻana i nā mea kanu a me nā ʻāina mahiʻai. Ma muli o ka hoʻonui ʻia ʻana o ka heluna kanaka, ʻo ka hoʻopuehu ʻia ʻana o ka noho ʻana o Tiv i manaʻo ʻia e hōʻoiaʻiʻo i ke komo ʻana i ka ʻāina mahiʻai ua alakaʻi i ka hopu ʻāina, a ua hōʻemi pū kekahi i nā wahi ʻai. No laila, ʻo ka ulu ʻana o ka heluna kanaka i hoʻopuka i nā hopena koʻikoʻi no nā ʻōnaehana hana pastoral a sedentary. ʻO kahi hopena koʻikoʻi ʻo nā hakakā kaua ma waena o nā pūʻulu e pili ana i ka loaʻa ʻana o ka pā a me nā kumu wai.
II) ʻAʻole lawa ka nānā ʻana o ke aupuni i nā pilikia kahu hānai
Ua hoʻopaʻapaʻa ʻo Iro ua haʻalele nā aupuni ʻē aʻe ma Nigeria a hoʻokaʻawale i ka hui ʻo Fulani i ka hoʻokele ʻana, a mālama i nā pilikia pastoral me ka hoʻopunipuni maʻamau (1994) ʻoiai kā lākou hāʻawi nui i ka hoʻokele waiwai o ka ʻāina (Abbas, 2011). No ka laʻana, 80 pakeneka o nā Nigerians e hilinaʻi nei i ka pastoral Fulani no ka ʻiʻo, ka waiū, ka paʻakai, ka lauoho, ka meli, ka pata, ka manure, ka mea ʻala, ke koko holoholona, nā huahana moa, a me nā ʻili a me ka ʻili (Iro, 1994:27). ʻOiai ke hāʻawi nei nā pipi Fulani i ke kaʻa, ka palau ʻana a me ka huki ʻana, loaʻa nā tausani o nā Nigeria i ko lākou ola mai ka "kūʻai ʻana, ka waiū a me ka ʻai ʻana a me ka lawe ʻana i nā holoholona," a loaʻa i ke aupuni ka loaʻa kālā mai ke kālepa pipi. I loko naʻe o kēia, ua hōʻole ʻia nā kulekele pili aupuni e pili ana i ka hoʻolako ʻana i ka wai, nā halemai, nā kula a me nā pā holoholona e pili ana i ka pastoral Fulani. ʻO ka hoʻoikaika ʻana o ke aupuni e hana i nā lua e hoʻopololei ana, e hoʻomalu i nā pest a me nā maʻi, e hana hou i nā wahi ʻai a hoʻāla hou i nā ala ʻai (Iro 1994, Ingawa, Ega and Erhabor 1999) ua ʻae ʻia, akā ʻike ʻia he liʻiliʻi loa.
Ua puka mai ka hana mua o ke aupuni no ka hoʻoponopono ʻana i nā pilikia pastoralist i ka makahiki 1965 me ka hoʻoholo ʻana o ke Kānāwai Kūʻai ʻo Grazing. ʻO kēia ka mea e pale aku ai i nā kahu hānai mai ka hoʻoweliweli a me ka hoʻonele ʻana i ke komo ʻana i ka ʻai e nā mahiʻai, nā mea hānai pipi a me nā mea komo (Uzondu, 2013). Akā naʻe, ʻaʻole i hoʻokō ʻia kēia ʻāpana o ke kānāwai a ua kāohi ʻia nā ala ʻai meaʻai, a nalowale i loko o ka ʻāina mahiʻai. Ua nānā hou ke aupuni i ka ʻāina i kaha ʻia no ka ʻai ʻana i ka makahiki 1976. I ka makahiki 1980, ua hoʻokumu ʻia ʻo 2.3 miliona mau ʻeka ma ke ʻano he mau wahi ʻai, ʻo ia hoʻi he 2 pākēneka wale nō o ka wahi i koho ʻia. ʻO ka manaʻo o ke aupuni e hana hou i 28 miliona mau ʻeka, mai loko mai o 300 mau wahi i noiʻi ʻia, ma ke ʻano he mālama ʻai. Mai loko mai o kēia mau ʻeka he 600,000 wale nō, e uhi ana i 45 mau wahi i hoʻolaʻa ʻia. Ma luna o nā ʻeka he 225,000 e uhi ana i ʻewalu mau wahi mālama ʻia ua hoʻokumu piha ʻia e ke aupuni ma ke ʻano he mau wahi mālama ʻai (Uzondu, 2013, Iro, 1994). ʻO ka hapa nui o kēia mau wahi i mālama ʻia i hoʻopili ʻia e ka poʻe mahiʻai, ma muli o ka hiki ʻole o ke aupuni e hoʻomaikaʻi hou i kā lākou hoʻomohala ʻana no ka hoʻohana ʻana i nā kahu hānai. No laila, ʻo ka loaʻa ʻole o ka hoʻomohala ʻōnaehana o nā waihona mālama mālama hānai e ke aupuni he kumu nui i ka hakakā ma waena o nā Fulanis a me nā mahiʻai.
III) Hoʻonui ʻia o nā mea kaua liʻiliʻi a me nā mea kaua māmā (SALW)
Ma ka 2011, ua manaʻo ʻia aia he 640 miliona mau pū liʻiliʻi e hoʻopuni ana a puni ka honua; o keia, 100 miliona ma Aferika, 30 miliona ma Sub-Saharan Africa, a ewalu miliona ma Aferika Komohana. ʻO ka mea hoihoi loa, aia ka 59% o kēia mau mea i ka lima o nā makaʻāinana (Oji and Okeke 2014; Nte, 2011). ʻO ka Arab Spring, ʻo ia hoʻi ka kipi ʻana o Libia ma hope o 2012, me he mea lā ua hoʻonui i ka quagmire proliferation. Ua hui pū ʻia kēia manawa me ka globalization o ka Islamic fundamentalism i hōʻike ʻia e ke kipi o Boko Haram o Nigeria ma ka ʻākau hikina o Nigeria a me ka makemake o nā kipi Turareg o Mali e hoʻokumu i kahi aupuni Islam ma Mali. He maʻalahi ka huna, mālama, kūʻai a hoʻohana i nā SALW (UNP, 2008), akā make loa.
ʻO kahi mea koʻikoʻi i nā paio o kēia manawa ma waena o nā kahu hānai Fulani a me nā mahiʻai ma Nigeria, a ma waena o Nigeria, ʻo ia ka mea ʻo ka Fulanis i komo i loko o nā hakakā ua paʻa i nā mea kaua i ka hōʻea ʻana a i ʻole e kali ana i kahi pilikia, a i ʻole me ka manaʻo e hoʻā i kekahi. . ʻO nā kahu hānai Nomadic Fulani i nā makahiki 1960-1980 e hōʻea i waena o Nigeria me ko lākou mau ʻohana, nā pipi, nā pahi, nā pū i hana ʻia ma ka ʻāina no ka hahai holoholona, a me nā lāʻau no ke alakaʻi ʻana i nā holoholona a me ka pale kumu. Mai ka makahiki 2000, ua hōʻea mai nā kahu hānai nomadic me nā pū AK-47 a me nā mea kaua māmā ʻē aʻe e lele ana ma lalo o ko lākou mau lima. Ma kēia kūlana, ua hoʻolei ʻia kā lākou mau pua i nā mahiʻai, a e hoʻouka lākou i nā mea mahiʻai e hoʻāʻo e kipaku iā lākou i waho. Hiki i kēia mau hoʻopaʻi ke loaʻa i kekahi mau hola a i ʻole mau lā ma hope o ka hālāwai mua ʻana a i nā hola ʻokoʻa o ke ao a i ʻole ka pō. Hoʻonohonoho pinepine ʻia nā hoʻouka ʻana i ka wā e noho ana ka poʻe mahiʻai ma kā lākou mahiʻai, a i ka wā e nānā ana nā kamaʻāina i kahi hoʻolewa a i ʻole nā kuleana kanu me ka nui o ka hele ʻana, akā i ka wā e hiamoe ana nā poʻe ʻē aʻe (Odufowokan 2014). Ma waho aʻe o ka hoʻouka kaua nui ʻana, aia kekahi mau hōʻailona ua hoʻohana ka poʻe kahu hānai i nā kemika make (mea kaua) e kūʻē i ka poʻe mahiʻai a me nā kamaʻāina ma Anyiin a me Ayilamo ma Logo kūloko aupuni i Malaki 2014: ʻaʻohe ʻeha a i ʻole nā lāʻau pū (Vande-Acka, 2014) .
Hōʻike pū ka hoʻouka ʻana i ka pilikia o ka hoʻomana. He Mahometa ka poe Fulani. ʻO kā lākou hoʻouka kaua ʻana i nā kaiāulu Kalikiano ma ka Hema Kaduna, Plateau State, Nasarawa, Taraba a me Benue ua hoʻāla i nā hopohopo koʻikoʻi. ʻO ka hoʻouka kaua ʻana i nā kamaʻāina o Riyom ma Plateau State a me Agatu ma Benue State - nā wahi i noho nui ʻia e ka poʻe Kristiano - e hāpai i nā nīnau e pili ana i ka hoʻomana hoʻomana o nā mea hoʻouka. Ma waho aʻe o kēia, noho pū nā kahu hipa me kā lākou pipi ma hope o kēia mau hoʻouka ʻana a hoʻomau i ka hoʻopilikia i nā kamaʻāina i ko lākou hoʻāʻo ʻana e hoʻi i ko lākou home kupuna i luku ʻia i kēia manawa. Hōʻike ʻia kēia mau hanana ma Guma a me Gwer West, ma Benue State a me nā ʻeke o nā wahi ma Plateau a me Southern Kaduna (John, 2014).
ʻO ka nui o nā mea kaua liʻiliʻi a me nā mea kaua māmā e wehewehe ʻia e ke aupuni nāwaliwali, ka palekana a me ka ʻilihune (RP, 2008). ʻO nā kumu ʻē aʻe e pili ana i ka hewa i hoʻonohonoho ʻia, ka hoʻoweliweli, ke kipi, ka politika koho, ka pilikia hoʻomana a me nā hakakā kaiāulu a me ka militancy (Sunday, 2011; RP, 2008; Vines, 2005). ʻO ke ala i hoʻopaʻa ʻia ai nā Fulanis nomadic i kēia manawa i kā lākou hana transhumance, kā lākou hana ʻino i ka hoʻouka ʻana i ka poʻe mahiʻai, homesteads a me nā mea kanu, a me ko lākou noho ʻana ma hope o ka holo ʻana o ka poʻe mahiʻai a me nā kamaʻāina, e hōʻike ana i kahi ʻano hou o ka pilina o waena i ka hakakā ʻana no nā kumuwaiwai ʻāina. Pono kēia i ka noʻonoʻo hou a me ke alakaʻi kulekele aupuni.
IV) Palena Kaiapuni
Hoʻoikaika nui ʻia ka hana pastoral e ke kaiapuni kahi e hana ai. ʻO ka hiki ʻole, nā dynamics kūlohelohe o ke kaiapuni e hoʻoholo i ka ʻike o ke kaʻina hana transhumance pastoral. No ka laʻana, hana nā kahu hānai nomadic Fulani, noho a hana hou i kahi kaiapuni i hoʻopiʻi ʻia e ka hoʻopau ʻana i ka ululāʻau, ka hoʻoneʻe ʻana i ka wao nahele, ka emi ʻana o ka lako wai a me nā ʻano like ʻole o ka wā a me ke aniau (Iro, 1994: John, 2014). Ua kūpono kēia paʻakikī i ka eco-violence approach theses on paio. ʻO nā kūlana kaiapuni ʻē aʻe ka ulu ʻana o ka heluna kanaka, ka nele o ka wai a me ka nalo ʻana o nā ululāʻau. Hoʻokahi a hui pū paha, hoʻoulu kēia mau ʻano i ka neʻe ʻana o nā hui, a me nā hui malihini, e hoʻoulu pinepine i nā hakakā lāhui ke neʻe lākou i nā wahi hou; he neʻe e hoʻonāukiuki i kahi kauoha e kū nei e like me ka hoʻoneʻe ʻana (Homer-Dixon, 1999). ʻO ka liʻiliʻi o nā mea ʻai a me nā kumu wai ma ka ʻĀkau o Nigeria i ka wā maloʻo a me ka neʻe ʻana o ka neʻe ʻana i ka hema a hiki i ke kikowaena o Nigeria ua hoʻoikaika mau i ka liʻiliʻi o ka kaiaola a komo i ka hoʻokūkū ma waena o nā hui a, no laila, ka hakakā kaua o kēia manawa ma waena o nā mahiʻai a me nā Fulani (Blench, 2004 ; Atelhe a me Al Chukwuma, 2014). ʻO ka emi ʻana o ka ʻāina ma muli o ke kūkulu ʻana i nā alanui, nā pā wai a me nā hana pilikino a me nā hana aupuni ʻē aʻe, a me ka ʻimi ʻana i nā lau nahele a me ka wai i loaʻa no ka hoʻohana ʻana i nā pipi, ʻo ia ka mea e wikiwiki ai ka manawa o ka hoʻokūkū a me ka hakakā.
Ke Koʻikoʻo
Ua hoʻohana ka pepa i kahi ala noiʻi noiʻi e hoʻomaikaʻi maikaʻi ai ka haʻawina. Ma ka hoʻohana ʻana i nā kumu kumu mua a me ke kula kiʻekiʻe, ua hana ʻia ka ʻikepili no ka wehewehe wehewehe. Ua hana ʻia ka ʻikepili kumu mai nā mea ʻike i koho ʻia me ka ʻike kūpono a hohonu hoʻi o ka hakakā kaua ma waena o nā hui ʻelua. Ua mālama ʻia nā kūkākūkā pūʻulu me nā poʻe i loaʻa i ka hakakā ma ka wahi aʻo ʻana. Hoʻopili ka hōʻike analytical i kahi kumu hoʻohālike o nā kumumanaʻo a me nā kumuhana i koho ʻia e hōʻike i nā kumu kumu a me nā ʻano i ʻike ʻia i ke komo ʻana me ka poʻe Fulani nomadic a me ka poʻe mahiʻai noho ma Benue State.
ʻO ka mokuʻāina ʻo Benue ma ke ʻano he wahi o ka haʻawina
ʻO ka mokuʻāina ʻo Benue kekahi o nā mokuʻāina ʻeono ma ka ʻākau waena o Nigeria, e pili pū ana me ka Middle Belt. ʻO kēia mau mokuʻāina ʻo Kogi, Nasarawa, Niger, Plateau, Taraba, a me Benue. ʻO nā mokuʻāina ʻē aʻe i lilo i ka ʻāina ʻo Middle Belt ʻo Adamawa, Kaduna (hema) a me Kwara. I kēia manawa ʻo Nigeria, ua hui pū kēia ʻāina me ka Middle Belt akā ʻaʻole like me ia (Ayih, 2003; Atelhe & Al Chukwuma, 2014).
ʻO ka mokuʻāina ʻo Benue he 23 mau wahi aupuni kūloko e like me nā kalana ma nā ʻāina ʻē aʻe. Hoʻokumu ʻia ma 1976, pili ʻo Benue me nā hana mahiʻai, ʻoiai ʻo ka hapa nui o kāna mau kānaka ma mua o 4 miliona e huki i ko lākou ola mai ka mahiʻai ʻana. He haʻahaʻa loa ka mahiʻai mīkini. ʻO ka moku'āina kahi hiʻohiʻona kūʻokoʻa loa; nona ka muliwai Benue, ka lua o ka muliwai nui loa ma Nigeria. Me ka nui o nā kahawai nui i ka muliwai Benue, hiki i ka moku'āina ke komo i ka wai a puni ka makahiki. ʻO ka loaʻa ʻana o ka wai mai nā papa kūlohelohe, kahi pāpū ākea me ka liʻiliʻi o nā ʻāina kiʻekiʻe a me ke anuanu o ka manawa i hui pū ʻia me ʻelua mau kau nui o ka wā maloʻo a me ka wā maloʻo, ua kūpono ʻo Benue no ka hana mahiʻai, me ka hana holoholona. Ke hoʻokomo ʻia ka tsetse fly free element i ke kiʻi, ʻoi aku ka maikaʻi o ka mokuʻāina ma mua o nā mea āpau i ka hana sedentary. ʻO nā mea kanu i hoʻoulu nui ʻia ma ka mokuʻāina ʻo ia ka ʻuala, ka maile, ke kulina guinea, ka raiki, ka pī, ka soya beans, nā nati, a me nā ʻano mea kanu lāʻau a me nā mea kanu.
Hoʻopaʻa inoa ʻo Benue State i kahi noho ikaika o ka lehulehu a me ka moʻomeheu like ʻole a me ka heterogeneity hoʻomana. ʻO nā hui lāhui koʻikoʻi ka Tiv, ʻo ia ka hapa nui e laha ana ma nā wahi aupuni kūloko he 14, a ʻo nā hui ʻē aʻe ʻo ka Idoma a me ka Igede. Noho ʻo Idoma i ʻehiku, a ʻo ka Igede ʻelua, nā wahi aupuni kūloko. ʻEono o nā wahi aupuni kūloko nui o Tiv he mau wahi kapa muliwai nui. ʻO kēia mau mea ʻo Logo, Buruku, Katsina-Ala, Makurdi, Guma a me Gwer West. Ma nā wahi ʻōlelo Idoma, ʻo Agatu LGA kaʻana like i kahi wahi pipiʻi ma kapa o ka muliwai Benue.
ʻO ka paio: ke ʻano, nā kumu a me nā alahele
ʻO ka hoʻohālikelike ʻana, ua kū mai nā hakakā ʻo Fulani mai ka pōʻaiapili o ka pilina. Ua hōʻea ka kahu hānai ʻo Fulani i ka mokuʻāina ʻo Benue me ka nui o kā lākou mau holoholona ma hope koke o ka hoʻomaka ʻana o ke kau maloʻo (Novema-Malaki). Noho lākou ma kahi kokoke i nā kapa o nā muliwai ma ka moku'āina, e ʻai ana ma nā kahawai a loaʻa ka wai mai nā kahawai a me nā kahawai a i ʻole nā loko. Hiki i nā holoholona ke ʻauwana i loko o nā mahiʻai, a i ʻole e mālama ʻia i loko o nā mahiʻai e ʻai i nā mea ulu a i ʻole nā mea i ʻohi ʻia a e loiloi ʻia. Ua noho ka Fulani ma keia mau wahi me ka poe hookipa me ka maluhia, me na kuee i kekahi manawa i hooponoponoia e na luna aupuni a noho maluhia. Mai ka hopena o nā makahiki 1990, ua mākaukau piha nā poʻe Fulani hou e kūʻē i ka poʻe mahiʻai noho ma kā lākou mahiʻai a i ʻole nā hale home. ʻO ka mahiʻai huaʻai ma kapa kahawai ka mea maʻamau i hoʻopilikia ʻia e nā pipi i ka wā e hiki mai ana e inu wai.
Mai ka makahiki 2000, ua hoʻomaka ka Fulani nomadic i hōʻea mai i Benue e hōʻole e hoʻi i ka ʻākau. Ua lako pono lakou a makaukau no ka noho ana, a o ka hoomaka ana o ka ua i ka malama o Aperila, ua hoonoho ia lakou i ke kahua no ka hui pu ana me ka poe mahiai. Ma waena o ʻApelila a Iulai, ulu a ulu nā ʻano mea kanu, e huki ana i nā pipi e neʻe. ʻOi aku ka maikaʻi o ka mauʻu a me nā mea kanu e ulu ana ma ka ʻāina mahi ʻia a waiho ʻia a hāʻule i ka pipi ma mua o ka mauʻu e ulu ana ma waho o ia mau ʻāina. I ka hapanui o nā hihia, ulu ʻia nā mea kanu me ka mauʻu e ulu ana ma nā wahi kanu ʻole. ʻO nā māiʻuʻu o nā pipi ka mea paʻakikī i ka lepo a paʻakikī i ka mahi ʻana me ka ʻū, a hoʻopau lākou i nā mea kanu e ulu ana, me ke kūʻē ʻana i nā Fulanis a, ʻo ia hoʻi, hoʻouka ʻia i ka poʻe mahiʻai. ʻO kahi noiʻi o nā wahi i kū ai ka hakakā ma waena o ka poʻe mahiʻai Tiv a me Fulani, e like me Tse Torkula Village, Uikpam a me Gbajimba semi urban area a me nā kauhale, ma Guma LGA a pau, e hōʻike ana ua hoʻopaʻa ʻia ʻo Fulani me kā lākou mau puaʻa ma hope o ka hoʻokuke ʻana i nā mea hoʻolālā Tiv. , a ua hoʻomau i ka hoʻouka kaua a me ka luku ʻana i nā mahiʻai, ʻoiai ke alo o kahi pūʻali koa i hoʻonohonoho ʻia ma ia wahi. Eia kekahi, ua hopu ʻo Fulani i ka hui o nā mea noiʻi no kēia hana ma hope o ka hoʻopau ʻana o ka hui i kahi kūkākūkā pūʻulu koʻikoʻi me ka poʻe mahiʻai i hoʻi i ko lākou mau hale i luku ʻia a ke hoʻāʻo nei e kūkulu hou iā lākou.
Nā kumu
ʻO kekahi kumu nui o nā paio, ʻo ia ke komo hewa ʻana i nā ʻāina mahiʻai e nā pipi. ʻElua mau mea e pili ana: ʻo ka ʻokiʻoki ʻana o ka lepo, ʻo ia ka mea paʻakikī loa ka mahi ʻana me nā ʻano hana kuʻuna (hoe), a me ka luku ʻana i nā mea kanu a me nā hua mahiʻai. ʻO ka hoʻoikaika ʻana o ka paio i ka wā kanu i pale ai i ka mahiʻai ʻana a i ʻole ka hoʻomaʻemaʻe ʻana i ka ʻāina a ʻae i ka ʻai ʻana ʻole. Hoʻohana nui ʻia nā mea kanu e like me ka ʻuala, ka ʻuala a me ka maile ma ke ʻano he lau nahele e nā pipi. I ka wā i hoʻoikaika ai ka poʻe Fulani i ko lākou ala e noho a noho i kahi ākea, hiki iā lākou ke hoʻopaʻa pono i ka hānai ʻana, ʻoi aku ka hoʻohana ʻana i nā mea kaua. Hiki iā lākou ke hōʻemi i nā hana mahiʻai a lawe i ka ʻāina mahiʻai. Ua lokahi ka poe i ninaninauia no keia komo hewa ana i na aina mahiai ma ke ano he kumu koke o ka paio mau ma waena o na hui. ʻO Nyiga Gogo ma ke kauhale Merkyen , (Gwer west LGA), Terseer Tyondon (Uvir village, Guma LGA) a me Emmanuel Nyambo (Mbadwen village, Guma LGA) kanikau i ka nalowale o kā lākou mau mahiʻai i ka hehi pipi a me ka hānaiʻana. ʻO ka hoʻāʻo ʻana a ka poʻe mahiʻai e kūʻē i kēia, ua hoʻokuʻu ʻia lākou e holo a ma hope o ka neʻe ʻana i nā wahi hoʻomoana no ka manawa ma Daudu, St. Mary's Church, North Bank, a me nā Kula Kula Kaiapuni, Makurdi.
ʻO kekahi kumu koke o ka hakakā ʻo ia ka nīnau no ka hoʻohana ʻana i ka wai. Noho ka poʻe mahiʻai Benue ma nā kauhale kuaʻāina me ka liʻiliʻi a ʻaʻole hiki ke komo i ka wai lawe paipu a/a i ʻole kahi lua. Hoʻohana ka poʻe kamaʻāina i ka wai mai nā kahawai, nā muliwai a i ʻole nā loko no ka hoʻohana ʻana a no ka holoi ʻana. Hoʻohaumia nā pipi Fulani i kēia mau kumu wai ma o ka hoʻohana pololei ʻana a me ka hoʻokuʻu ʻana i ka wā e hele ana i loko o ka wai, e hoʻopilikia i ka wai no ka ʻai kanaka. ʻO kekahi kumu koke o ka hakakā, ʻo ia ka hoʻomāinoino ʻana i nā wahine Tiv e nā kāne Fulani, a me ka hoʻopaʻapaʻa ʻana i nā wahine mahiʻai hoʻokahi e nā kahu hānai kāne i ka wā e ʻohi ai nā wahine i ka wai ma ka muliwai a i ʻole nā kahawai a i ʻole nā loko mai ko lākou mau home home. No ka laʻana, ua make ʻo Mrs. Mkurem Igbawua ma hope o ka hoʻopaʻapaʻa ʻia ʻana e kekahi kanaka Fulani i ʻike ʻole ʻia, e like me ka mea i hōʻike ʻia e kona makuahine ʻo Tabitha Suemo, i ka wā o ka hālāwai ninaninau ma ke kauhale ʻo Baa ma ʻAukake, 15, 2014. He nui nā hihia o ka hoʻopaʻapaʻa i hōʻike ʻia e nā wahine ma nā kahua hoʻomoana a na ka poʻe i hoʻi mai i nā hale i luku ʻia ma Gwer West a me Guma. ʻO ka hāpai ʻana i makemake ʻole ʻia he mea hōʻike.
Ke hoʻomau nei kēia pilikia ma muli o nā hui kiaʻi e hoʻāʻo nei e hopu iā Fulanis i ʻae i kā lākou mau puaʻa e luku i nā mea kanu. Hoʻopilikia mau ʻia nā kahu hānai Fulani e nā hui kiaʻi a, i ke kaʻina hana, ʻaihue nā poʻe kiaʻi pono ʻole i ke kālā mai iā lākou ma ka hoʻonui ʻana i nā hōʻike kūʻē i ka Fulani. Luhi i ka ʻaihue kālā, ʻo ka Fulani ke ʻimi nei i ka hoʻouka ʻana i kā lākou poʻe ʻeha. Ma ka hōʻuluʻulu ʻana i ke kākoʻo kaiāulu i ko lākou pale ʻana, hoʻonui ka poʻe mahiʻai i nā hoʻouka kaua.
He pili pili loa i kēia ʻano hoʻohiwahiwa a ka poʻe kiaʻi, ʻo ia ka ʻaihue a nā aliʻi kūloko e ʻohi kālā mai ka Fulani i uku no ka ʻae ʻana e noho a ʻai i loko o ka ʻāina o ke aliʻi. No ka poe kahu bipi, ua manaoia ke kuai dala me na alii kahiko e like me ka uku no ka pono e hanai a hanai i ka lakou mau bipi, me ka nana ole i ka mea kanu a me ka mauu, a ke lawe nei na kahu bipi i keia pono, a me ka pale aku ia ia, ke ahewaia no ka luku ana i na mea kanu. ʻO kekahi poʻo ʻohana, ʻo Ulekaa Bee, ua wehewehe ʻo ia i loko o kahi hālāwai ninaninau ʻo ke kumu kumu o nā hakakā o kēia wā me nā Fulani. ʻO ka hoʻouka kaua ʻana a ka poʻe Fulani ma luna o nā kamaʻāina o Agashi no ka pane ʻana i ka pepehi ʻia ʻana o ʻelima mau kahu hānai Fulani i hoʻokumu ʻia ma luna o nā aliʻi kuʻuna i loaʻa kālā no ke kuleana e ʻai: no ka Fulani, ua like ka kuleana e ʻai i ka ʻāina.
He nui ka hopena socio-economic o nā paio ma ka ʻoihana Benue. Loaʻa kēia mau mea mai ka nele i ka meaʻai i hana ʻia e ka poʻe mahiʻai mai ʻehā LGA (Logo, Guma, Makurdi, a me Gwer West) i koi ʻia e haʻalele i ko lākou mau home a me nā mahiʻai i ka wā kiʻekiʻe o ke kau kanu. ʻO nā hopena socio-economic ʻē aʻe ka luku ʻana i nā kula, nā hale pule, nā hale, nā ʻoihana aupuni e like me nā keʻena mākaʻi, a me ka make ʻana o nā ola (e nānā i nā kiʻi). Nui nā kama'āina i nalowale i nā waiwai waiwai ʻē aʻe me nā kaʻa kaʻa (kiʻi). ʻElua mau hōʻailona o ka mana i luku ʻia e ka hoʻoulu ʻana o nā kahu hānai Fulani, ʻo ia ka mākaʻi a me ka Guma LG Secretariat. ʻO ka luʻi ma ke ʻano i kuhikuhi ʻia i ka mokuʻāina, ʻaʻole hiki ke hāʻawi i ka palekana kumu a me ka pale no nā mahiʻai. Ua hoʻouka ka poʻe Fulani i ke keʻena makai e pepehi ana i nā mākaʻi a i ʻole ke koi ʻana i ko lākou haʻalele ʻana, a me ka poʻe mahiʻai i haʻalele i ko lākou mau kūpuna a me nā mahiʻai i mua o ka noho ʻana o Fulani (e ʻike i ke kiʻi). Ma kēia mau manawa a pau, ʻaʻohe mea e nalowale ai ka poʻe Fulani koe wale nō kā lākou pipi, i neʻe pinepine ʻia i kahi palekana ma mua o ka hoʻouka kaua ʻana i nā mahiʻai.
No ka hoʻoponopono ʻana i kēia pilikia, ua ʻōlelo ka poʻe mahiʻai i ka hana ʻana i nā hale hānai pipi, ka hoʻokumu ʻana i nā mālama hānai a me ka hoʻoholo ʻana i nā ala ʻai. E like me ka Pilakyaa Moses ma Guma, Miyelti Allah Cattle Breeders Association, Solomon Tyohemba ma Makurdi a me Jonathan Chaver o Tyougahatee ma Gwer West LGA i hoʻopaʻapaʻa a pau, e hoʻokō kēia mau ana i nā pono o nā hui ʻelua a hoʻolaha i nā ʻōnaehana hou o ka hana pastoral a me ka hana sedentary.
Panina
ʻO ka paio ma waena o ka poʻe mahiʻai Tiv maʻamau a me nā kahu hānai Fulani nomadic e hoʻomaʻamaʻa transhumance ke kumu i ka hoʻokūkū no nā kumu waiwai o ka ʻāina a me ka wai. Hoʻopili ʻia ka politika o kēia hoʻokūkū e nā hoʻopaʻapaʻa a me nā hana a ka Miyetti Allah Cattle Breeders Association, e hōʻike ana i nā Fulanis nomadic a me nā mea hānai holoholona, a me ka wehewehe ʻana i ka hoʻopaʻapaʻa kaua me ka poʻe mahiʻai noho ma nā ʻano lāhui a me ka hoʻomana. ʻO nā kumu kūlohelohe o nā palena kaiapuni e like me ke komo ʻana o ka wao nahele, ka pahū ʻana o ka heluna kanaka a me ka hoʻololi ʻana i ke aniau i hui pū ʻia e hoʻonui i nā paio, e like me ka loaʻa ʻana o ka ʻāina a me ka hoʻohana ʻana i nā pilikia, a me ka hoʻonāukiuki ʻana i ka ʻai ʻana a me ka hoʻohaumia ʻana i ka wai.
Pono nō hoʻi e noʻonoʻo ʻia ke kūʻē ʻana o Fulani i nā mana hou. Ma muli o nā pilikia o ke kaiapuni, pono e hoʻohuli a kākoʻo ʻia ka poʻe Fulani e ʻae i nā ʻano hana holoholona hou. ʻO kā lākou ʻaihue pipi ʻole, a me ka ʻaihue kālā a nā luna kūloko, e hoʻololi i ka kū ʻole o kēia mau pūʻulu ʻelua ma ke ʻano o ka hoʻoponopono ʻana i nā hakakā waena o kēia ʻano. ʻO ka Modernization o nā ʻōnaehana hana o nā pūʻulu ʻelua e hoʻohiki e hoʻopau i nā mea i manaʻo ʻia e kākoʻo ana i ka hoʻokūkū o kēia wā no nā kumuwaiwai ʻāina ma waena o lākou. Hōʻike ka demographic dynamics a me nā pilikia kaiapuni i ka hoʻololi hou ʻana ma ke ʻano he kuʻikahi ʻoi aku ka maikaʻi o ka makemake o ka noho maluhia ʻana ma ke ʻano o ke kumukānāwai a me ke kamaʻāina hui.
E hoʻomaopopo '
Adeyeye, T, (2013). He 60 ka nui o ka make ma Tiv a me Agatu; 81 hale i ke ahi. ʻO ka Herald, www.theheraldng.com, kiʻi ʻia ma ka lā 19th ʻAukake, 2014.
Adisa, RS (2012). ʻO ka hakakā hoʻohana ʻāina ma waena o ka poʻe mahiʻai a me nā kahu hānai - nā hopena no ka hoʻomohala ʻana i ka mahiʻai a me ka ʻāina ma Nigeria. In Rashid Solagberu Adisa (ed.) ʻO ka hoʻomohala ʻana i ke kuaʻāina nā pilikia a me nā hana o kēia wā, Ma Tekino. www.intechopen.com/ books/rural-development-contemporary-issues-and-practices.
Adoyi, A. and Ameh, C. (2014). He nui nā mea i hōʻeha ʻia, holo ka poʻe noho i nā home i ka wā i hoʻouka ai nā kahu hānai Fulani i ke kaiāulu Owukpa ma ka mokuʻāina ʻo Benue. Kālā Daily. www.dailypost.com.
Alimba, NC (2014). Ke noiʻi nei i ka ikaika o ka hakakā kaiāulu ma ka ʻākau o Nigeria. In Nānā Imi ʻApelika; he International Multidisciplinary Journal, ʻAitiopa Vol. 8 (1) Serial No.32.
Al Chukwuma, O. and Atelhe, GA (2014). Nomads kū'ē i nā kama'āina: He kaiaola kālai'āina o nā hakakā kahu hānai / mahiʻai ma ka mokuʻāina ʻo Nasarawa, Nigeria. American International Journal of Contemporary Research. Vol. 4. Helu 2.
Anter, T. (2011). ʻO wai ka poʻe Fulani a me ko lākou kumu. www.tanqanter.wordpress.com.
Anyadike, RNC (1987). He helu multivariate a me ka regionalization o ke aniau o West Africa. Theoretical a me ka hoʻohana ʻana i ka climatology, 45; 285-292.
Azahan, K; Terkula, A.; Ogli, S, and Ahemba, P. (2014). Hoʻouka kaua ʻo Tiv a me Fulani; pepehi kanaka ma Benue; ka hoʻohana ʻana i nā mea kaua make, Nūhou honua ʻo Nigeria Helu 17. Helu 011.
Blench. R. (2004). Kūʻē nā kumuwaiwai kūlohelohe ma ke kūkulu ʻākau o Nigeria: He puke lima a me nā haʻawina hihia, Mallam Dendo Ltd.
Bohannan, LP (1953). ʻO ka Tiv o waena o Nigeria, ʻO London.
De St. Croix, F. (1945). ʻO ka Fulani o Northern Nigeria: Kekahi mau memo nui, Lagos, Mea Pai Aupuni.
Duru, P. (2013). Ua makaʻu ʻo 36 i ka pepehi ʻia i ka wā i hahau ai nā kahu hipa Fulani iā Benue. ʻO ka Vanguard Nupepa www.vanguardng.com, kiʻi ʻia i ka lā 14 Iulai, 2014.
Hikina, R. (1965). ʻO ka moʻolelo a Akiga, ʻO London.
Edward, OO (2014). ʻO nā hakakā ma waena o Fulani Herders a me nā mahiʻai ma waena a me ka hema o Nigeria: Kūkākūkā e pili ana i ka hoʻokumu ʻana i nā ala ʻai a me nā wahi mālama. In Ka Nupepa International of Arts and Humanities, Balier Dar, ʻAitiopa, AFRREVIJAH Vol.3 (1).
Eisendaht. S. .N (1966). Hoʻololi hou: Kūʻē a hoʻololi, Englewood Cliffs, New Jersey, Prentice Hall.
Ingawa, S. A; Ega, LA a me Erhabor, PO (1999). ʻO ka hakakā mahiʻai-pastoralist ma nā mokuʻāina nui o ka National Fadama Project, FACU, Abuja.
Isine, I. and ugonna, C. (2014). Pehea e hoʻoponopono ai i nā kahu hānai Fulani, hakakā nā mahiʻai ma Nigeria-Muyetti-Allah- ʻOihana Times-www.premiumtimesng.com. kiʻi ʻia i ka lā 25th Iulai, 2014.
Iro, I. (1991). ʻO ka ʻōnaehana kahu hānai Fulani. ʻO Washington African Development Foundation. www.gamji.com.
John, E. (2014). ʻO nā kahu hānai Fulani ma Nigeria: Nā nīnau, nā pilikia, nā ʻōlelo hoʻopiʻi, www.elnathanjohn.blogspot.
James. I. (2000). ʻO ka hanana Settle i ka Middle Belt a me ka pilikia o ka hoʻohui aupuni ma Nigeria. Midland Press. Ltd, Jos.
Moti, JS and Wegh, S. F (2001). He hālāwai ma waena o ka hoʻomana Tiv a me ka hoʻomana Karistiano, Enugu, Snap Press Ltd.
Nnoli, O. (1978). ʻO ka politika lāhui ma Nigeria, Enugu, Nā Mea Paʻi Paʻi ʻEhā.
Nte, ND (2011). ʻO ka hoʻololi ʻana o nā mea kaua liʻiliʻi a māmā (SALW) a me nā pilikia o ka palekana aupuni ma Nigeria. In Nūpepa honua o ʻApelika Haʻawina (1); 5-23.
Odufowokan, D. (2014). Nā kahu hānai a i ʻole nā pūʻali pepehi kanaka? ʻO ka Nation nūpepa, Malaki 30. www.thenationonlineng.net.
Okeke, VOS and Oji, RO (2014). ʻO ka moku'āinaʻo Nigeria a me ka hoʻonuiʻana i nā mea liʻiliʻi a me nā mea kaua māmā ma ka'ākau o Nigeria. Nūpepa no ka noiʻi hoʻonaʻauao a me ka pilikanaka, MCSER, Roma-Italia, Vol 4 No1.
Olabode, AD a me Ajibade, LT (2010). ʻO ke kaiapuni i hoʻokumu i ka hakakā a me ka hoʻomohala hoʻomau: He hihia o Fulani-mahiai hakakā ma Eke-Ero LGAs, Kwara state, Nigeria. In Nūpepa o ka hoʻomohala hoʻomau, Vol. 12; ʻAʻole 5.
Osaghae, EE, (1998). Pilikua oopa, Bloominghtion a me Indianapolis, Indiana University Press.
RP (2008). Nā lima liʻiliʻi a me nā mea kaua māmā: ʻApelika.
ʻO Tyubee. BT (2006). Ka hopena o ke ea ma luna o nā paio maʻamau a me ka hana ʻino ma Tiv Area o ka mokuʻāina ʻo Benue. Ma Timothy T. Gyuse a me Oga Ajene (eds.) Nā paio ma ke awāwa ʻo Benue, Makurdi, Benue State University Press.
Sunday, E. (2011). ʻO ka hoʻolaha ʻana o nā mea liʻiliʻi liʻiliʻi a me nā mea kaua māmā ma ʻApelika: kahi noiʻi hihia o ka Niger Delta. In Nigeria Sacha Journal of Environmental Studies Vol 1 No.2.
Uzondu, J. (2013). Ke ala hou o ka pilikia Tiv-Fulani. www.nigeriannewsworld.com.
Vande-Acka, T. 92014). Pilikia ʻo Tiv- Fulani: ʻO ka pololei o ka hoʻouka ʻana i nā kahu hānai e hoʻopūhoihoi i nā mahiʻai Benue. www.vanguardngr.com /2012/11/36-weled-kiled-herdsmen-strike-Benue.
Ua hōʻike ʻia kēia pepa ma ka International Center for Ethno-Religious Mediation's 1st Annual International Conference on Ethnic and Religious Conflict Resolution and Peacebuilding i mālama ʻia ma New York City, USA, ma ʻOkakopa 1, 2014.
Title: "Ethnic and Religious Identities Shaping Contestation for Land Based Resources: The Tiv Farmers and Pastoralist Conflicts in Central Nigeria"
Mea Hōʻike: George A. Genyi, Ph.D., Keʻena ʻEpekema Political, Ke Kulanui Mokuʻāina ʻo Benue Makurdi, Nigeria.
