Ndụ Ndị Ojii Dị Mkpa: Na-ewepụ ịkpa ókè agbụrụ ezoro ezo

Nkwado nke Black Lives Matter ije na-agabiga mkparị obi ọjọọ ndị uwe ojii na-aga n'ihu na igbu ọchụ nke ndị Africa America na ndị Africa kwabatara. Ndị guzobere mmegharị a kwuru hoo haa na webụsaịtị ha, #BlackLivesMatter na http://blacklivesmatter.com/ na "Ọ na-etinye aka na ndị a kpapụrụ n'ime mmegharị nnwere onwe ojii, na-eme ka ọ bụrụ ụzọ iji (re) wuo ngagharị nnwere onwe ojii.."Dabere na nyocha m, òtù Black Lives Matter na-alụ ọgụ ịkpa ókè agbụrụ ezoro ezo. Agbanyeghị, mmadụ enweghị ike ịghọta ịkpa ókè agbụrụ ezoro ezo na United States na-enweghị enyemaka bughi ịkpa ókè agbụrụ, N'ihi na bughi ịkpa ókè agbụrụ malitere ịkpa ókè agbụrụ ezoro ezo n'ime ọtụtụ narị afọ nke African American unviolent activism na mmekorita nke a activism nwere na iwu, na-eme ka. ịkpa ókè agbụrụ ezoro ezo spawn nke bughi ịkpa ókè agbụrụ.

Tupu anyị enyocha akụkọ ihe mere eme nke gbasara ịkpa ókè agbụrụ na United States, ọ dị mkpa ịtụgharị uche na echiche esemokwu mmekọrịta ọha na eze ndị a kpọtụrụ aha n'elu mgbe ha na-egosipụta mkpa ha dị na isiokwu ahụ. Anyị na-amalite site n'ịkọwa okwu ndị a: ịkpa ókè agbụrụ, Ọdịdị, na na izo ya ezo. A kọwara ịkpa ókè agbụrụ dị ka "mmekọrịta ike na-enweghị nhata nke na-esi na ọchịchị sociopolitical nke otu agbụrụ na-esi n'aka onye ọzọ pụta na nke na-ebute usoro ịkpa ókè agbụrụ (dịka ọmụmaatụ, nkewa, nchịkwa, na mkpagbu)" (Tyson, 2015, p. 344). Enwere ike ịkọwa ịkpa ókè agbụrụ a tụụrụ ime n'ụzọ dị otú a site n'echiche echiche na "ọzọ" ka elu, ya bụ, ịdị elu nke agbụrụ na-achị achị karịa agbụrụ a na-achị. N'ihi nke a, ọtụtụ ndị ọkà mmụta sayensị ndị Africa America na-amata ọdịiche dị n'okwu ndị ọzọ metụtara ịkpa ókè agbụrụ, gụnyere ma ọnweghị oke. ịkpa ókè agbụrụ, ịkpa ókè agbụrụ na akpa ókè agbụrụ. Racialism bụ "nkwenye na agbụrụ dị elu, ịdị ala, na ịdị ọcha nke dabeere na nkwenye na àgwà omume na ọgụgụ isi, dị ka ọdịdị anụ ahụ, bụ ihe ndị dị ndụ nke na-ekewa agbụrụ" (Tyson, 2015, p. 344). Ya mere, onye na-akpa agbụrụ bụ onye ọ bụla nke na-ejide nkwenkwe dị otú ahụ n'ịka agbụrụ, ịdị ala, na ịdị ọcha. Na onye na-akpa ókè agbụrụ bụ onye ọ bụla nọ n'ọkwa ọchịchị dị ka onye so n'òtù ndọrọ ndọrọ ọchịchị na-achị" nke na-etinye aka n'omume ịkpa ókè n'usoro, "dịka ọmụmaatụ, ịgọnarị ndị ruru eru nke ọrụ agba, ụlọ, agụmakwụkwọ, ma ọ bụ ihe ọ bụla ọzọ ha na-arụ. 'nwere ikike" (Tyson, 2015, p. 344). Site na nkọwa echiche ndị a, ọ na-adịrị anyị mfe nghọta bughi ịkpa ókè agbụrụ na ịkpa ókè agbụrụ ezoro ezo.

Okwu ahụ, ịkpa ókè agbụrụ, nwere okwu dị mkpa nke nyocha ntụgharị uche ga-enyere anyị aka ịghọta okwu ahụ. Okwu a ga-enyocha bụ: Ọdịdị. Enwere ike ịkọwa usoro n'ụzọ dị iche iche, mana maka ebumnuche nke akwụkwọ a, nkọwa nke Oxford Dictionary na Learners Dictionary nyere ga-ezu. Maka ndị mbụ, Ọdịdị pụtara “Iwupụta ma ọ bụ hazie dịka atụmatụ siri dị; inye ihe ụkpụrụ ma ọ bụ nhazi ihe” (Nkọwa nke Ọdịdị na Bekee, nd N'akwụkwọ ọkọwa okwu ịntanetị nke Oxford); na dị ka nke ikpeazụ si dị ọ bụ “ụzọ e si ewu ihe, hazie, ma ọ bụ hazie ihe” (Nkọwa nke onye mmụta, n'akwụkwọ ọkọwa okwu Merriam-Webster's online learner). Nkọwa abụọ ahụ jikọtara ọnụ na-atụ aro na tupu e kee ihe owuwu, e nwere atụmatụ, mkpebi siri ike ịhazi ma ọ bụ hazie ihe dịka atụmatụ ahụ siri dị, na-esote mmezu nke atụmatụ ahụ na nke nta nke nta nke nta nke nta nke nta nke nta nke nta nke nta nke nta nke nta nke nta nke nta nke nta nke nta nke nta nke nta nke nta ka ọ bụrụ nrubeisi na-eme ka e guzobe. ụkpụrụ. Nkwughachi nke usoro a ga-eme ka ndị mmadụ nwee echiche ụgha nke usoro ihe owuwu - ụzọ ndụ ebighi ebi, nke a na-apụghị ịgbanwe agbanwe, nke a na-apụghị ịgbanwe agbanwe, nke na-agbanwe agbanwe, nke na-adịgide adịgide na nke zuru ụwa ọnụ na-anabata nke na-anọgide na-enweghị mgbagha - ụzọ e si eme ihe. N'iburu n'uche nkọwa a, anyị nwere ike ịghọta otú ọgbọ nke ndị Europe si wuo, gụrụ akwụkwọ ma kụziere ụmụ ha ihe, owuwu nke ịkpa ókè agbụrụ na-amataghị oke mmebi, mmerụ ahụ na ikpe na-ezighị ezi ha na-eme na agbụrụ ndị ọzọ, karịsịa agbụrụ ojii.

The akwakọba ikpe na-ezighị ezi haziri owuwu nke ịkpa ókè agbụrụ megide ndị Africa America bụ isi nke mkpasu iwe nke Black Lives Matter ije maka ikpe ziri ezi na nha anya. Site n'echiche echiche, enwere ike ịghọta ọgba aghara nke Black Lives Matter site na "Criticism African American," echiche dị oke egwu nke na-enyocha ihe gbasara agbụrụ nke gosipụtara akụkọ ihe mere eme nke African American kemgbe "The Middle Passage: njem nke ndị Africa a dọọrọ n'agha n'ofe ụwa. Atlantic Ocean” (Tyson, 2015, p. 344) gaa United States ebe e meriri ha dị ka ndị ohu ruo ọtụtụ narị afọ. Iji kọwaa ihe ịma aka ndị Africa America chere ihu n'ihi ịgba ohu, ịkpa ókè agbụrụ, na ịkpa ókè, ndị nkatọ nke America na-eji "Critical Race Theory" (Tyson, 2015, p. 352-368). Ozizi a na-elekwasị anya na nyocha nke mmekọrịta anyị site n'ọsọ agbụrụ yana ajuju ka mmekọrịta ndị a si emetụta ọdịmma ndị pere mpe kwa ụbọchị, ọkachasị ndị obodo Africa America. Site n'ịtụle nsonaazụ pụtara ìhè na nke zoro ezo nke mmekọrịta dị n'etiti ndị Africa America na ndị Europe na-achị (ndị na-ekwupụta onwe ha ndị ọcha) na United States, Tyson (2015) na-akwado na:

Echiche agbụrụ dị egwu na-enyocha ụzọ nkọwa nke ndụ anyị kwa ụbọchị si metụta agbụrụ, ọ bụ ezie na anyị nwere ike ọ gaghị aghọta ya, na-amụkwa nkwenkwe mgbagwoju anya nke na-adabere n'ihe yiri ka ọ dị mfe, echiche nkịtị banyere agbụrụ iji gosi ebe na otú ịkpa ókè agbụrụ. ka na-eme nke ọma na ịdị adị ya 'n'ezoghị ọnụ'. ( p. 352 )

Ajụjụ ndị na-abata n'uche bụ: Kedu ka echiche agbụrụ dị egwu si daba na mmegharị Black Lives Matter? Kedu ihe kpatara ịkpa ókè agbụrụ ka ji bụrụ okwu na America n'ihi eziokwu ahụ bụ na omume ịkpa ókè agbụrụ a na-eme megide ndị Africa America n'oge oge pre-Civil Rights Movement ka Iwu Civil Rights 1964 kwụsịrị n'ụzọ iwu kwadoro, na-atụle na ugbu a. Onye isi ala United States bụkwa onye Africa America? Iji zaa ajụjụ nke mbụ, ọ dị mkpa ịkọwapụta eziokwu ahụ bụ na ma ndị na-akwado na ndị na-emegide Black Lives Matter ekwenyeghị n'ihe gbasara agbụrụ nke mere ka ọ pụta ìhè. Esemokwu ha bụ n'ụzọ ma ọ bụ ụzọ ndị na-eme ngagharị iwe Black Lives Matter si agba mbọ imezu ebumnuche ha. Iji gosi na Black Lives Matter movement nwere ikike ziri ezi maka ịha nhatanha, nha anya na ikike ndị ọzọ, ndị nkatọ ha, karịsịa ndị na-akwado All Lives Matter movement site na ntinye gụnyere ndị Africa America na ụdị nke "All Lives" dị mkpa dị ka ha. na-akwado maka nha anya na nha anya maka ụmụ amaala niile n'agbanyeghị agbụrụ, okike, okpukperechi, ikike, obodo, na ihe ndị ọzọ.

Nsogbu dị na iji "All Life Matter" bụ na ọ naghị ekweta akụkọ ihe mere eme na agbụrụ agbụrụ na ikpe na-ezighị ezi gara aga na-egosi United States. N'ihi nke a, ọtụtụ liberal theorists nke ikike pere mpe na ọtụtụ omenala na-arụ ụka na nhazi ụdị dị ka "All Lives Matter" na-ewepụ "ikike ndị otu dị iche iche" ma ọ bụ, tinye n'ụzọ dị iche, "ikike otu dị iche iche" (Kymlicka, 1995). Iji ghọta na kwenye «ikike otu dị iche iche» na otu ndị nwere ahụhụ ịkpa ókè agbụrụ, ịkpa ókè na mpụ (dịka ọmụmaatụ, obodo ndị America America), Will Kymlicka (1995), otu n'ime ndị na-eduga theorists na. ọtụtụ omenala, etinyela aka n'ọrụ na nyocha nkà ihe ọmụma, nyocha nke ndị ọkà mmụta na nhazi amụma gbasara okwu metụtara ikike otu obere. N'akwụkwọ ya, "Multicultural Citizenship: A Liberal Theory of Minority Rights," Kymlicka (1995), dị ka ọtụtụ ndị ọkà mmụta agbụrụ dị egwu, kwenyere na liberalism dịka a ghọtara ya ma jiri ya mee ihe n'ịmepụta atumatu gọọmentị dara n'ịkwalite na ịgbachitere ikike nke ndị pere mpe bụ ndị bi n'ime ọha mmadụ buru ibu, dịka ọmụmaatụ, obodo Africa America na United States. Echiche a na-emekarị banyere liberalism bụ na "nkwenye nnwere onwe maka nnwere onwe onye ọ bụla na-emegide ịnakwere ikike mkpokọta; na na nkwenye nnwere onwe maka ikike zuru ụwa ọnụ na-emegide ịnakwere ikike nke otu dị iche iche" (Kymlicka, 1995, p. 68). Maka Kymlicka (1995), “ndọrọ ndọrọ ọchịchị nke nleghara anya na-adịghị mma” (p. 107-108) nke butere mwepu na-aga n'ihu nke ndị pere mpe kwesịrị idozi.

N'otu aka ahụ, ndị na-ahụ maka agbụrụ dị oke egwu kwenyere na ụkpụrụ liberal dịka e chepụtara na nghọta ha nwere oke ma e tinye ya n'ọrụ n'ime ọha mmadụ dị iche iche. Echiche a bụ na ebe ọ bụ na conservatism emegideworo nke ukwuu atụmatụ amụma ọ bụla a na-ele anya na ọ ga-abara ndị pere mpe a na-emegbu emegbu uru, liberalism ekwesịghị ịdịgide. nkwekorita or agafeghị oke dị ka ọ dịla n'ihe gbasara agbụrụ. ọ bụ eziokwu na liberalism enyerela aka na, dịka ọmụmaatụ, ịnyefe ụgwọ nke wepụrụ ụlọ akwụkwọ, ma ndị ọkà mmụta agbụrụ dị egwu kwenyere na o mebeghị "ihe ọ bụla iji dozie eziokwu ahụ bụ na ụlọ akwụkwọ ka na-ekewapụ ọ bụghị iwu kama site na ịda ogbenye" ​​(Tyson, 2015, p. 364). Ọzọkwa, n'agbanyeghị na iwu kwadoro ohere nha anya maka ụmụ amaala niile, ịkpa ókè ka na-eme kwa ụbọchị n'akụkụ ọrụ na ụlọ. Iwu ahụ enwebeghị ihe ịga nke ọma n'ịkwụsị ịkpa ókè agbụrụ zoro ezo na omume ịkpa ókè megide ndị Africa America bụ ndị nọgidere na-enwe nsogbu, ebe ndị Europe (ọcha) na-anọgide na-enwe obi ụtọ. ihe ùgwù n'ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ akụkụ nile nke ọha mmadụ.

Enwere ike ịkọwa ịkpa ókè agbụrụ nke ihe owuwu dị ka inye otu akụkụ nke ọha mmadụ ohere karịa nke ọzọ - ndị pere mpe. Ndị otu nwere ihe ùgwù - ndị ọcha - na-enye ohere dị mfe ịnweta nkesa nke ọchịchị onye kwuo uche ya ebe ndị na-enweghị ohere na-akpachapụ anya, na nzuzo ma ọ bụ na-egbochi ya ịnweta otu òkè nke ọchịchị onye kwuo uche ya na-enye. Gịnịzi bụ ihe ùgwù ọcha? Kedu ka na-enweghị ihe ùgwù Ụmụntakịrị Amerịka bụ ndị, n'ihi na ọnweghị nhọrọ nke onwe ha, a mụrụ n'ime ịda ogbenye, agbataobi dara ogbenye, ụlọ akwụkwọ na-enweghị ihe ọ bụla, na ọnọdụ ndị na-akwado ajọ mbunobi, nleba anya, nkwụsị na ihe na-adịghị mma, na mgbe ụfọdụ ndị uwe ojii na-eme ihe ike, ka a ga-enyere aka iso ndị ogbo ha ọcha?

"Ihe ùgwù na-acha ọcha," dị ka Delgado & Stefancic (2001, dị ka e hotara na Tyson, 2015) nwere ike ịkọwa dị ka "ọtụtụ uru, uru, na nkwanye ùgwù ndị na-abịa site n'ịbụ onye so n'agbụrụ na-achị" (p. 361). ). N'ikwu ya n'ụzọ ọzọ, "ihe ùgwù na-acha ọcha bụ ụdị nke ịkpa ókè agbụrụ kwa ụbọchị n'ihi na echiche niile nke ihe ùgwù na-adabere n'echiche nke adịghị ike" (Tyson, 2015, p. 362). Iji hapụ ihe ùgwù ndị ọcha, Wildman (1996, dị ka ekwuru na Tyson, 2015) kwenyere bụ "ịkwụsị ime ka agbụrụ ahụ adịghị mkpa" (p. 363). Echiche nke ihe ùgwù dị oke mkpa na nghọta nke ọnọdụ African American. Amụrụ n'ime ezinụlọ ndị America America adabereghị na nhọrọ nke nwa Africa America. N'ikwu ya n'ụzọ ọzọ, ọ dabere na chioma ma ọ bụghị na nhọrọ; na n'ihi nke a, a gaghị ata nwa African American ahụhụ n'ihi nhọrọ ma ọ bụ mkpebi ọ na-emeghị. Site n'echiche a, Kymlicka (1995) kwenyesiri ike na "ikike ndị otu" ma ọ bụ "ikike ndị dị iche iche" bụ ndị ziri ezi "n'ime echiche liberal egalitarian ... nke na-emesi mkpa ọ dị imezi enweghị ahaghị nhata" (p. 109). N'ịgbatị usoro echiche a ntakịrị ntakịrị na nkwubi okwu ezi uche dị na ya, mmadụ nwere ike ịrụ ụka na nkwupụta nke "Black Lives Matter" kwesịrị ka a na-ewerekwa na ọ bụ ihe ziri ezi, n'ihi na nzọrọ ndị a dị oké mkpa n'ịghọta otú ndị e merụrụ n'ụzọ ịkpa ókè agbụrụ ma ọ bụ ụlọ ọrụ. na ime ihe ike na-eche.

Otu n'ime ndị na-ahụ maka esemokwu mmekọrịta ọha na eze nke ọrụ ya na "ime ihe ike nhazi" nọgidere na-adị mkpa na nghọta nke bughi ịkpa ókè agbụrụ or ịkpa ókè agbụrụ institutionalized na United States bụ Galtung (1969). Echiche Galtung (1969) nke ime ihe ike n'usoro nke na-adọta kpọmkwem na anọ ime ihe ike, n'etiti ihe ndị ọzọ, nwere ike inyere anyị aka ịghọta ka ihe owuwu na ụlọ ọrụ e mere iji kpalite ịkpa ókè agbụrụ megide agbụrụ African American na obere obere ndị ọzọ si arụ ọrụ. Mgbe ime ihe ike kpọmkwem na-ejide ndị dere nkọwa nke ime ihe ike, ime ihe ike na-apụtaghị ìhè na-anọchi anya usoro mmegbu nke na-egbochi akụkụ nke ụmụ amaala ịnweta mkpa na ikike ha bụ isi nke mmadụ si otú ahụ na-amanye ndị mmadụ "ezigbo nhụta somatic na nke uche ka ọ dị n'okpuru ikike ha nwere ike ime" (Galtung, 1969, p. 168).

Site na ntụnyere, mmadụ nwere ike ịrụ ụka na dịka ụmụ amaala Niger Delta nke Nigeria nwetara mmetụta na-enweghị atụ nke ime ihe ike n'usoro n'aka gọọmenti Naijiria na ụlọ ọrụ mmanụ dị iche iche, ahụmahụ African American na United Sates, malite na. oge nke mbata nke ndị ohu mbụ, site n'oge nke Iwepu, na Iwu Ihe Ndị Ruuru Mmadụ, na ruo mgbe na-adịbeghị anya ntoputa nke Ndụ Ndị Na-adịghị Ndụ mmegharị, ejirila akara nke ukwuu ime ihe ike n'usoro. N'ihe gbasara Naijiria, akụ na ụba Naijiria gbadoro ụkwụ n'ihe ndị sitere n'okike, ọkachasị n'iwepụta mmanụ na mpaghara Niger Delta. A na-eji ego a na-enweta site na ire mmanụ sitere na Niger Delta iji wulite obodo ukwu ndị ọzọ, mee ka mgbasa ozi mwepu nke mba ofesi na ndị ọrụ ha na-apụ apụ, na-akwụ ndị ndọrọ ndọrọ ọchịchị ụgwọ, nakwa iji wuo okporo ụzọ, ụlọ akwụkwọ na ihe ndị ọzọ na obodo ndị ọzọ. Otú ọ dị, ọ bụghị nanị na ndị Niger Delta na-enwe mmetụta ọjọọ nke mmịpụta mmanụ - dịka ọmụmaatụ mmetọ gburugburu ebe obibi na mbibi nke Chineke nyere ha ebe obibi - ma e leghaara ha anya kemgbe ọtụtụ narị afọ, gbachiteere ọnụ, nọrọ n'ọnọdụ ịda ogbenye na mmeso ọjọọ. Ihe atụ a batara n'uche ozugbo m na-agụ nkọwa nke ime ihe ike nke Galtung (1969). N'otu aka ahụ, ahụmahụ African American nke ime ihe ike nhazi dịka Tyson (2015) si kwuo bụ n'ihi:

ntinye nke iwu na omume ịkpa ókè agbụrụ na ụlọ ọrụ nke ọha mmadụ na-arụ ọrụ: dịka ọmụmaatụ, agụmakwụkwọ; gọọmenti etiti, steeti, na ọchịchị ime obodo; iwu, ma n'ihe edere n'akwụkwọ ndị ahụ na ka ụlọ ikpe na ndị ọrụ uwe ojii si eme ya; nlekọta ahụike, na ụwa ụlọ ọrụ. ( p. 345 )

Ịkwasa ihe owuwu ndị dabere na atumatu ịkpa ókè agbụrụ chọrọ ihe ịma aka na-adịghị mma ma ọ bụ mgbe ụfọdụ ime ihe ike na ọnụ ahịa nke ụlọ ọrụ na usoro mmegbu. N'otu aka ahụ ndị isi Niger Delta, nke Ken Saro-Wiwa na-akwado, lụso ndị ọchịchị aka ike nke Naịjiria ọgụ na-enweghị isi maka ikpe ziri ezi, nke Saro-Wiwa na ọtụtụ ndị ọzọ jiri ndụ ha kwụọ ụgwọ ọrụ nnwere onwe dịka ndị ọchịchị aka ike nke ndị agha. mara ha ikpe ọnwụ n’ekpeghị ikpe ziri ezi, Martin Luther King Jr. “ghọrọ onye ndu nke Civil Rights Movement” (Lemert, 2013, p. 263) nke jiri ụzọ na-adịghị eme ihe ike kwụsị ịkpa ókè agbụrụ na United States n'ụzọ iwu kwadoro. N'ụzọ dị mwute, Dr. King "e gburu na Memphis na 1968 ka ọ na-ahazi 'mmegharị ndị ogbenye' na Washington" (Lemert, 2013, p. 263). Ogbugbu nke ndị na-adịghị eme ihe ike dị ka Dr. King na Ken Saro-Wiwa na-akụziri anyị ihe dị mkpa gbasara ime ihe ike nhazi. Dị ka Galtung (1969) si kwuo:

 Mgbe a na-eyi ihe owuwu ahụ egwu, ndị na-erite uru site na ime ihe ike nhazi, karịa ndị niile nọ n'elu, ga-anwa ịchekwa ọnọdụ ahụ nke ọma iji chebe ọdịmma ha. Site n'ileba anya na ọrụ dị iche iche na ndị mmadụ mgbe ihe owuwu dị egwu, na karịsịa site n'ịhụ onye na-abịa napụta ihe owuwu ahụ, a na-ewebata ule arụmọrụ nke enwere ike iji mee ka ndị òtù nke ihe owuwu ahụ nwee mmasị na mmasị ha. na-edobe ihe owuwu. ( p. 179 )

Ajụjụ na-abata n'uche bụ: Ogologo oge ole ka ndị na-elekọta ime ihe ike n'usoro ga-aga n'ihu na-edobe usoro ahụ? N'ihe banyere United States, o were ọtụtụ iri afọ iji malite usoro ịkwatu ihe arụnyere n'ịkpa oke agbụrụ, na dịka òtù Black Lives Matter na-egosi, e nwere ọtụtụ ọrụ a ga-arụ.

N'ikwekọ na echiche Galtung (1969) nke ime ihe ike n'usoro, Burton (2001), na nkatọ ya nke "usoro ọchịchị-ike-ọdịnaala" - ihe owuwu nke egosipụtara na echiche "anyị-ha", kwenyere na ndị mmadụ n'otu n'otu na-eme ihe ike nhazi site na ụlọ ọrụ na ụkpụrụ dị n'ime usoro ike-ọmụma ga-azaghachi n'ezie site na iji ụzọ omume dị iche iche, gụnyere ime ihe ike na nnupụisi ọha. Dabere na nkwenye na nsogbu nke mmepeanya, onye edemede ahụ na-eme ka eziokwu ahụ pụta ìhè na iji mmanye eme ihe adịghịzi ezu iji nọgide na-eme ihe ike n'usoro megide ndị ọ metụtara. Ọganihu dị elu na teknụzụ nkwurịta okwu, dịka ọmụmaatụ, iji mgbasa ozi mgbasa ozi na ikike ịhazi na ịkwado ndị na-akwado ya nwere ike ime ka mgbanwe mmekọrịta ọha na eze dị mkpa dị mfe - mgbanwe nke ike ike, mweghachi nke ikpe ziri ezi, na karịa njedebe niile nke ime ihe ike n'usoro n'usoro. ọha mmadụ.