Atụmanya maka udo na nchekwa n'ime ọtụtụ agbụrụ na okpukperechi: Ọmụmụ ihe gbasara Alaeze Ukwu Oyo ochie na Nigeria

nkịtị                            

Ime ihe ike abụrụla ọgbakọ bụ́ isi n'ihe omume zuru ụwa ọnụ. Ọ na-esi ike otu ụbọchị a na-akọ banyere ihe ndị na-eyi ọha egwu, agha, ịtọrọ mmadụ, ọgba aghara agbụrụ, okpukperechi, na ndọrọ ndọrọ ọchịchị. Echiche a nabatara bụ na ọtụtụ agbụrụ na okpukperechi na-adịkarị mfe ime ihe ike na ọgba aghara. Ndị ọkammụta na-adị ngwa ịkpọ obodo ndị dị ka Yugoslavia mbụ, Sudan, Mali na Nigeria dị ka akwụkwọ ntụaka. Ọ bụ ezie na ọ bụ ezie na ọha mmadụ ọ bụla nwere njirimara dị iche iche nwere ike ịdị na-enwe ike nkewa, ọ bụkwa eziokwu na ndị mmadụ, omenala, omenala na okpukpe dị iche iche nwere ike imekọrịta n'otu n'otu ma dị ike. Ezi ihe atụ bụ United States of America nke bụ ngwakọta nke ọtụtụ ndị mmadụ, omenala, na ọbụna okpukperechi ma bụrụkwa nke a na-ekwu na ọ bụ mba kachasị ike n'ụwa n'ime ramification ọ bụla. Ọ bụ nkwudo nke akwụkwọ a na n'ezie, ọ dịghị obodo na-akpachapụ anya otu agbụrụ ma ọ bụ okpukpe na ọdịdị. Enwere ike kewaa obodo niile dị n'ụwa ụzọ atọ. Nke mbu, enwere obodo ndi nwere, ma obu site na evolushọn organic ma ọ bụ mmekọrịta kwekọrọ n'ụkpụrụ nke nnabata, ikpe ziri ezi, izi ezi na ịha nhata, mebere steeti udo na ike nke agbụrụ agbụrụ, agbụrụ ma ọ bụ ọchịchọ okpukpe na-egwu naanị ọrụ aha na ebe enwere. ịdị n'otu na iche iche. Nke abuo, enwere obodo ebe enwere otu ndi otu na okpukpere chi nke na-egbochi ndi ozo ma nwekwaa ihe n'udi nke idi n'otu na nkwekorita. Otú ọ dị, ọha ndị dị otú ahụ na-anọdụ n'elu ilu ntụ ntụ ma nwee ike na-agbago n'ọkụ nke agbụrụ agbụrụ na okpukpe na-enweghị ịdọ aka ná ntị zuru oke. Nke atọ, e nwere obodo ebe ọtụtụ òtù na okpukpe na-asọrịta mpi maka ọchịchị na ebe ime ihe ike na-abụkarị ihe a na-emekarị. N'ime otu nke mbụ bụ mba ndị Yoruba ochie, ọkachasị obodo Oyo ochie nke dị na Naịjiria tupu oge a na-achị na nke ukwuu, mba ndị dị na Western Europe na United States of America. Mba Europe, United States na ọtụtụ mba Arab dabarakwa n'ụdị nke abụọ. Ruo ọtụtụ narị afọ, Europe nọ n'esemokwu okpukpe, karịsịa n'etiti ndị Katọlik na ndị Protestant. Ndị ọcha nọ na United States na-achịkwa ma na-akpagbu agbụrụ ndị ọzọ, karịsịa ndị ojii, ruo ọtụtụ narị afọ, a lụkwara agha obodo iji lebara ma dozie ihe ọjọọ ndị a. Otú ọ dị, ndọrọ ndọrọ ọchịchị, ọ bụghị agha, bụ azịza maka esemokwu okpukpe na nke agbụrụ. Enwere ike ekewa Naijiria na ọtụtụ mba Africa n'ime otu nke atọ. Akwụkwọ a na-ezube igosi, site n'ahụmahụ Alaeze Ukwu Oyo, atụmanya dị ukwuu maka udo na nchekwa na obodo dị iche iche na okpukperechi.

Okwu Mmalite

N'ụwa niile, enwere mgbagwoju anya, nsogbu na esemokwu. Iyi ọha egwu, ịtọrọ mmadụ, ntọọrọ mmadụ, ohi ngwa agha, ọgba aghara ngwa agha, ọgba aghara agbụrụ na okpukperechi na ndọrọ ndọrọ ọchịchị aghọwo usoro nke usoro mba ụwa. Mgbukpọ abụrụla òtù nkịtị na-ekpochapụ n'usoro nke ndị dị iche iche dabere na agbụrụ na okpukperechi. O siri ike otu ụbọchị na-aga n'enweghị akụkọ banyere esemokwu agbụrụ na okpukpe sitere n'akụkụ dị iche iche nke ụwa. Site na mba ndị dị na Yugoslavia mbụ ruo Rwanda na Burundi, site na Pakistan ruo Nigeria, site na Afghanistan ruo Central African Republic, esemokwu agbụrụ na okpukperechi ahapụlarị ọha mmadụ ihe na-enweghị atụ. N'ụzọ na-eju anya, ọtụtụ okpukpe, ma ọ bụrụ na ọ bụghị ha nile, na-ekerịta nkwenkwe yiri nke ahụ, karịsịa na chi kachasị elu nke kere eluigwe na ụwa na ndị bi na ya na ha nile nwere ụkpụrụ omume banyere ịdị n'udo na ndị okpukpe ndị ọzọ. Akwụkwọ Nsọ, na Ndị Rom 12:18, na-agwa Ndị Kraịst ka ha mee ihe niile ha nwere ike ime ka ha na mmadụ niile na-ebikọ n'udo n'agbanyeghị agbụrụ ma ọ bụ okpukperechi ha. Koran 5:28 nyekwara ndị Alakụba iwu ka ha gosi ndị okpukpere chi ọzọ ịhụnanya na ebere. Onye odeakwụkwọ ukwu nke United Nations, Ban Ki-moon, na ememe 2014 nke Ụbọchị Vesak, na-ekwukwa na Buddha, onye malitere okpukpe Buddha na nnukwu mkpali nye ọtụtụ okpukpe ndị ọzọ n'ụwa, kwusara udo, ọmịiko, na ịhụnanya. maka ihe niile dị ndụ. Otú ọ dị, okpukpe, bụ́ nke kwesịrị ịbụ ihe na-eme ka ọha na eze dịrị n’otu, aghọọla okwu nke na-akpata nkewa nke kpataworo ọtụtụ obodo ma kpatara ọnwụ ọtụtụ nde mmadụ na ibibi ihe onwunwe n’ụzọ na-ezighị ezi. Ọ bụghịkwa ihe efu na ọtụtụ uru na-enweta n'obodo nwere agbụrụ dị iche iche. Otú ọ dị, nke bụ́ eziokwu bụ na ọgba aghara agbụrụ anọgidewo na-egbochi uru mmepe a na-atụ anya ya na-enweta site na ọha mmadụ nwere ọtụtụ.

Alaeze Ukwu Oyo ochie, n’ụzọ dị iche, na-egosi foto obodo ebe e jikọtara okpukperechi na agbụrụ dị iche iche iji hụ na udo, nchekwa na mmepe. Alaeze Ukwu ahụ gụnyere agbụrụ dị iche iche dị ka Ekiti, Ijesha, Awori, Ijebu, wdg. Enwekwara ọtụtụ narị chi ndị dị iche iche na-efe ofufe n'Alaeze Ukwu ahụ, ma njikọ okpukpe na agbụrụ adịghị nkewa ma na-eme ka ha dị n'otu n'Alaeze Ukwu ahụ. . Akwụkwọ a si otú a na-achọ iwepụta ihe ngwọta dị mkpa maka ịdị n'otu udo n'ime ọtụtụ agbụrụ na okpukpere chi dabere n'ụdị Oyo Empire ochie.

Ụkpụrụ Echiche

Peace

The Longman Dictionary of Contemporary English kọwara udo dị ka ọnọdụ ebe agha ma ọ bụ ọgụ na-adịghị. Akwụkwọ ọkọwa okwu Collins English na-ahụ ya dị ka enweghị ike ime ihe ike ma ọ bụ ọgbaghara ndị ọzọ yana ọnụnọ nke iwu na usoro n'ime steeti. Rummel (1975) kwukwara na udo bụ ọnọdụ iwu ma ọ bụ ọchịchị obodo, ọnọdụ ikpe ziri ezi ma ọ bụ ịdị mma na ihe megidere ọgụ, ime ihe ike ma ọ bụ agha. N'ezie, a pụrụ ịkọwa udo dị ka enweghị ime ihe ike na obodo udo bụ ebe nkwekọ na-achị.

Security

Nwolise (1988) kọwara nchekwa dị ka “nchekwa, nnwere onwe na nchekwa megide ihe egwu ma ọ bụ ihe egwu.” Akwụkwọ ọkọwa okwu nke Funk na Wagnall's College Standard kọwakwara ya dị ka ọnọdụ echedoro site na, ma ọ bụ ekpughere ya n'ihe egwu ma ọ bụ ihe egwu.

Nleba anya na nkọwa nke udo na nchekwa ga-ekpughe na echiche abụọ ahụ bụ akụkụ abụọ nke otu mkpụrụ ego. Enwere ike nweta udo naanị mgbe na ebe nchekwa na nchekwa n'onwe ya na-ekwe nkwa ịdị adị nke udo. N'ebe nchekwa na-ezighi ezi, udo ga-adịgide, enweghị udo na-apụtakwa enweghị nchebe.

Agbụrụ

Akwụkwọ ọkọwa okwu bụ́ Collins English Dictionary na-akọwa agbụrụ dị ka “ihe metụtara ma ọ bụ àgwà nke otu mmadụ nwere agbụrụ, okpukperechi, asụsụ na ụfọdụ àgwà ndị ọzọ jikọrọ ọnụ.” Peoples and Bailey (2010) kwubiri na agbụrụ na-adabere na agbụrụ, omenala na akụkọ ihe mere eme nke na-amata otu ndị mmadụ na ndị ọzọ. Horowitz (1985) kwuputakwara na agbụrụ na-ezo aka n'ihe odide ndị dị ka agba, ọdịdị, asụsụ, okpukperechi wdg, nke na-eme ka otu dị iche na ndị ọzọ.

Religion

O nweghị otu nkọwa okpukpere chi anabatara. A kọwapụtara ya dị ka nghọta na mpaghara onye na-akọwa ya si dị, mana n'ụzọ bụ isi, a na-ahụ okpukpere chi ka ọ bụ nkwenye mmadụ na omume nke ihe karịrị ike mmadụ na-aghọta dị ka ihe dị nsọ (Appleby, 2000). Adejuyigbe na Ariba (2013) na-ahụkwa ya dị ka nkwenye na Chineke, onye okike na onye na-achị ụwa. Akwụkwọ ọkọwa okwu nke Webster's College na-etinye ya nkenke dị ka usoro nkwenye gbasara ihe kpatara, ọdịdị, na ebumnuche nke eluigwe na ala, karịsịa mgbe a na-ewere ya dị ka ịmepụta ụlọ ọrụ ma ọ bụ ụlọ ọrụ karịrị mmadụ, na-emetụta ndammana nke ofufe na ememe ememe, na-enwekarị ụkpụrụ omume. koodu na-achịkwa omume nke ihe omume mmadụ. Maka Aborisade (2013), okpukperechi na-enye ụzọ e si akwalite udo nke uche, ịkụnye omume ọma ọha, ịkwalite ọdịmma ndị mmadụ, n'etiti ndị ọzọ. Nye ya, okpukpe kwesịrị imetụta usoro akụ na ụba na nke ndọrọ ndọrọ ọchịchị nke ọma.

Ụlọ ihe ọmụmụ

Ihe ọmụmụ a dabere na echiche arụrụ arụ na esemokwu. Ozizi na-arụ ọrụ na-ekwu na usoro ọ bụla na-arụ ọrụ bụ nke dị iche iche na-arụkọ ọrụ ọnụ maka ọdịmma nke usoro ahụ. N'okwu a, ọha mmadụ bụ agbụrụ na okpukpe dị iche iche na-arụkọ ọrụ ọnụ iji hụ na mmepe obodo (Adenuga, 2014). Ezi ihe atụ bụ Alaeze Ukwu Oyo ochie bụ́ ebe ndị dị iche iche dị iche iche na ndị okpukperechi dị n’udo nakwa ebe a na-etinye mmetụta agbụrụ na okpukpe n’okpuru ọdịmma obodo.

Echiche nke esemokwu, Otú ọ dị, na-ahụ mgba na-adịghị agwụ agwụ maka ike na njikwa nke ndị isi na ndị nọ n'okpuru ọha mmadụ (Myrdal, 1994). Nke a bụ ihe anyị na-ahụ n'ọtụtụ agbụrụ na okpukperechi taa. A na-enyekarị mgba maka ịchịisi na nchịkwa nke otu dị iche iche na-akwado agbụrụ na okpukperechi. Nnukwu agbụrụ na okpukpere chi na-achọ ka ọ na-achị ma na-achịkwa otu ndị ọzọ ebe ndị pere mpe na-eguzogidekwa ọchịchị nke ọtụtụ ndị na-achị, na-eduga n'ọgụ na-adịghị agwụ agwụ maka ike na nchịkwa.

Ochie Oyo Empire

Dị ka akụkọ ihe mere eme si kwuo, Oranmiyan, bụ onye isi nke Ile-Ife, bụ ụlọ nna ochie nke ndị Yoruba, hiwere alaeze Oyo ochie. Oranmiyan na ụmụnne ya chọrọ ịga megwara nna ha ndị agbata obi ha n’ebe ugwu, ma n’ụzọ, ụmụnna sere okwu, ndị agha kewakwara. Ndị agha Oranmiyan dị obere iji buso agha ahụ nke ọma na n'ihi na ọ chọghị ịlaghachi n'Ile-Ife na-enweghị akụkọ mgbasa ozi na-aga nke ọma, ọ malitere ịwagharị na mpaghara ndịda nke osimiri Niger ruo mgbe ọ rutere Bussa ebe onyeisi obodo nyere ya. ya nnukwu agwọ nke nwere mmasi anwansi jikọtara ya na akpịrị ya. A gwara Oranmiyan ka o soro agwọ a guzobe ala-eze ebe ọ bụla ọ na-apụ. O wee soro agwọ ahụ ruo ụbọchị asaa, ma dịka ntuziaka e nyere, o hiwere otu ala-eze n’ebe agwọ ahụ kwụsịrị n’ụbọchị nke asaa (Ikime, 1980).

Ewubere alaeze Oyo ochie n'ime afọ iri na anọ^th narị afọ mana ọ ghọrọ naanị nnukwu ike n'etiti 17^th narị afọ na site na njedebe nke 18^th narị afọ, Alaeze Ukwu ahụ kpuchiri ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ ala Yoruba nile (nke bụ akụkụ ndịda ọdịda anyanwụ nke Naijiria nke oge a). Ndi Yoruba weghakwara mpaghara ufodu na mpaghara ugwu obodo ahu ma gbasakwara ruo Dahomey nke di na Republic of Benin ugbua (Osuntokun na Olukojo, 1997).

N'ajụjụ ọnụ e nyere magazin Focus n'afọ 2003, Alaafin Oyo dị ugbu a kwetara na alaeze Oyo ochie lụsoro ọtụtụ agha ọbụna megide ndị Yoruba ndị ọzọ mana o kwusiri ike na agha ahụ abụghị nke agbụrụ ma ọ bụ okpukpe. Ndị agbata obi ọjọọ gbara Alaeze Ukwu ahụ gburugburu, a na-alụkwa agha iji gbochie mmegide ndị dị n'èzí ma ọ bụ iji nọgide na-eguzosi ike n'ezi ihe nke Alaeze Ukwu ahụ site n'ịlụso mgbalị ndị secessionist ọgụ. Tupu afọ 19^th narị afọ, a kpọghị ndị mmadụ bi n’alaeze ahụ Yoruba. E nwere ọtụtụ ndị dị iche iche dị iche iche nke gụnyere Oyo, Ijebu, Owu, Ekiti, Awori, Ondo, Ife, Ijesha, wdg. Okwu a bụ 'Yoruba' n'okpuru ọchịchị colonial iji mata ndị bi na Oyo Empire ochie (Johnson). , 1921). Agbanyeghị, n'agbanyeghị nke a, agbụrụ abụghị ihe na-akpalite ọgbaghara n'ihi na otu ọ bụla nwere ọkwa nke onwe ya ma nwee isi ndọrọ ndọrọ ọchịchị nke ya nke nọ n'okpuru Alaafin nke Oyo. E chepụtakwara ọtụtụ ihe na-eme ka a dị n’otu iji hụ na e nwere ezigbo mmụọ nke ụmụnna, ịdị n’otu, na ịdị n’otu n’Alaeze Ukwu ahụ. Oyo 'wepụrụ' ọtụtụ ụkpụrụ omenala ya n'òtù ndị ọzọ nọ n'Alaeze Ukwu ahụ, ebe o mekwara ka ọtụtụ n'ime ụkpụrụ nke otu ndị ọzọ. Kwa afọ, ndị nnọchiteanya si n'akụkụ niile nke Alaeze Ukwu na-agbakọta na Oyo iji soro ndị Alaafin mee mmemme Bere na ọ bụ omenala na òtù dị iche iche na-ezigara ndị nwoke, ego, na ihe ndị ga-enyere Alaafin aka ịgba akwụkwọ maka agha ya.

Obodo Oyo ochie bụkwa obodo nwere ọtụtụ okpukpe. Fasanya (2004) kwuru na e nwere ọtụtụ chi ndị a maara dị ka 'orishas' na ala Yoruba. Chi ndị a gụnyere IFA (chi nke ịgba afa), Sango (chi nke égbè eluigwe), Ogun (chi nke ígwè), Saponna (chi nke kịtịkpa), Mkpịsị ( chi nwanyị nke ikuku), Yemoja (chi osimiri), wdg Wezụga ndị a orishas, Obodo ma ọ bụ obodo ndị Yoruba ọ bụla nwekwara chi ma ọ bụ ebe ha na-efe pụrụ iche. Dịka ọmụmaatụ, Ibadan, ebe ọ bụ nnukwu ugwu, na-efe ọtụtụ ugwu ofufe. A na-asọpụrụkwa iyi na osimiri dị na Yoruba dị ka ihe ofufe.

N'agbanyeghị mmụba nke okpukpe, chi na chi nwanyị n'Alaeze Ukwu ahụ, okpukpe abụghị ihe nkewa kama ọ bụ ihe na-eme ka ọ dị n'otu n'ihi na e nwere nkwenye na ịdị adị nke Chi Kasị Elu nke a na-akpọ "Olodumare" ma ọ bụ "Olorun" (onye kere na onye nwe eluigwe). ). Nke orishas a na-ahụta dị ka ndị ozi na ndị na-enyefe chi a Kasị Elu ma si otú a nakweere okpukpe ọ bụla dị ka ụdị ofufe. Olodumare. Ọ bụghịkwa ihe ọhụrụ ka otu obodo ma ọ bụ obodo nwee ọtụtụ chi na chi nwaanyị ma ọ bụ ezinụlọ ma ọ bụ mmadụ ịnakwere ụdị ihe ndị a. orishas dị ka njikọ ha na Chi Kasị Elu. N'otu aka ahụ, ndị Ogboni òtù ụmụnna, bụ́ ndị kansụl ime mmụọ kasị elu n'Alaeze Ukwu ahụ, bụ́kwa ndị jikwa ike ndọrọ ndọrọ ọchịchị dị ukwuu, bụ ndị a ma ama bụ́ ndị nọ n'òtù okpukpe dị iche iche mejupụtara. N'ụzọ dị otú a, okpukpe bụ njikọ n'etiti ndị mmadụ n'otu n'otu na otu dị iche iche n'Alaeze Ukwu ahụ.

Ọ dịghị mgbe e ji okpukpe mee ihe ngọpụ maka mgbukpọ ma ọ bụ maka agha ịkpa ókè agbụrụ ọ bụla n'ihi na Olodumare a hụrụ dị ka onye kachasị ike nakwa na o nwere ikike, ikike na ikike ịta ndị iro ya ahụhụ ma kwụọ ndị ezi omume ụgwọ (Bewaji, 1998). Ya mere, ịlụ ọgụ ma ọ bụ ịgba akwụkwọ n'agha iji nyere Chineke aka 'ịta' ndị iro Ya ntaramahụhụ pụtara na O nweghị ikike ịta ahụhụ ma ọ bụ ịkwụghachi ụgwọ nakwa na Ọ ghaghị ịdabere n'ebe ndị ikom na-ezughị okè na ndị na-anwụ anwụ ga-alụso ya ọgụ. Chineke, n'okwu a, enweghị ikike ọchịchị na adịghị ike. Agbanyeghị, Olodumare, n'okpukpe ndị Yoruba, a na-ewere dị ka onye ikpe ikpeazụ na-achịkwa ma jiri ọdịnihu mmadụ kwụọ ya ụgwọ ma ọ bụ taa ya ahụhụ (Aborisade, 2013). Chineke nwere ike hazie ihe omume iji kwụọ mmadụ ụgwọ. O nwekwara ike ịgọzi ọrụ aka ya na ezinụlọ ya. Chineke na-atakwa ndị mmadụ n'otu n'otu ahụhụ site n'ụnwụ, ụkọ mmiri ozuzo, ọdachi, ọrịa na-efe efe, ịmụ nwa ma ọ bụ ọnwụ. Idowu (1962) weputara nkenkenke isi ihe ndi Yoruba Olodumare site n’ịtụ aka n’ebe ọ nọ “dị ka onye kasị ike, onye ọ dịghị ihe na-adịchaghị ukwuu ma ọ bụ nke dị nta karị. Ọ nwere ike imezu ihe ọ bụla ọ chọrọ, ihe ọmụma ya enweghị atụ na enweghị nhata; ọ bụ ezi onyeikpe na nke na-adịghị ele mmadụ anya n’ihu, ọ dị nsọ na onye na-eme ebere ma na-eji ezi obi ọmịiko na-enye ikpe ziri ezi.”

Arụmụka nke Fox (1999) na okpukperechi na-enye usoro nkwenye bara uru, nke n'aka nke ya na-enye ụkpụrụ na njirisi omume, na-achọpụta okwu ya kachasị na Alaeze Ukwu Oyo ochie. Ịhụnanya na egwu nke Olodumare mere ka ụmụ amaala nke Alaeze Ukwu na-erube isi ma nwee mmetụta dị elu nke omume. Erinosho (2007) kwusiri ike na ndi yoruba nwere ezi omume, ihunanya na obi oma nakwa na omume ojoo dika nrụrụ aka, izu ohi, ịkwa iko na ihe ndị yiri ya bụ ihe dị ụkọ n'Alaeze Oyo ochie.

mmechi

Enweghị nchebe na ime ihe ike nke a na-akọwakarị agbụrụ agbụrụ na okpukpe dị iche iche na-ekwukarị na ọdịdị ha dị iche iche na ọchịchọ nke agbụrụ dị iche iche na okpukpe dị iche iche iji "n'akụkụ" akụ nke ọha na eze na ịchịkwa ohere ndọrọ ndọrọ ọchịchị iji mebie ndị ọzọ. . Mgbagwoju anya ndị a na-abụkarị ndị ziri ezi n'ihi okpukpe (ịlụ ọgụ maka Chineke) na agbụrụ ma ọ bụ agbụrụ dị elu. Otú ọ dị, ahụmahụ nke Alaeze Ukwu Oyo ochie bụ ihe na-egosi na atụmanya bara ụba maka ịdị n'otu udo na site n'ịgbatị, nchebe na ọha mmadụ ma ọ bụrụ na a na-ewuli mba na-emewanyewanye ma ọ bụrụ na agbụrụ na okpukpe na-arụ ọrụ naanị aha.

N'ụwa niile, ime ihe ike na iyi ọha egwu na-eyi ndụ udo nke agbụrụ mmadụ egwu, ma ọ bụrụ na a kpacharaghị anya, ọ nwere ike ibute agha ụwa ọzọ nke oke na oke na-enwetụbeghị ụdị ya. Ọ bụ n'ime ọnọdụ a ka enwere ike ịhụ ụwa dum ka ọ nọ ọdụ na mkpọ ntụ ntụ nke, ọ bụrụ na ejighị nlezianya na oke nha, nwere ike ịgbawa oge ọ bụla site ugbu a. Ya mere, ọ bụ echiche nke ndị dere akwụkwọ a na òtù ụwa dị ka UN, North Atlantic Treaty Organisation, African Union, wdg, ga-agbakọta ọnụ iji dozie okwu nke ime ihe ike okpukpe na agbụrụ na nanị nzube nke ịchọta ihe. ngwọta na-anabata nke nsogbu ndị a. Ọ bụrụ na ha ahapụ eziokwu a, ha ga na-eyigharị ụbọchị ọjọọ.

Aro

Ndị isi, ọkachasị ndị na-arụ ọrụ ọha, kwesịrị ịgba ume ka ha nabata okpukperechi na agbụrụ nke ndị ọzọ. N'Alaeze Oyo ochie, a na-ahụ Alaafin ka nna nye mmadụ niile n'agbanyeghị agbụrụ ma ọ bụ okpukperechi nke ndị mmadụ. Gọọmenti kwesịrị ịdị na-ekpe ikpe ziri ezi n'otu n'otu n'otu n'otu ma ghara ịhụ na ha na-eleda anya ma ọ bụ megide otu ọ bụla. The Conflict Theory na-ekwu na otu dị iche iche na-achọkarị ịchị akụ akụ na ụba na ike ndọrọ ndọrọ ọchịchị n'ime ọha mmadụ mana ebe a na-ahụ na gọọmentị na-ekpe ikpe ziri ezi na nke ziri ezi, mgba maka ịchịisi ga-ebelata nke ukwuu.

Dị ka ihe jikọrọ ihe ndị a dị n'elu, ọ dị mkpa ka ndị ndú agbụrụ na okpukpe na-aga n'ihu na-eme ka ndị na-eso ụzọ ha mara na Chineke bụ ịhụnanya na ọ dịghị anabata mmegbu, karịsịa megide ụmụ mmadụ ibe ha. Ekwesịrị iji igwe okwu dị n'ụlọ ụka, ụlọ alakụba na ọgbakọ okpukpe ndị ọzọ kwusaa eziokwu ahụ bụ na Chineke dị elu nwere ike ịlụ ọgụ nke ya na-etinyeghị aka na ụmụ nwoke. Ịhụnanya, ọ bụghị oké ịnụ ọkụ n'obi na-eduhie eduhie, kwesịrị ịbụ isiokwu bụ́ isi nke ozi okpukpe na nke agbụrụ. Agbanyeghị, ọ dị n'aka ndị ka n'ọnụ ọgụgụ ka ha nabata ọdịmma nke obere obere. Gọọmenti kwesịrị ịgba ndị isi nke okpukpe dị iche iche ume ka ha kuzie ma na-eme iwu na/ma ọ bụ iwu Chineke n'ime Akwụkwọ Nsọ ha gbasara ịhụnanya, mgbaghara, ndidi, nkwanye ùgwù maka ndụ mmadụ, wdg. na nsogbu agbụrụ.

Gọọmenti kwesịrị ịkwado iwu obodo. Dị ka a hụrụ n'ihe banyere Alaeze Ukwu Oyo ochie ebe a na-eme ihe dị iche iche dị ka ememe Bere, iji wusie njikọ nke ịdị n'otu na Alaeze Ukwu ahụ ike, gọọmenti kwesịkwara ịmepụta ihe omume na ụlọ ọrụ dị iche iche nke ga-egbutu agbụrụ na okpukperechi na nke ahụ ga- na-eje ozi dị ka njikọ dị n'etiti otu dị iche iche na ọha mmadụ.

Gọọmenti kwesiri iguzobe kansụl nke nwere ndị ama ama na ndị a na-akwanyere ùgwù sitere n'okpukpe na agbụrụ dị iche iche ma nyekwa ndị kansụl ndị a ike maka okwu gbasara okpukperechi na agbụrụ na mmụọ nke ecumenism. Dị ka e kwuru na mbụ, ndị Ogboni fraternity bụ otu n'ime ụlọ ọrụ na-ejikọta ọnụ na alaeze ukwu Oyo ochie.

E kwesịkwara inwe otu iwu na ụkpụrụ na-ekwupụta ntaramahụhụ doro anya ma dị arọ maka ndị mmadụ ma ọ bụ ìgwè mmadụ ọ bụla na-akpalite ọgba aghara agbụrụ na okpukpe n'ime obodo. Nke a ga-abụ ihe mgbochi nye ndị na-eme ihe ọjọọ, bụ ndị na-erite uru n'ụzọ akụ na ụba na ndọrọ ndọrọ ọchịchị site na nsogbu dị otú ahụ.

N'akụkọ ihe mere eme nke ụwa, mkparịta ụka ewetawo udo dị nnọọ mkpa, bụ́ ebe agha na ime ihe ike daa n'ụzọ jọgburu onwe ya. Ya mere, ekwesịrị ịgba ndị mmadụ ume ka ha were mkparịta ụka kama ime ihe ike na iyi ọha egwu.

References

ABORISADE, D. (2013). Usoro ọchịchị ọdịnala ndị Yoruba. Akwụkwọ a na-enye na ogbako interdisciplinary mba ụwa na ndọrọ ndọrọ ọchịchị, probity, ịda ogbenye na ekpere: ọnọdụ ime mmụọ Africa, mgbanwe akụ na ụba na ndọrọ ndọrọ ọchịchị. Emere na Mahadum Ghana, Legon, Ghana. Ọkt 21-24

ADEJUYIGBE, C. & OT ARIBA (2003). Ịkwalite ndị nkuzi nkuzi okpukpe maka agụmakwụkwọ ụwa site na agụmakwụkwọ agwa. Akwukwo eweputara na 5^th ogbako mba COEASU na MOCPED. 25-28 Nọvemba.

ADENUGA, GA (2014). Naijiria N'ime ụwa zuru ụwa ọnụ nke ime ihe ike na enweghị nchebe: ezigbo ọchịchị na mmepe na-adịgide adịgide dị ka ọgwụ mgbochi. Akwụkwọ e gosipụtara na 10^th Nzukọ SASS nke mba nke afọ nke emere na Federal College of Education (Special), Oyo, Oyo State. 10-14 Maachị.

APPLEBY, RS (2000) Ambivalence nke Ihe Dị Nsọ: Okpukpe, Ime Ihe Ike na Mkpekọrịta. New York: Rawman na Littefield Publishers Inc.

BEWAJI, JA (1998) Olodumare: God in Yoruba Belief and Theistic Problem of Evil. Ọmụmụ Afrịka nkeji nkeji. 2 (1).

ERINOSHO, O. (2007). Bara Uru Ọha na Ọha Na-eme mgbanwe. Okwu isi okwu enyere na ogbako nke Nigerian Anthropological and Sociological Association, University of Ibadan. 26 na 27 Septemba.

FASANYA, A. (2004). Okpukpe izizi nke ndi Yoruba. [N'ịntanetị]. Dị na: www.utexas.edu/conference/africa/2004/database/fasanya. [A tụlere: 24 Julaị 2014].

FOX, J. (1999). Na-eche echiche dị omimi nke esemokwu agbụrụ na okpukperechi. ASEAN. 5 (4). p. 431-463.

HOROWITZ, D. (1985) Otu agbụrụ na esemokwu. Berkeley: Mahadum California Press.

Idowu, EB (1962) Olodumare : God in Yoruba Belief. London: Longman Press.

IKIME, O. (ed). (1980) Akụkọ ihe mere eme nke Naijiria. Ibadan: Heinemann Publishers.

JOHNSON, S. (1921) Akụkọ ihe mere eme nke ndị Yoruba. Lagos: Ụlọ ahịa akwụkwọ CSS.

MYRDAL, G. (1944) Ihe mgbagwoju anya nke America: Nsogbu Negro na ochichi onye kwuo uche nke oge a. New York: Harper & Bros.

Nwolise, OBC (1988). Sistemụ nchekwa na nchekwa Naịjirịa taa. Na Uleazu (eds). Nigeria: Afọ iri abụọ na ise mbụ. Ndị mbipụta Heinemann.

OSUNTOKUN, A. & A. OLUKOJO. (eds). (1997). Ndị mmadụ na omenala Naijiria. Ibadan: Davidson.

NDỊ mmadụ, J. & G. BAILEY. (2010) Mmadụ: Okwu Mmalite nke Omenala Anthropology. Wadsworth: Ọmụmụ Centage.

RUMMEl, RJ (1975). Ịghọta Esemokwu na Agha: Ezi Udo. California: Sage Publications.