Maka inweta udo nke agbụrụ na okpukperechi na Nigeria
nkịtị
Okwu ndọrọ ndọrọ ọchịchị na mgbasa ozi na-achị n'okwu nsi nsi nke isi okpukperechi karịsịa n'etiti okwukwe Abraham atọ nke Islam, Iso Ụzọ Kraịst na okpukpe ndị Juu. Okwu a bụ isi bụ nke Samuel Huntington kwalitere n'ọgwụgwụ 1990s na-akpali akpali site n'echiche na ezigbo esemokwu nke mmepe mmepe.
Akwụkwọ a na-ewere usoro nyocha ihe kpatara n'ịtụle esemokwu agbụrụ na okpukpere chi na Naijiria wee weghachi ya n'okwu a na-emepe emepe iji mee ka ọ bụrụ ihe na-adabere n'echiche nke na-ahụ na okwukwe Abraham atọ na-arụkọ ọrụ ọnụ n'ọnọdụ dị iche iche iji tinye aka na inye ihe ngwọta. nsogbu ọha, ndọrọ ndọrọ ọchịchị, akụ na ụba na omenala n'ime mpaghara mpaghara nke obodo dị iche iche. N'ihi ya, kama ikwu okwu mmegide nke oke na ịchịisi nke ịkpọasị jupụtara, akwụkwọ akụkọ ahụ na-arụ ụka maka ụzọ na-eme ka ókèala nke ịdị n'udo na-ebikọ n'ọkwa ọhụrụ.
Okwu Mmalite
N'ime ọtụtụ afọ ruo taa, ọtụtụ ndị Alakụba n'ofe ụwa ejirila obi ụtọ rịba ama usoro arụmụka ọgbara ọhụrụ na America, Europe, Africa, na Nigeria karịsịa banyere Islam na ndị Alakụba na otu esi eduzi arụmụka a bụ isi site na akwụkwọ akụkọ na-akpali akpali na mwakpo echiche. Ya mere, ọ ga-abụ okwu ekwesighi ikwu na Islam nọ n'ihu ọkụ nke okwu oge a na ọ dị mwute na ọtụtụ ndị nọ n'ụwa mepere emepe aghọtahieghị ya (Watt, 2013).
Ọ bụ ihe kwesịrị ịrịba ama ikwu na Islam site n'oge ochie n'asụsụ na-enweghị mgbagha na-asọpụrụ, na-asọpụrụ ma na-ejide ndụ mmadụ dị nsọ. Dị ka Koran 5:32 si kwuo, Allah na-ekwu “...Anyị nyere ụmụ Izrel iwu na onye na-egbu mkpụrụ obi ma ọ bụrụ na ọ bụ (na ntaramahụhụ) maka igbu ọchụ ma ọ bụ ịgbasa ajọ omume n'ụwa ga-adị ka a ga-asị na o gburu mmadụ niile; ma onye ahụ nke na-azọpụta ndụ ga-adị ka a ga-asị na o nyere mmadụ nile ndụ…” (Ali, 2012).
Akụkụ nke mbụ n’akwụkwọ a na-enye ntụle dị oke egwu maka esemokwu agbụrụ na okpukpe dị iche iche na Naijiria. Akụkụ nke abụọ nke akwụkwọ akụkọ ahụ na-atụle njikọ dị n'etiti Iso Ụzọ Kraịst na Islam. A tụlekwara ụfọdụ isi isiokwu na ntọala akụkọ ihe mere eme na-emetụta ndị Alakụba na ndị na-abụghị ndị Alakụba. Na ngalaba nke atọ ji nchịkọta na ndụmọdụ mechie mkparịta ụka ahụ.
Esemokwu agbụrụ na okpukperechi na Naijiria
Naijiria bụ obodo nwere agbụrụ dị iche iche, omenala na okpukpere chi nwere ihe karịrị obodo narị anọ jikọtara ya na ọtụtụ ọgbakọ okpukpere chi (Aghemelo & Osumah, 2009). Kemgbe 1920s, Naijiria enweela ọtụtụ esemokwu okpukperechi na mpaghara ugwu na ndịda nke mere na ụzọ iji nweta nnwere onwe bụ esemokwu na iji ngwa ọgụ dị ize ndụ dị ka egbe, akụ, ụta na mma wee pụta n'ikpeazụ. na agha obodo site na 1967 ruo 1970 (Best & Kemedi, 2005). Na 1980s, Nigeria (Kano steeti karịsịa) nwere nsogbu n'ihi esemokwu Maitatsine intra-Muslim nke onye ụkọchukwu Cameroon chịkọbara nke gburu, mebie ma bibie ihe onwunwe ruru ọtụtụ nde naira.
Ndị Alakụba bụ ndị kacha ewu ewu na mwakpo ahụ n'agbanyeghị na ọnụọgụ ole na ole nke ndị na-abụghị ndị Alakụba metụtakwara otu ahụ (Tamuno, 1993). Ndị otu Maitatsine gbasapụrụ mbibi ha na steeti ndị ọzọ dịka Rigassa/Kaduna na Maiduguri/Bulumkutu na 1982, Jimeta/Yola na Gombe na 1984, ọgba aghara Zango Kataf na steeti Kaduna na 1992 na Funtua na 1993 (Best, 2001). Ndabere echiche nke otu ahụ bụ kpamkpam n'èzí nkuzi Islam na onye ọ bụla megidere nkuzi nke otu ahụ ghọrọ ihe mwakpo na igbu mmadụ.
N'afọ 1987, esemokwu okpukperechi na agbụrụ malitere n'ebe ugwu dịka ọgba aghara Kafanchan, Kaduna na Zaria n'etiti Ndị Kraịst na ndị Alakụba na Kaduna (Kukah, 1993). Ụfọdụ ụlọ elu ọdụm ghọkwara ụlọ ihe nkiri nke ime ihe ike site na 1988 ruo 1994 n'etiti ụmụ akwụkwọ Alakụba na ndị Kraịst dịka Bayero University Kano (BUK), Ahmadu Bello University (ABU) Zaria na University of Sokoto (Kukah, 1993). Esemokwu agbụrụ na okpukpere chi akwụsịbeghị kama ọ batara n'ime afọ 1990 karịsịa na mpaghara Middle belt dị ka esemokwu dị n'etiti Sayawa-Hausa na ndị Fulani na mpaghara ọchịchị Tafawa Balewa nke steeti Bauchi; Obodo Tiv na Jukun dị na Taraba State (Otite & Albert, 1999) na n'etiti Bassa na Egbura na steeti Nasarawa (Best, 2004).
Mpaghara ndịda ọdịda anyanwụ ekpochapụghị kpamkpam na esemokwu ahụ. N'afọ 1993, e nwere ọgbaghara dị egwu kpatara nchụpụ ntuliaka nke June 12, 1993 bụ nke onye nwụrụ anwụ Moshood Abiola meriri na ndị ikwu ya ghọtara na nbibi ahụ bụ ikpe ziri ezi na ịgọnarị oge ha na-achị obodo. Nke a butere ọgụ n'ike n'etiti ndị ọrụ nchekwa gọọmentị etiti Naịjirịa na ndị otu O'dua Peoples' Congress (OPC) na-anọchite anya ndị ikwu Yoruba (Best & Kemedi, 2005). Ọgba aghara yiri nke ahụ mechara gbasaa na South-South na South-East Nigeria. Dịka ọmụmaatụ, Egbesu Boys (EB) dị na South-south Nigeria sitere na akụkọ ihe mere eme dị ka otu okpukperechi omenala ndị Ijaw mana emesia ghọrọ otu ndị agha wakporo ụlọ ọrụ gọọmentị. Ihe ha mere, ha kwuru na a gwara ya site na nyocha na irigbu akụ mmanụ nke mpaghara ahụ site na steeti Naijiria na ụfọdụ ụlọ ọrụ dị iche iche dị ka ajọ ikpe ziri ezi na Niger Delta ma ewezuga ọtụtụ ụmụ amaala. Ọnọdụ jọgburu onwe ya butere otu ndị agha dịka Movement for the Emancipation of Niger Delta (MEND), Niger Delta People's Volunteer Force (NDPVF) na Niger Delta Vigilante (NDV) na ndị ọzọ.
Ọnọdụ ahụ adịghị iche na ndịda ọwụwa anyanwụ ebe Bakassi Boys (BB) na-arụ ọrụ. E hiwere BB a ka otu ndị nche na ebumnuche naanị ichekwa na ichekwa ndị ọchụnta ego Igbo na ndị ha na-azụ ahịa megide mwakpo ndị na-apụnara mmadụ ihe na-adịghị akwụsị akwụsị n'ihi enweghị ike ndị uwe ojii Naijiria na-arụ ọrụ ya (HRW & CLEEN, 2002). :10). Site na 2001 ruo 2004 na steeti Plateau, steeti udo ruo ugbu a nwere oke dị ilu nke esemokwu okpukpere chi dị n'etiti ndị Alakụba Fulani-Wase bụ ndị na-achị ehi na ndị agha Taroh-Gamai bụ ndị na-abụkarị Ndị Kraịst na ndị na-akwado okpukpe ọdịnala Africa. Ihe malitere na mbụ dị ka ọgụ nke ụmụ amaala na ndị bi n'ime ụlọ mechara ruo n'ọgụ okpukpe mgbe ndị ndọrọ ndọrọ ọchịchị jiri ọnọdụ ahụ dozie ọnụ ọgụgụ ma nweta aka dị elu megide ndị ha chere na ha na-emegide ndọrọ ndọrọ ọchịchị (Global IDP Project, 2004). Ntụle dị mkpirikpi n'akụkọ ihe mere eme nke ọgba aghara agbụrụ na okpukpere chi na Naijiria bụ ihe na-egosi na ọgbaghara na Naịjirịa enweela agba agba okpukperechi na nke agbụrụ megidere echiche nke otu okpukpere chi.
Nexus n'etiti Christianity na Islam
Christian-Muslim: Ndị na-akwado Abraham Creed of Monotheism (TAUHID)
Ma Iso Ụzọ Kraịst na Islam gbanyere mkpọrọgwụ n'ozi zuru ụwa ọnụ nke ịdị n'otu nke onye amụma Ibrahim (Abraham) udo dịrị ya (pboh) kwusara ihe a kpọrọ mmadụ n'oge ya. Ọ kpọrọ ihe a kpọrọ mmadụ òkù ịbịakwute nanị otu ezi Chineke ahụ na ịnapụta ihe a kpọrọ mmadụ n'ohu mmadụ na-ejere mmadụ ozi; nye orù nke madu nye Chineke puru ime ihe nile.
Onye amụma Chineke kacha asọpụrụ, Isa (Jizọs Kraịst) (pboh) gbasoro otu ụzọ ahụ dịka a kọrọ na New International Version (NIV) nke Akwụkwọ Nsọ, Jọn 17:3 “Ugbu a nke a bụ ndụ ebighị ebi: ka ha wee mara gị; ata Abasi kierakiet, ye Jesus Christ, emi afo ọkọdọn̄de.” N’akụkụ ọzọ nke NIV nke Bible, Mak 12:32 na-ekwu, sị: “Onye ozizi kwuru nke ọma,” ka nwoke ahụ zara. “Ị kwuziri n’ikwu na Chineke bụ otu, ọ dịghịkwa onye ọzọ dị ma e wezụga ya” (Ngwá Ọrụ Ọmụmụ Baịbụl, 2014).
Onye-amụma Muhammad (pboh) jikwa ume, nkwụsi ike na ihe ndozi chụsoo otu ozi ahụ nke zuru ụwa ọnụ nke e weghaara nke ọma na Koran dị ebube 112:1-4: “Kwuo: Ọ bụ Allah Onye na Pụrụ Iche; Allah Onye na-achọghị onye ọ bụla na onye ọ bụla nọ na mkpa; Ọ na-abaghị uru ọ bụla ma ọ bụ ya mụrụ ya. Ọ dịghịkwa onye yiri Ya” (Ali, 2012).
Okwu nkịtị n'etiti ndị Alakụba na Ndị Kraịst
Ma Islam ma ọ bụ Iso Ụzọ Kraịst, ihe dị n'akụkụ abụọ ahụ bụ na ndị na-akwado okpukpe abụọ ahụ bụ mmadụ ma akara aka na-ejikọta ha ọnụ dịka ndị Naijiria. Ndị na-ekpe okpukpe abụọ ahụ hụrụ obodo ha na Chineke n’anya. Tụkwasị na nke ahụ, ndị Naijiria na-ele ọbịa nke ọma na ndị na-ahụ n'anya. Ha na-enwe mmasị ka ha na ibe ha na ndị ọzọ nọ n’ụwa na-ebi n’udo. Achọpụtara n’oge na-adịbeghị anya na ụfọdụ ngwá ọrụ dị ike nke ndị na-eme ihe ọjọọ na-eji akpata enweghị mmasị, ịkpọasị, nkewa na agha agbụrụ bụ agbụrụ na okpukperechi. Dabere n'akụkụ nke nkewa nke otu bụ, a na-enwekarị mmasị site n'otu akụkụ iji nwee aka elu megide nke ọzọ. Mana Allah Pụrụ Ime Ihe Niile na-adụ mmadụ niile ọdụ na Koran 3:64 ka ha sị: “Ndị nke Akwụkwọ ahụ! Bịanụ n'okwu nkịtị dị ka n'etiti anyị na gị: na anyị na-efe ọ dịghị onye ma Chineke; guzosie ike, site n’etiti anyị, ndị nwenụ na ndị nkwado ọzọ ma e wezụga Chineke.” Ọ bụrụ na ha laghachi azụ, ị na-asị: "Gbaara ama na anyị (ma ọ dịkarịa ala) na-ehulata n'obi n'uche Chineke" iru a nkịtị okwu iji kwalite ụwa n'ihu (Ali, 2012).
Dị ka ndị Alakụba, anyị na-agba ụmụnna anyị ndị Kraịst ume ka ha mata ọdịiche anyị n'ezie ma nwee ekele maka ha. N'ụzọ dị mkpa, anyị kwesịrị itinyekwu uche na mpaghara ebe anyị nwere nkwekọrịta. Anyị kwesịrị imekọ ihe ọnụ iji wusie mmekọrịta anyị na ibe anyị ike ma chepụta usoro ga-enyere anyị aka ijikọ ọnụ na-enwe ekele maka mpaghara esemokwu anyị site n'ịkwanyere ibe anyị ùgwù. Dị ka ndị Alakụba, anyị kwenyere na ndị amụma na ndị ozi nke Allah gara aga na-enweghị ịkpa ókè n'etiti onye ọ bụla n'ime ha. Na nke a, Allah nyere iwu na Koran 2:285 ka: "Kwuo, sị: 'Anyị kwere na Allah na ihe e kpugheere anyị na ihe e kpugheere Abraham na Ishmael na Isak na Jekọb na ụmụ ya, na ozizi nke e kpugheere. Chineke nyere Moses na Jizọs na ndị amụma ndị ọzọ. Anyị adịghị ekewa n'etiti onye ọ bụla n'ime ha; Ọ bụkwa Ya ka anyị na-edo onwe anyị n’okpuru” (Ali, 2012).
Ịdị n'otu n'ụdị dị iche iche
Mmadụ nile bụ ihe e kere eke nke Chineke pụrụ ime ihe nile site n’Adam (Peace be upon him) ruo n’ọgbọ dị ugbu a na n’ọdịnihu. Ọdịiche dị na agba anyị, ebe mpaghara, asụsụ, okpukperechi na omenala ndị ọzọ bụ ngosipụta nke ike nke agbụrụ mmadụ dịka ekwuru na Koran 30:22 si otú a “...N'ime ihe ịrịba ama Ya bụ okike nke elu-igwe na ụwa na iche iche nke ire gị na agba. N’ezie enwere ihe iriba ama na nke a maka ndị maara ihe” (Ali, 2012). Dịka ọmụmaatụ, Kor'an 33:59 na-ekwu na ọ bụ akụkụ nke ọrụ okpukperechi nke ụmụ nwanyị Muslim iyi Hijab n'ihu ọha ka "...A ga-amata ha ma ghara imetọ ha..." (Ali, 2012). Ebe a na-atụ anya ka ụmụ nwoke Muslim na-edobe nwoke na nwanyị nke idebe afụ ọnụ na ibelata afụ ọnụ ha iji mata ọdịiche dị n'etiti ha na ndị na-abụghị ndị Alakụba; Ndị nke ikpeazụ nwere nnwere onwe ịnakwere ụdị ejiji na njirimara nke ha na-emebighị ikike nke ndị ọzọ. Ndịiche ndị a bụ iji mee ka ụmụ mmadụ nwee ike ịmata ibe ha na karịa ihe niile, mee ka isi ihe dị n'ime ihe okike ha pụta n'ezie.
Onye amụma Muhammad, (s. amaghị ama” (Robson, 1981). Iji mesie mkpa okwu ahụ e hotara n’elu dị mkpa, ọ bụ ihe kwesịrị ịrịba ama ịkpọtu akụkụ Akwụkwọ Nsọ nke Kor’an ebe Chineke na-echetara ụmụ mmadụ na ha nile bụ ụmụ sitere n’otu nna na nne. Chineke, Onye Kasị Elu na-achịkọta ịdị n'otu nke mmadụ n'ụzọ dị nkenke na Koran 49:13 n'echiche nke a: “Oo mmadụ! Anyị kere unu niile site na nwoke na nwanyị, meekwa unu mba na agbụrụ ka unu wee mata ibe unu. N'ezie onye kacha mma n'ime unu n'anya Allah bụ onye kacha atụ egwu Chineke. N'ezie, Allah bu onye mara ihe nile, mara ihe nile" (Ali, 2012).
Ọ gaghị abụ ihe na-ezighi ezi ikwu na ndị Alakụba nọ na South Nigeria enwetabeghị mmeso ziri ezi site n'aka ndị ogbo ha karịsịa ndị nọ n'ọchịchị na ụlọ ọrụ ndị a haziri ahazi. Enweela ọtụtụ ikpe nke mmetọ, mmekpa ahụ, mkpasu iwe na mmegide nke ndị Alakụba na ndịda. Dịka ọmụmaatụ, enwere ikpe ebe a na-akpọ ọtụtụ ndị Alakụba na mkparị n'ụlọ ọrụ gọọmentị, ụlọ akwụkwọ, n'ahịa, n'okporo ámá na mpaghara dịka "Ayatollah", "OIC", "Osama Bin Laden", "Maitatsine", "Sharia" na na nso nso a "Boko Haram." Ọ dị mkpa ịkọwa na ngbanwe nke ndidi, ebe obibi na ntachi obi ndị Alakụba na ndịda Naijiria na-egosipụta n'agbanyeghị nsogbu ndị ha na-ezute, bụ ihe na-enyere aka n'ịdị n'otu udo nke ndịda Nigeria na-enwe.
Ka o sina dị, ọ bụ ọrụ anyị ịrụkọ ọrụ ọnụ ichekwa na ichekwa ịdị adị anyị. Na ime nke a, anyị ga-ezere extremism; kpachara anya site n'ịghọta ọdịiche okpukpe anyị; gosi oke nghọta na nkwanye ùgwù n'ebe ibe ya nọ nke mere na a na-enye mmadụ niile na ohere ha nhata ka ndị Naijiria wee nwee ike ibi n'udo n'etiti ibe ha n'agbanyeghị agbụrụ na okpukperechi ha.
Ọnụnọ n'udo
Enweghị ike inwe mmepe na uto bara uru n'obodo ọ bụla nwere ọgba aghara. Naijiria dị ka mba na-enwe ahụmahụ jọgburu onwe ya n'aka ndị otu Boko Haram. Ihe egwu nke otu a emebiela psyche nke ndị Naijiria oke egwu. Enweghị ike ịgbakọ mmetụta ọjọọ nke omume ọjọọ nke otu ahụ na mpaghara ndọrọ ndọrọ ọchịchị na akụ na ụba nke mba ahụ n'ihe gbasara mfu.
Ọnụ ọgụgụ nke ndụ ndị aka ha dị ọcha na ihe onwunwe furu efu n'akụkụ abụọ ahụ (ya bụ ndị Alakụba na ndị Kraịst) n'ihi omume ọjọọ na nke asọpụrụghị Chineke nke otu a enweghị ike izi ezi (Odere, 2014). Ọ bụghị naanị ihe dị nsọ kama ọ dịkwa njọ ikwu nke kacha nta. Ọ bụ ezie na a na-enwe ekele maka mbọ dị ukwuu nke Gọọmenti etiti Naijiria na mbọ ọ na-agba iji chọta ngwọta na-adịgide adịgide maka ihe ịma aka nchekwa nke obodo ahụ, o kwesịrị ịgbatịkwu mbọ ya ma nweta ụzọ niile gụnyere ma ọ bụghị nanị na itinye otu ahụ na mkparịta ụka bara uru. dị ka e debanyere ya na Koran 8:61 “Ọ bụrụ na ha na-achọ udo, tụkwasịkwa gị obi na ya, tụkwasịkwa Chineke obi. N’ezie Ọ bụ Onye na-anụ ihe nile, Makwa ihe nile” ka o wee nwee ike ime ka ọgbaaghara nke ọgba aghara dị ugbu a (Ali, 2012).
Aro
Nchedo nke nnwere onwe okpukpe
Otu na-achọpụta na usoro iwu nyere maka nnwere onwe ife ofufe, nkwupụta okpukperechi na ọrụ dị ka etinyere na ngalaba 38 (1) na (2) nke 1999 Constitution of the Federal Republic of Nigeria adịghị ike. Ya mere, ọ dị mkpa ịkwalite usoro ihe ruuru mmadụ maka nchekwa nke nnwere onwe okpukpe na Nigeria (Akụkọ Department of States's US, 2014). Ọtụtụ esemokwu, esemokwu na ọgbaghara na-akpata na South-West, South-South na South-East dị n'etiti Ndị Kraịst na ndị Alakụba na Nigeria bụ n'ihi mmegide ezighi ezi a na-emegbu ikike mmadụ na otu nke ndị Alakụba n'akụkụ obodo ahụ. Ọgba aghara dị na North-west, North-east and North-central bụkwa nke a na-ekwu na ọ bụ n'ụzọ pụtara ìhè e metọrọ ikike Ndị Kraịst n'akụkụ obodo ahụ.
Nkwalite nnabata okpukperechi na ebe obibi nke echiche na-emegide
Na Naijiria, anabataghị echiche mmegide nke ndị na-akwado okpukperechi ụwa emeela ka ndọrọ ndọrọ ọchịchị dị ọkụ ma kpata esemokwu (Salawu, 2010). Ndị isi okpukperechi na obodo kwesịrị ikwusa ozi ọma na ịkwalite nnabata okpukperechi na nnabata nke echiche ndị na-emegide ya dị ka akụkụ nke usoro nke ime ka ịdị n'otu na ịdị n'otu dị omimi na mba ahụ.
Imelite mmepe ego mmadụ nke ndị Naijiria
Amaghị ihe bụ otu isi mmalite butere oke ịda ogbenye n'etiti akụ ndị sitere n'okike. N'ijikọta ọnụ ọgụgụ dị elu nke enweghị ọrụ ntorobịa na-arịwanye elu, ọkwa nke amaghị ihe na-amụbawanye. N'ihi mmechi ụlọ akwụkwọ na Naịjirịa anaghị akwụsị akwụsị, usoro agụmakwụkwọ nọ n'ọnọdụ nke enweghị isi; si otú a na-agọnarị ụmụ akwụkwọ Naijiria ohere inweta ezi ihe ọmụma, mmụgharị omume ọma na ọkwa dị elu nke ịdọ aka ná ntị karịsịa na ụzọ dị iche iche e si edozi esemokwu ma ọ bụ esemokwu udo (Osaretin, 2013). N'ihi ya, ọ dị mkpa ka ma gọọmenti na ụlọ ọrụ ndị a haziri ahazi na-akwado ibe ha site n'ịkwalite mmepe ego mmadụ nke Naijiria karịsịa ndị ntorobịa na ụmụ nwanyị. Nke a bụ a sine qua non maka inweta obodo na-aga n'ihu, nke ziri ezi na nke udo.
Ịgbasa ozi nke ezi ọbụbụenyi na ezi ịhụnanya
Ịkpalite ịkpọasị n'aha okpukperechi n'òtù okpukpe bụ àgwà na-adịghị mma. Ọ bụ ezie na ọ bụ ezie na ma Iso Ụzọ Kraịst ma Islam na-ekwupụta okwu bụ́ “Hụ onye agbata obi gị n'anya dị ka onwe gị,” ka a na-ahụ nke a karịa na mmebi ahụ (Raji 2003; Bogoro, 2008). Nke a bụ ajọ ifufe nke na-efeghị onye ọ bụla ezi ihe. Oge eruola ka ndị ndú okpukpe kwusaa ozi ọma nke ọbụbụenyi na ezi ịhụnanya. Nke a bụ ụgbọ ala ga-ebuga ụmụ mmadụ n'ụlọ udo na nchekwa. Tụkwasị na nke ahụ, Gọọmenti Etiti Naịjịrịa kwesịrị ime n'ihu site n'itinye iwu ga-eme ka ndị òtù okpukpe ma ọ bụ ndị mmadụ n'otu n'otu kpalie ịkpọasị n'obodo ahụ.
Nkwalite nke ọrụ nta akụkọ ọkachamara na akụkọ ziri ezi
N'ime ọtụtụ afọ ruo ugbu a, nnyocha ndị e mere n'oge na-adịbeghị anya egosila na mkpesa na-adịghị mma banyere esemokwu (Ladan, 2012) yana echiche nke otu akụkụ nke ụlọ ọrụ mgbasa ozi na Nigeria na-akọwa otu okpukpere chi nanị n'ihi na ụfọdụ ndị mmadụ mejọrọ ma ọ bụ mee ihe a ga-ama ikpe bụ usoro ntụziaka maka. ọdachi na mgbagha nke ịdị n'udo n'ime obodo dị iche iche na ọtụtụ mba dịka Nigeria. Ya mere, ọ dị mkpa ka ụlọ ọrụ mgbasa ozi gbasie ike na ụkpụrụ omume nke ndị nta akụkọ ọkachamara. A ga-enyocharịrị ihe omume nke ọma, nyochaa na akụkọ ziri ezi n'enyeghị echiche onwe onye na mkparị nke onye nta akụkọ ma ọ bụ ụlọ ọrụ mgbasa ozi. Mgbe a na-eme nke a, ọ dịghị akụkụ nke nkewa ahụ ga-eche na emebeghị ya nke ọma.
Ọrụ nke Òtù Na-ahụ Maka Ụwa na Okwukwe
Òtù Na-abụghị Gọọmenti (NGO) na Òtù Na-ahụ Maka Okwukwe (FBO) kwesịrị ịgbatị mbọ ha abụọ dịka ndị na-akwado mkparịta ụka na ndị ogbugbo nke esemokwu n'etiti ndị na-ese okwu. Na mgbakwunye, ha kwesịrị ịkwalite nkwado ha site n'ịkwalite na ime ka ndị mmadụ mara gbasara ikike ha na ikike nke ndị ọzọ karịsịa maka ibikọ ọnụ n'udo, ikike obodo na okpukperechi n'etiti ndị ọzọ (Enukora, 2005).
Ezi ọchịchị na enweghị ndọrọ ndọrọ ọchịchị n'ọkwa niile
Ọrụ gọọmentị etiti na-arụ enyeghị ọnọdụ ahụ aka; kama o meela ka esemokwu agbụrụ na okpukpere chi dị n'etiti ndị Naijiria mikwuo emie. Dịka ọmụmaatụ, nchọpụta na-egosi na gọọmentị etiti bụ ọrụ maka ikewa obodo ahụ n'usoro okpukperechi nke mere na oke n'etiti Muslim na Christian na-ejikarị ụfọdụ agbụrụ dị mkpa na nkewa omenala (HRW, 2006).
Gọọmenti nọ n'ọkwa niile kwesịrị ịdị elu karịa, bụrụ ndị anaghị etinye aka n'ịkwasa oke nke ezigbo ọchịchị ma bụrụ ndị a na-ahụta dị ka naanị na mmekọrịta ha na ndị obodo ha. Ha (Gọọmentị nọ n’ọkwa niile) kwesịrị izere ịkpa oke na ịkpa ókè a na-eme ndị mmadụ mgbe ha na-eme ihe gbasara mmepe na ihe gbasara okpukperechi n’obodo (Salawu, 2010).
Nchikota na Mmechi
Nkwenye m bụ na ọbịbịa anyị n'ebe ọtụtụ agbụrụ na okpukpere chi a na-akpọ Nigeria abụghị mmejọ ma ọ bụ ọbụbụ ọnụ. Kama, ọ bụ Chineke Pụrụ Ime Ihe Niile chepụtara ha ka ha were akụ mmadụ na ihe onwunwe nke obodo ahụ maka ọdịmma mmadụ. Ya mere, Kor'an 5:2 na 60:8-9 na-akụzi na ntọala nke mmekọrịta mmadụ na ibe ya ga-abụrịrị ezi omume na nsọpụrụ Chineke na-akwalite “… ọmịiko na obiọma n'otu n'otu, "Ma ndị dị otú ahụ (ndị na-abụghị ndị Alakụba) ndị na-adịghị alụso gị ọgụ n'ihi okwukwe, ma ọ bụ chụpụ gị n'ala nna gị, Chineke anaghị egbochi gị igosi ha obiọma na ime ha ebere. were ezi omume meso ha omume: n'ihi na n'ezie, Chineke nāhu ndi nēme ezi omume n'anya. Ọ bụ naanị Chineke na-egbochi gị ka ị tụgharịa na enyi n'ebe ndị na-alụso gị ọgụ n'ihi okwukwe, ma chụpụ gị n'ala nna gị, ma ọ bụ nyere ndị ọzọ aka ịchụpụ gị: na ndị (n'etiti gị) na-atụgharị. n’ebe ha nọ na enyi, ọ bụ ha bụ ndị ajọ omume n’ezie!” (Ali, 2012).
References
AGHEMELO, TA & OSUMAH, O. (2009) Ọchịchị Naijiria na ndọrọ ndọrọ ọchịchị: Echiche mmalite. Obodo Benin: Mara Mon Bros & Ventures Limited
ALI, AY (2012) Kor'an: Nduzi na Ebere. (Nsụgharị) Mbipụta US nke anọ, nke TahrikTarsile Qur'an, Inc. Elmhurst, New York, USA bipụtara.
Kasị Mma, SG & KMEDI, DV (2005) Otu ndị agha na esemokwu na Rivers na Plateau steeti, Nigeria. Mbipụta nyocha nke obere ogwe aka, Geneva, Switzerland, p. 13-45.
BEST, SG (2001) 'Okpukpe na esemokwu okpukpe na Northern Nigeria.'Mahadum nke Jos Journal of Political Science, 2 (3); p.63-81.
Kachasị mma, SG (2004) Esemokwu obodo na-agbatị ogologo oge na njikwa esemokwu: Esemokwu Bassa-Egbura dị na Toto Local Government Area, Nasarawa State, Nigeria. Ibadan: John Archers Publishers.
NGWỤMỤ NDỊ BAỊBỤL (2014) Akwụkwọ Nsọ ndị Juu zuru ezu (CJB) [Ebe obibi nke Ngwá Ọrụ Ọmụmụ Baịbụl (BST)]. Dị na ntanetị: http://www.biblestudytools.com/cjb/ Nweta na Tọzdee, Julaị 31, 2014.
BOGORO, SE (2008) Ijikwa esemokwu okpukperechi site n'echiche onye ọrụ. Nzukọ Mba nke Mbụ nke Society for Peace Studies and Practice (SPSP), 15-18 June, Abuja, Nigeria.
DAILY TRUST (2002) Tuzdee, Ọgọst 20, p.16.
ENUKORA, LO (2005) Ijikwa ihe ike agbụrụ na okpukperechi na ọdịiche mpaghara na Kaduna Metropolis, na AM Yakubu et al (eds) Ọgba aghara na njikwa ọgbaghara na Naijiria kemgbe 1980.Vol. 2, p.633. Ụgwọ nke ụlọ ọrụ Baraka Press and Publishers Ltd.
GLOBAL IDP Project (2004) 'Nigeria, akpata na ndabere: nkọwa; Plateau State, Ebe ọgbaghara.'
GMOS, E. (2011) Tupu ọgba aghara Jos eripịa anyị niile na Vanguard, 3rd February.
Human Rights Watch [HRW] & Center for Law Enforcement Education [CLEEN], (2002) Ụmụ nwoke Bakassi: Iwu nke igbu ọchụ na ịta ahụhụ. Human Rights Watch 14(5), Nweta na Julaị 30, 2014 http://www.hrw.org/reports/2002/nigeria2/
Human Rights Watch (HRW) (2005) Ime ihe ike na Naijiria, Oil Rich Rivers State na 2004. Akwụkwọ nkọwa. New York: HRW. Febụwarị.
Human Rights Watch (HRW) (2006) "Ha enweghị ebe a." ịkpa oke gọọmentị megide “Ndị na-abụghị ụmụ amaala” na Nigeria, 18 (3A), p.1-64.
ISMAIL, S. (2004) Ịbụ Muslim: Islam, Islamism na Identity ndọrọ ndọrọ ọchịchị & mmegide, 39 (4); p.614-631.
KUKAH, MH (1993) Okpukpe, ndọrọ ndọrọ ọchịchị na ike na Northern Nigeria. Ibadan: Akwụkwọ Spectrum.
LADAN, MT (2012) Ọdịiche nke agbụrụ na okpukperechi, ime ihe ike na-aga n'ihu na ụlọ udo na Nigeria: Gbado anya na steeti Bauchi, Plateau na Kaduna. Akwụkwọ isi okwu ewepụtara na nkwupụta ihu ọha / ihe ngosi nyocha na mkparịta ụka gbasara isiokwu: Ọdịiche, Esemokwu na Iwu Iwu nke Edinburgh Center for Constitutional Law (ECCL) haziri, Mahadum Edinburgh School of Law na mkpakọrịta na Center for Population and Development. , Kaduna, emere na Arewa House, Kaduna, Tọzdee, 22 Nọvemba.
enyo mba (2014) Wenezde, Julaị 30, p.43.
ODERE, F. (2014) Boko Haram: Nchọpụta Alexander Nekrassov. Mba, Tọzdee, Julaị 31, p.70.
OSARETIN, I. (2013) Esemokwu okpukpere chi na ụlọ udo na Nigeria: Okwu Jos, Plateau State. Academic Journal of Interdisciplinary Studies 2 (1), peeji nke 349-358.
OSUMAH, O. & OKOR, P. (2009) Mmezu nke ebumnuche mmepe narị afọ (MDGs) na nchekwa mba: Echiche Strategic. Bụrụ akwụkwọ ngosi akwụkwọ na 2nd Nzukọ mba ụwa na ebumnuche mmepe nke puku afọ na ihe ịma aka dị n'Africa nke emere na Mahadum Delta State, Abraka, June 7-10.
OTITE, O. & ALBERT, IA, eds. (1999) Esemokwu obodo na Nigeria: njikwa, mkpebi na mgbanwe. Ibadan: Spectrum, Academic Associates Peace Works.
RAJI, BR (2003) Nlekọta nke esemokwu ime ihe ike nke agbụrụ na okpukpere chi na Nigeria: Ọmụmụ ihe gbasara Tafawa Balewa na Bogoro Local Government Area nke Bauchi State. Edere akwụkwọ edemede edeghị akwụkwọ n'aka Institute of African Studies, Mahadum nke Ibadan.
ROBSON, J. (1981) Mishkat Al-Masabih. Ntụgharị asụsụ Bekee na ndetu nkọwa. Mpịakọta nke Abụọ, Isi nke 13 Akwụkwọ 24, p.1022.
SALAWU, B. (2010) Esemokwu agbụrụ na okpukperechi na Nigeria: Nleba anya ihe kpatara na atụmatụ maka atụmatụ njikwa ọhụrụ, Akwụkwọ akụkọ European nke Social Sciences, 13 (3), peeji nke 345-353.
TAMUNO, TN (1993) Udo na ime ihe ike na Naijiria: Mkpebi esemokwu na ọha na eze. Ibadan: Panel on Nigeria since Independence Project.
TIBI, B. (2002) Ihe ịma aka nke Fundamentalism: Islam ndọrọ ndọrọ ọchịchị na ọgba aghara ụwa ọhụrụ. Mahadum California Press.
Ngalaba Akuko steeti United States (2014) "Nigeria: adịghị arụ ọrụ n'ịkwụsị ime ihe ike." Mba, Tọzdee, Julaị 31, p.2-3.
WATT, WM (2013) Islam Fundamentalism na Modernity (RLE Politics of Islam). Routledge.
Ewepụtara akwụkwọ a na International Center for Ethno-Religious Mediation's International Annual International Conference on Ethnic and Religious Conflict Resolution and Peacebuilding na New York City, USA, na October 1, 1.
aha: "Iji nweta mmekọrịta udo nke agbụrụ na okpukperechi na Nigeria"
Onye ngosi: Imam Abdullahi Shuaib, Executive Director/CEO, Zakat na Sadaqat Foundation (ZSF), Lagos, Nigeria.
