Akwụkwọ achọpụtara ọhụrụ na mgbukpọ ndị Armenia

Ọ bụ eziokwu a na-apụghị ịgbagha agbagha na akụkọ ihe mere eme edere na n'afọ 1915-16 ka e gburu ndị Armenia bi n'Alaeze Ukwu Ottoman. Ọ bụrụ na ọchịchị Turkey dị ugbu a jụrụ mpụ e mere ihe karịrị otu narị afọ gara aga, ọ na-aghọ ngwa ngwa na mpụ ahụ. Mgbe mmadụ ma ọ bụ steeti enweghị ike ịnakwere mpụ ha mere, steeti ndị mepere emepe kwesịrị itinye aka. Ndị a bụ steeti ndị na-ekwusi ike na mmebi nke ikike mmadụ na mgbochi ha na-aghọ ihe na-eme ka udo dị. Ihe mere na 1915-1916 na Ottoman Turkey kwesịrị ịkpọ ya dị ka mpụ nke mgbukpọ nke na-adabere na mpụ, ebe ọ bụ na ọ dabara na isiokwu niile nke Nkwekọrịta na Mgbochi na ntaramahụhụ nke Mpụ nke Mpụ. N'ezie, Raphael Lemkin depụtara nkọwa nke okwu "mgbuchapụ" na-atụle mpụ na mmebi nke ndị Ottoman Turkey mere na 1915 (Auron, 2003, p. 9). Ya mere, usoro ndị na-akwalite mgbochi nke mpụ ndị e mere megide mmadụ, na ihe ga-eme n'ọdịnihu yana usoro iwu udo ga-emerịrị site na ikpe mpụ ndị gara aga.       

Isiokwu ọmụmụ nke nyocha a bụ akwụkwọ gọọmentị Ottoman nwere ibe atọ (f.3). Akwụkwọ a bụ nke Turkish Ministry of Foreign Affairs dere ma ziga ya na ngalaba nke abụọ na-ahụ maka ihe onwunwe a gbahapụrụ agbahapụ dị ka akụkọ nwere ozi gbasara nchụpụ ọnwa atọ (site na May 25 ruo August 12) (f.3). Ọ na-agụnye ozi gbasara iwu n'ozuzu, nhazi nke ndị Armenia n'agha, usoro nke nchụpụ, na okporo ụzọ ndị a na-ebuga ndị Armenia. Ọzọkwa, ọ nwere ozi gbasara ebumnuche nke omume ndị a, ọrụ nke ndị isi n'oge mbupụ, pụtara na Alaeze Ukwu Ottoman na-ahazi nrigbu nke ihe onwunwe Armenia, yana nkọwa gbasara usoro Turkification nke ndị Armenia site n'ikesa ụmụaka Armenia. nye ezinụlọ ndị Turkey na ime ka ha ghọọ okpukpe Alakụba (f.3).

Ọ bụ ibe pụrụ iche, ebe ọ bụ na o nwere iwu nke etinyerebeghị na akwụkwọ ndị ọzọ. Karịsịa, o nwere ozi gbasara atụmatụ idozi ndị Turkey n'ụlọ Armenia bụ ndị kwagara n'ihi agha Balkan. Nke a bụ akwụkwọ gọọmentị mbụ sitere n'Alaeze Ottoman nke na-ekwupụta ihe ọ bụla anyị maara kemgbe ihe karịrị otu narị afọ. Nke a bụ otu n'ime ntuziaka ndị ahụ pụrụ iche:

12 Mee 331 (May 25, 1915), Cryptogram: Mgbe e bibisịrị ndị Armenia [obodo nta], a ga-eji nwayọọ nwayọọ gwa ọnụ ọgụgụ ndị mmadụ na aha obodo. Ndị Alakụba kwabatara ga-edozigharị ebe ndị Armenia mebisịrị, ndị otu ha gbadoro ụkwụ na Ankara na Konya. Site na Konya, a ga-eziga ha na Adana na Diarbekir (Tigranakert) na site na Ankara ruo Sivas (Sebastia), Caesarea (Kayseri) na Mamuret-ul Aziz (Mezire, Harput). Maka ebumnuche ahụ pụrụ iche, a ga-eziga ndị mbịara n'ọrụ n'ebe ndị a kpọtụrụ aha. Naanị n'oge anata iwu a, ndị njem si na mpaghara ndị a kpọtụrụ aha n'elu ga-agarịrị site n'ụzọ na ụzọ ndị a kpọtụrụ aha. Na nke a, anyị na-agwa ya mmezu. (f.3)

Ọ bụrụ na anyị ajụọ ndị lanarịrị mgbukpọ ahụ ma ọ bụ gụọ ihe ndekọ ha (Svazlian, 1995), anyị ga-ewepụta ọtụtụ ihe àmà e dere n’otu ụzọ ahụ, dị ka ha na-akwagharị anyị, na-achụpụ anyị, na-anara anyị ụmụ anyị n’ike, na-ezu ohi. ụmụ anyị nwanyị, na-enye ndị Alakụba na-akwaga ebe obibi anyị. Nke a bụ ihe akaebe sitere na onye akaebe, eziokwu e dekọrọ na ebe nchekwa nke a na-ebufe site n'ọgbọ ruo n'ọgbọ site na okwu yana site na ebe nchekwa mkpụrụ ndụ ihe nketa. Akwụkwọ ndị a bụ naanị ihe akaebe gbasara ogbugbu ndị Armenia. Akwụkwọ nke ọzọ a nyochara site na Matenadaran bụ cryptogram banyere nnọchi ndị Armenia (nke dị na May 12, 1915 na 25th nke Mee, 1915 na kalenda Gregorian).

N'ihi ya, ọ dị mkpa ka e chebara eziokwu abụọ dị mkpa echiche. Ndị Armenia ga-apụ nanị n'ime awa abụọ ka ha kwupụtachara iwu nnọchi anya ha. Ya mere, ọ bụrụ na nwatakịrị ahụ na-ehi ụra, e kwesịrị ịkpọte ya n'ụra, ọ bụrụ na nwanyị ahụ na-amụ nwa ọ ga-aga n'okporo ụzọ ma ọ bụrụ na nwatakịrị na-egwu mmiri n'osimiri, nne ya ga-apụ n'echeghị nwa ya.

Dịka iwu a siri dị, akọwapụtaghị otu ebe, ogige ma ọ bụ ntụzịaka mgbe a na-ebuga ndị Armenia. Ụfọdụ ndị nchọpụta na-ekwu na a chọpụtaghị atụmatụ kpọmkwem mgbe ha na-enyocha akwụkwọ ndị metụtara mgbukpọ nke Armenia. Agbanyeghị, otu atụmatụ dị nke nwere ozi gbasara nchụpụ ndị Armenia site n'otu ebe gaa n'ọzọ yana iwu ka enye ha nri, ebe obibi, ọgwụ na ihe ndị ọzọ dị mkpa mgbe a na-ebuga ha. Maka ịkwaga ebe B, a chọrọ oge X, nke nwere ezi uche na ahụ mmadụ nwere ike ịdị ndụ. Enweghikwa ndu ndu di otu a. A na-achụpụ ndị mmadụ n'ụlọ ha ozugbo, chụpụrụ ha n'enweghị nsogbu, a na-agbanwe ụzọ ụzọ ahụ site n'oge ruo n'oge n'ihi na ha enweghị ebe ikpeazụ. Nzube ọzọ bụ ikpochapụ ndị mmadụ na ọnwụ site n'ịchụ na imekpa ha ahụ. N'otu aka ahụ na nchụpụ ahụ, ọchịchị Turkey rụrụ ndebanye aha na ebumnuche nke nhazi usoro, nke mere na mgbe ndị Armenia 'bula ndị kwabatara' resettlement kọmitii "iskan ve asayiş müdüriyeti" ga-adị mfe-enwe ike resettle Turkish kwabatara.

Banyere ụmụntakịrị, bụ ndị na-amanye ịghọ Turkified, ekwesịrị ikwupụta na e kweghị ka ha na ndị mụrụ ha pụọ. E nwere ọtụtụ iri puku ụmụ mgbei Armenia bụ́ ndị na-ebe ákwá n’ụlọ ndị nne na nna tọgbọrọ chakoo nakwa ná nrụgide uche (Svazlian, 1995).

Banyere ụmụaka Armenia, nchịkọta Matenadaran nwere Cryptogram (29 June, 331 nke bụ July 12, 1915, Cryptogram-telegram (şifre)). “O nwere ike ịbụ na ụfọdụ ụmụaka nwere ike ịdị ndụ n’ụzọ a ga-ebuga ha n’agha na n’agha. Maka ebumnuche nkuzi na ịkụziri ha ihe, a ga-ekesa ha n'obodo na obodo nta ndị nwere ego, n'etiti ezinụlọ nke ndị ama ama ebe ndị Armenia na-ebighị…. (f.3).

Site na akwụkwọ ndekọ nke Ottoman (nke dị na Septemba 17, 1915) anyị chọpụtara na site n'etiti Ankara 733 (narị asaa na iri atọ na atọ) e bugara ụmụ nwanyị na ụmụaka Armenia na Eskişehir, site na Kalecik 257, na site na Keskin 1,169 (DH.EUM) 2. Şb). Nke a pụtara na ụmụ nke ezinụlọ ndị a ghọrọ ụmụ mgbei kpam kpam. Maka ebe ndị dị ka Kalecik na Keskin, bụ́ ndị nwere ógbè dị nnọọ nta, ụmụaka 1,426 dị ukwuu. Dị ka otu akwụkwọ ahụ si kwuo, anyị chọpụtara na e kesara ụmụaka ndị a kpọtụrụ aha na òtù ndị Alakụba (DH.EUM. 2. Şb). Anyị kwesịrị ikwu na akwụkwọ ahụ a kpọtụrụ aha gụnyere ozi gbasara ụmụaka ndị na-erubeghị afọ ise na-atụle na e depụtara atụmatụ Turkification nke ụmụaka Armenia maka ụmụaka na-erubeghị afọ ise (Raymond, 2011). Echiche dị n'azụ atụmatụ a bụ nchegbu na ụmụaka ndị karịrị ise ga-echeta nkọwa nke mpụ n'ọdịnihu. Ya mere, ndị Armenia enweghị nwa, enweghị ebe obibi, na-enwe nhụjuanya nke uche na nke anụ ahụ. A ga-akatọ nke a dị ka mpụ megidere mmadụ. Iji gosi mkpughe ọhụrụ ndị a, n'oge a, anyị na-ehota site na otu waya nke Ministry of Internal Affairs, ọzọ site na nchịkọta Matenadaran.

15 Julaị 1915 (1915 Julaị 28). Akwụkwọ ozi gọọmentị: “Site na mmalite n'Alaeze Ukwu Ottoman, obodo nta ndị Alakụba bi dị obere na azụ azụ n'ihi na ha dị anya site na mmepeanya. Nke a megidere ọnọdụ anyị bụ isi nke a ga-amụba na ọnụ ọgụgụ ndị Alakụba. A ghaghị ịzụlite nkà nke ndị na-ere ahịa yana ọrụ nka. Ya mere, ọ dị mkpa ịkwagharị obodo ndị Armenia na-adịghị mma na ndị bi na ya nwere, nke nwerebu site na otu narị ruo otu narị ụlọ iri ise. Tinye akwụkwọ ngwa ngwa: Mgbe ha bichara, obodo nta ndị ahụ ka ga-anọkwa n'efu ka ha deba aha ha n'akwụkwọ ka e mesịakwa ha na ndị Alakụba na-akwaga mba ọzọ na ebo (f.3).

Yabụ kedu ụdị usoro dị maka mmejuputa paragraf ahụ a kpọtụrụ aha n'elu? A na-enwebu ụlọ ọrụ pụrụ iche na Alaeze Ukwu Ottoman akpọrọ "Ntuziaka Mbupụ na Mbugharị." N'oge mgbukpọ ahụ, nzukọ ahụ akwadowo ọrụ nke ihe onwunwe na-enweghị onye. O mejuputawo ndebanye aha nke ụlọ ndị Armenia ma mee ndepụta ndị kwekọrọ. Ya mere, nke a bụ isi ihe kpatara nchụpụ ndị Armenia n'ihi na e bibiri mba dum n'ime ọzara. N’ihi ya, ihe atụ mbụ e ji achụpụ mmadụ bụ April 1915, akwụkwọ ọhụrụ a dịkwa n’aka, dị n’October 22, 1915. N’ikpeazụ, olee mgbe mmalite ma ọ bụ ọgwụgwụ nke mbula ma ọ bụ gịnị bụ njedebe?

Enweghị nghọta. Naanị otu eziokwu ka a maara na a na-achụpụ ndị mmadụ mgbe niile, na-agbanwe ụzọ ha, ọnụ ọgụgụ dị iche iche na ọbụna ndị otu: ụmụ agbọghọ dị iche iche, ndị okenye, ụmụaka, ụmụaka na-erubeghị afọ ise, otu ọ bụla iche iche. Na n'ụzọ, a na-amanye ha mgbe nile ịtụgharị.

E zigara iwu nzuzo nke Talyat Pasha bịanyere aka na ya, nke dị n'October 22, na mpaghara 26 na ozi na-esonụ: "Talyat nyere iwu ma ọ bụrụ na e nwere okwu mgbanwe ọ bụla mgbe a chụpụrụ ya, ọ bụrụ na a kwadoro akwụkwọ ha site n'isi ụlọ ọrụ, a ga-ewepụ nchụpụ ha. ma ọ bụrụ na e nyelarị onye mbịarambịa ọzọ ihe onwunwe ha a ga-eweghachi ya nye onye nwe mbụ. Ntughari nke ndị dị otú ahụ bụ ihe a na-anabata" (DH. ŞFR, 1915).

Ya mere, nke a na-egosi na a na-arụ ọrụ na usoro nchịkwa nke steeti Armenia na Alaeze Ukwu Ottoman na mbụ karịa Turkey ga-adọta n'ime agha ahụ. Omume dị otú ahụ megide ụmụ amaala Armenia bụ ihe akaebe nke ịzọda iwu obodo ahụ dị ka e depụtara ya n'Iwu. N'okwu a, akwụkwọ mbụ nke Alaeze Ukwu Ottoman nwere ike ịbụ ihe na-enweghị mgbagha na ezigbo ihe akaebe maka usoro nhazigharị nke ikike ndị a zọpịara nke ndị ogbugbu Armenia.