Esemokwu agbụrụ na okpukperechi: Otu anyị nwere ike isi nyere aka
Okwu Mmalite
Ọ ga-amasị m iji ezi obi kelee unu niile maka ọnụnọ unu, ndị Board nke ICERM na mụ onwe m nwere ekele maka ya. Enwere m ekele maka enyi m, Basil Ugorji, maka nraranye ya na ICERM na enyemaka mgbe niile, karịsịa maka ndị ọhụrụ dị ka onwe m. Nduzi ya site na usoro ahụ nyere m ohere ịbanye na otu. Maka nke ahụ, enwere m ekele na obi ụtọ ịbụ onye otu ICERM.
Echiche m bụ ịkọrọ ụfọdụ echiche banyere esemokwu agbụrụ na nke okpukpe: otu ha si eme na otu esi edozi ha nke ọma. N'akụkụ ahụ, m ga-elekwasị anya n'okwu ikpe abụọ akọwapụtara: India na Côte d'Ivoire.
Anyị bi n’ụwa ebe anyị na-enwe ọgba aghara kwa ụbọchị, ụfọdụ n’ime ha na-aghọkwa esemokwu ime ihe ike. Ihe omume ndị dị otú ahụ na-akpata nhụjuanya nke mmadụ ma hapụ ọtụtụ nsonaazụ, gụnyere ọnwụ, mmerụ ahụ, na PTSD (Nsogbu Nchegbu Post Traumatic).
Ụdị esemokwu ndị ahụ na-adịgasị iche n'ihe gbasara ọnọdụ akụ na ụba, ọnọdụ geopolitical, okwu gbasara gburugburu ebe obibi (karịsịa n'ihi ụkọ akụrụngwa), esemokwu dabere na njirimara dịka agbụrụ, agbụrụ, okpukperechi, ma ọ bụ omenala na ọtụtụ ndị ọzọ.
N'ime ha, esemokwu agbụrụ na nke okpukpe nwere usoro akụkọ ihe mere eme nke ịkparịta ụka ime ihe ike, ya bụ: Mgbukpọ nke 1994 megide ndị Tutsi na Rwanda na-efu 800,000 ndị metụtara (isi iyi: Marijke Verpoorten); 1995 Srebenica, agha Yugoslavia bụbu gburu ndị Alakụba 8,000 (isi mmalite: TPIY); esemokwu okpukpe dị na Xinjiang n'etiti ndị Alakụba Uighurs na Hans nke gọọmentị China kwadoro; mkpagbu nke obodo Kurdish Iraq na 1988 (iji gaz megide ndị Kurdish n'obodo Halabja (isi iyi: https://www.usherbrooke.ca/); na esemokwu okpukpere chi na India…, naanị ịkpọ aha ole na ole.
Esemokwu ndị a dịkwa mgbagwoju anya na ihe ịma aka idozi, were dịka ọmụmaatụ, esemokwu Arab-Israel na Middle East, nke bụ otu n'ime esemokwu kachasị ogologo na mgbagwoju anya n'ụwa.
Esemokwu dị otú ahụ na-adịru ogologo oge n'ihi na ha gbanyere mkpọrọgwụ n'akụkọ ndị nna ochie; a na-eketa ha na nnukwu mkpali site n'ọgbọ ruo n'ọgbọ, na-eme ka ha bụrụ ihe ịma aka ruo ọgwụgwụ. Ọ nwere ike were ogologo oge tupu ndị mmadụ ekweta na ha ga-ebu ibu na anyaukwu site n'oge gara aga.
Ọtụtụ mgbe, ụfọdụ ndị ndọrọ ndọrọ ọchịchị na-eji okpukpe na agbụrụ eme ihe dị ka ngwá ọrụ aghụghọ. A na-akpọ ndị ndọrọ ndọrọ ọchịchị ndị a ndị ọchụnta ego ndọrọ ndọrọ ọchịchị na-eji usoro dị iche iche na-emegharị echiche na-emenye ndị mmadụ ụjọ site n'ime ka ha chee na ọ dị ha egwu ma ọ bụ otu ha kpọmkwem. Nanị ụzọ ị ga-esi pụta bụ imeghachi omume mgbe ha na-eme ka mmeghachi omume ha dị ka ọgụ iji dị ndụ (isi mmalite: François Thual, 1995).
Ikpe nke India (Christophe Jaffrelot, 2003)
Na 2002, steeti Gujarat nwetara ime ihe ike n'etiti ọtụtụ ndị Hindu (89%) na ndị Alakụba pere mpe (10%). Ọgba aghara n'etiti okpukpe na-aga n'ihu, m ga-asịkwa na ha ghọkwara ihe e wuru na India. Nnyocha nke Jaffrelot na-eme ka ọ pụta ìhè na, ọtụtụ mgbe, ọgbaghara na-ewere ọnọdụ n'ehihie nke ntuli aka n'ihi oke nrụgide dị n'etiti okpukpere chi, òtù ndọrọ ndọrọ ọchịchị, na ọ dịghịkwa mgbalị maka ndị ndọrọ ndọrọ ọchịchị iji mee ka ndị ntuli aka kwenye na arụmụka okpukpe. N'ọgụ ahụ, a na-ahụ ndị Alakụba dị ka kọlụm nke ise (ndị aghụghọ) sitere n'ime, ndị na-eyi nchebe nke ndị Hindu egwu mgbe ha na Pakistan na-akpakọrịta. N'akụkụ nke ọzọ, ndị otu mba na-ekesa ozi megidere ndị Alakụba ma si otú ahụ mepụta otu òtù mba na-eji maka uru ha n'oge ntuli aka. Ọ bụghị naanị na a ga-ata ndị otu ndọrọ ndọrọ ọchịchị ụta maka ọnọdụ ndị dị otú ahụ n'ihi na ndị ọrụ steeti na-ahụkwa ya. N'ụdị esemokwu a, ndị ọrụ steeti na-agbasi mbọ ike idobe echiche ahụ maka ọdịmma ha, yabụ na-ama ụma na-akwado ọtụtụ ndị Hindu. N'ihi ya, ihe ndị uwe ojii na ndị agha na-eme n'oge ọgba aghara dị ntakịrị ma dị ngwa na mgbe ụfọdụ na-egosi n'oge na-adịghị anya mgbe ntiwapụ na nnukwu mmebi ahụ gasịrị.
Maka ụfọdụ ndị Hindu, ọgbaghara ndị a bụ ohere ịbọ ọbọ ndị Alakụba, mgbe ụfọdụ ndị bara ọgaranya ma bụrụ ndị a na-ewere dị ka ndị na-erigbu ndị Hindu.
Ikpe nke Ivory Coast (Philpe Hugon, 2003)
Okwu ikpe nke abụọ m chọrọ ikwu bụ esemokwu e nwere na Côte d’Ivoire malite n’afọ 2002 ruo n’afọ 2011. Abụ m onye ọrụ njikọ mgbe gọọmenti na ndị nnupụisi bịanyere aka n’akwụkwọ nkwekọrịta udo na Ouagadougou na March 4, 2007.
A kọwawo esemokwu a dị ka esemokwu dị n'etiti Muslim Dioulas si North na Ndị Kraịst si South. Ruo afọ isii (2002-2007), e kewara mba ahụ na North, ndị nnupụisi na-akwado ndị Northern bi na South, nke gọọmentị na-achịkwa. N'agbanyeghị na esemokwu ahụ dị ka esemokwu agbụrụ, ọ dị mkpa igosi na ọ bụghị.
Na mbụ nsogbu ahụ malitere na 1993 mgbe onye bụbu onye isi ala Félix Houphouët Boigny nwụrụ. Onye isi ala ya Alassane Ouattara chọrọ ịnọchite ya, na-ezo aka n'iwu iwu, ma ọ bụghị otú o si zubere, onyeisi oche nke ndị omeiwu, Henry Konan Bédié, nọchiri ya.
Bédié meziri ntuli aka afọ abụọ ka e mesịrị, na 1995, mana ewepụghị Alassane Ouattara na asọmpi ahụ (site n'ụzọ iwu kwadoro…).
Afọ isii ka e mesịrị, na 1999, a chụpụrụ Bédié n'ọchịchị nke ndị agha Northern na-eto eto na-eguzosi ike n'ihe nye Alassane Ouattara duziri. Ihe omume ndị a sochiri ntuli aka haziri na 2000 site na putschists, na Alassane Ouattara ewepụrụ ọzọ, na-ekwe ka Laurent Gbagbo merie ntuli aka ahụ.
Mgbe nke ahụ gasịrị, n'afọ 2002, e nwere nnupụisi megide Gbagbo, ihe bụ isi nke ndị nnupụisi ahụ na-achọkwa bụ itinye ha na usoro ọchịchị onye kwuo uche ya. Ha nwere ihe ịga nke ọma na ịmachibido gọọmentị ịhazi ntuli aka na 2011 nke e kwere Alassane Ouattara isonye dị ka onye ndoro-ndoro ochichi wee merie.
N'okwu a, ọchịchọ maka ọchịchị bụ ihe kpatara esemokwu ahụ ghọrọ nnupụisi nke ngwá agha ma gbuo ihe karịrị mmadụ 10,000. Tụkwasị na nke ahụ, a na-eji agbụrụ na okpukpe mee ihe nanị iji mee ka ndị agha kwenye, kpọmkwem ndị nọ n'ime ime obodo, ndị gụrụ akwụkwọ na-agụghị akwụkwọ.
N'ọtụtụ esemokwu agbụrụ na okpukperechi, ngwá ọrụ nke agbụrụ na esemokwu okpukpe bụ akụkụ nke ịzụ ahịa na ọrụ nke ndị ọchụnta ego ndọrọ ndọrọ ọchịchị na-achọ ịchịkọta ndị na-eme ihe ike, ndị agha, na ihe onwunwe. Ya mere, ha bụ ndị na-ekpebi akụkụ ha na-ewebata iji mezuo ebumnobi ha.
Gịnị Ka Anyị Ga-eme?
Ndị isi obodo alaghachila n'ụzọ n'ọtụtụ mpaghara ka ọdịda nke ndị isi ndọrọ ndọrọ ọchịchị mba. Nke a dị mma. Otú ọ dị, a ka nwere ụzọ dị ogologo iji wulite ntụkwasị obi na ntụkwasị obi n'etiti ndị bi n'ime obodo, na akụkụ nke ihe ịma aka ndị a bụ enweghị ndị ọrụ tozuru etozu na-ahụ maka usoro nhazi esemokwu.
Onye ọ bụla nwere ike ịbụ onye ndu na oge kwụsiri ike, mana ọ dị nwute, n'ihi ọtụtụ ọgba aghara na-eme n'ihu, ọ dị mkpa ịhọrọ ndị isi tozuru etozu maka obodo na mba. Ndị ndu nwere ike ịrụzu ọrụ ha nke ọma.
mmechi
Amaara m na edemede a na-edobe ọtụtụ nkatọ, mana achọrọ m ka anyị buru nke a n'uche: mkpali na esemokwu abụghị ihe na-apụta na mbụ. Ọ pụrụ ịbụ na anyị ga-egwubakwuo omimi tupu anyị aghọta ihe na-akpata esemokwu. N'ọtụtụ ọnọdụ, a na-eji esemokwu agbụrụ ekpuchi ụfọdụ ọchịchọ na ọrụ ndọrọ ndọrọ ọchịchị.
Mgbe ahụ, ọ bụ ọrụ anyị dị ka ndị na-eme udo ịchọpụta n'otu ọgụ ọ bụla ndị na-eme ihe nkiri bụ na ihe ọdịmma ha bụ. Ọ bụ ezie na nke ahụ nwere ike ọ gaghị adị mfe, ọ dị mkpa ịnọgide na-azụ na ịkọrọ ahụmahụ na ndị isi obodo iji gbochie esemokwu (n'ọnọdụ kachasị mma) ma ọ bụ dozie ha ebe ha gbasaalarị.
N'okwu ahụ, ekwenyere m na ICERM, International Center for Ethno-Religious Mediation, bụ usoro magburu onwe ya iji nyere anyị aka inweta nkwado site n'ịkpọkọta ndị ọkà mmụta, ndị ndọrọ ndọrọ ọchịchị na ndị isi obodo ọnụ iji kesaa ihe ọmụma na ahụmahụ.
Daalụ maka nlebara anya gị, enwere m olileanya na nke a ga-abụ ntọala maka mkparịta ụka anyị. Ekelekwa ọzọ maka ịnabata m na otu na ikwe ka m bụrụ akụkụ nke njem a magburu onwe ya dị ka ndị na-eme udo.
Banyere Ọkà Okwu
Yacouba Isaac Zida bụ onye isi ndị agha Burkina Faso n'ọkwa General.
A zụrụ ya n'ọtụtụ mba gụnyere Morocco, Cameroon, Taiwan, France, na Canada. Ọ bụkwa onye so na mmemme Joint Special Operations na mahadum dị na Tampa, Florida, United States.
Mgbe ọgba aghara ndị mmadụ na Burkina Faso na Ọktoba 2014, ndị agha họpụtara Mr. Zida ka ọ bụrụ onye isi nwa oge nke Ọchịchị Burkina Faso ka ọ na-eduzi mkparịta ụka nke rụpụtara na nhọpụta nke onye nkịtị dị ka onye ndu mgbanwe. A họpụtara Mr. Zida ka ọ bụrụ onye isi ala na Nọvemba 2014 site na ọchịchị mgbanwe ọchịchị.
Ọ gbara arụkwaghịm na Disemba 2015 ka o mechara ntuli aka kacha nweere onwe Burkina Faso emetụbeghị. Ebe ọ bụ na February 2016 Mr. Zida na ezinụlọ ya bi na Ottawa, Canada. O kpebiri ịlaghachi ụlọ akwụkwọ maka Ph.D. na esemokwu Studies. Ebumnuche nyocha ya lekwasịrị anya na iyi ọha egwu na mpaghara Sahel.
