Ịghọta Agha na Etiopia: Ihe kpatara, usoro, nnọkọ, ihe mgbagwoju anya, nsonaazụ na ngwọta achọrọ

A na-asọpụrụ m site na ịkpọ òkù ikwu okwu na nzukọ gị. Amaghị m maka International Center for Ethno-Religious Mediation (ICERM). Agbanyeghị, mgbe m gụsịrị weebụsaịtị wee chọpụta ebumnuche gị na ọrụ gị, ọ masịrị m. Ọrụ nke 'mgbasa ozi agbụrụ na okpukperechi' nwere ike ịdị mkpa n'inweta azịza na inye olileanya maka mgbake na ọgwụgwọ, ọ dịkwa mkpa na mgbakwunye na mbọ 'ndọrọ ndọrọ ọchịchị' naanị na mkpebi esemokwu ma ọ bụ ime udo n'ụzọ nkịtị. A na-enwekarị ọha na eze ma ọ bụ omenala ma ọ bụ na-agbasi mbọ ike na esemokwu na otu esi alụ ọgụ, kwụsị, ma mechaa dozie ya, na mkpezi sitere na ntọala ọha nwere ike inye aka na esemokwu. mgbanwe, ya bu, imepe ụdị mkparita ụka na njikwa kama ịlụ ọgụ n'ụzọ nkịtị.

N'ihe ọmụmụ nke Etiopia nke anyị na-atụle taa, ihe ngwọta ahụ adịbeghị anya, ma akụkụ nke mmekọrịta ọha na eze, agbụrụ na okpukpe ga-aba uru dị ukwuu iburu n'uche mgbe ị na-arụ ọrụ maka otu. Mkpesa sitere n'aka ndị isi okpukperechi ma ọ bụ ndị isi obodo enyebeghị ezigbo ohere.

M ga-enye obere okwu mmeghe gbasara ụdị esemokwu a ma nye ụfọdụ aro ka a ga-esi kwụsị ya. Eji m n’aka na unu mara ọtụtụ ihe banyere ya ugbua, gbagharakwa m ma ọ bụrụ na m ekwughachi ihe ụfọdụ.

Yabụ, kedu ihe mere na Etiopia, obodo kacha nweere onwe ya n'Africa na-achịbeghị ya? Obodo nwere nnukwu ụdịdị dị iche iche, ọtụtụ ọdịnala agbụrụ na ụbara omenaala, gụnyere okpukperechi. O nwere ụdị Iso Ụzọ Kraịst nke abụọ kacha ochie n'Africa (mgbe Egypt gasịrị), okpukpe ndị Juu, na mmekọrịta mbụ na Islam, ọbụna tupu oge ahụ. Afọ Hijra (622).

Na ndabere nke agha (s) agha ugbu a na Etiopia bụ ndị na-eduhie eduhie, ndọrọ ndọrọ ọchịchị na-akwadoghị, echiche agbụrụ, ọdịmma ndị ọkachamara na-adịghị asọpụrụ ịza ajụjụ nye ndị mmadụ, yana nnyonye anya mba ọzọ.

Ndị isi abụọ na-asọrịta mpi bụ otu ndị nnupụisi, Tigray Peoples Liberation Front (TPLF), na gọọmentị etiti Etiopia, mana ndị ọzọ etinyela aka na ya: Eritrea, ndị agha na-agbachitere onwe ha na mpaghara ole na ole na-eme ihe ike na-eme ihe ike nke ndị TPLF jikọrọ aka, dị ka OLA, 'Oromo Liberation Army'. E nwekwara agha cyber-agha.

Mgba ọgụ ma ọ bụ agha sitere na ọdịda usoro ndọrọ ndọrọ ọchịchị na mgbanwe siri ike site na ọchịchị ọchịchị onye kwuo uche ya gaa n'usoro ọchịchị onye kwuo uche ya. A malitere mgbanwe a n'April 2018, mgbe enwere mgbanwe nke Prime Minister. Ndị TPLF bụ otu isi n'ime otu 'mmekọrịta' EPRDF sara mbara nke siri na mgba agha megide ndị agha gara aga Derg ọchịchị, wee chịrị site na 1991 ruo 2018. Ya mere, Etiopia enwebeghị usoro ndọrọ ndọrọ ọchịchị mepere emepe na nke onye kwuo uche ya na TPLF-EPRDF agbanweghị nke ahụ. Ndị otu TPLF siri na mpaghara ethno nke Tigray pụta na ndị Tigray gbasakwara na mpaghara ndị ọzọ nke Etiopia (ihe dịka 7% nke ọnụ ọgụgụ mmadụ niile). Mgbe ọ nọ n'ọchịchị (n'oge ahụ, ya na ndị isi otu 'agbụrụ' ndị ọzọ na njikọ ahụ), ọ kwalitere ọganihu akụ na ụba na mmepe ma kpakọbara nnukwu ikike ndọrọ ndọrọ ọchịchị na akụ na ụba. O jigidere steeti onyunyo siri ike, bụ nke e kpụgharịrị n'echiche ndọrọ ndọrọ ọchịchị agbụrụ: aha njirimara obodo ndị mmadụ n'ụzọ ọchịchị n'usoro agbụrụ, ọ bụghịkwa n'echiche sara mbara nke ịbụ nwa amaala Etiopia. Ọtụtụ ndị nyocha na mmalite 1990s dọrọ aka ná ntị megide nke a na n'ezie n'efu, n'ihi na ọ bụ a. ndọrọ ndọrọ ọchịchị ihe nlereanya nke ndị TPLF chọrọ ịwụnye maka ebumnuche dị iche iche, (gụnyere 'ikike otu agbụrụ', 'ethno-linguistic' equality, wdg). Mkpụrụ obi ilu nke ihe nlereanya anyị na-aghọrọ taa - iro agbụrụ, esemokwu, asọmpi otu dị egwu (na ugbu a, n'ihi agha, ọbụna ịkpọasị). Usoro ndọrọ ndọrọ ọchịchị weputara enweghị nguzozi n'usoro yana mpi mimetic, ikwu okwu n'usoro René Girard. Onye Etiopia nke a na-ekwukarị na-ekwu, 'Kwụsịnụ ọkụ eletrik na ndọrọ ndọrọ ọchịchị' (ya bụ, a ga-egbu gị), nọgidere na-adị irè na Ethiopia mgbe 1991 gasịrị. ndọrọ ndọrọ ọchịchị.

Ọdịiche dị iche iche nke agbụrụ na asụsụ bụ eziokwu na Etiopia, dịka n'ọtụtụ mba Africa, mana afọ iri atọ gara aga egosila na agbụrụ adịghị agwakọta nke ọma na ndọrọ ndọrọ ọchịchị, ya bụ, ọ naghị arụ ọrụ nke ọma dịka usoro nhazi ndọrọ ndọrọ ọchịchị. Ịgbanwe ndọrọ ndọrọ ọchịchị nke agbụrụ na 'ịhụ mba n'anya' ka ọ bụrụ ezigbo ndọrọ ndọrọ ọchịchị onye kwuo uche ya ga-abụ ihe amamihe dị na ya. Nkwenye zuru oke maka ọdịnala/ njirimara agbụrụ dị mma, mana ọ bụghị site na ntụgharị otu onye na ndọrọ ndọrọ ọchịchị.

Agha ahụ malitere dịka ị maara n'abalị nke 3-4 Nọvemba 2020 site na mwakpo mberede ndị TPLF wakporo ndị agha Ethiopia etiti nọ na mpaghara Tigray, n'ókè Eritrea. Ọnụ ọgụgụ kasị ukwuu nke ndị agha gọọmenti etiti, nke Northern Command nke ọma, bụ n'ezie na mpaghara ahụ, n'ihi agha mbụ ha na Eritrea. A kwadoro mwakpo ahụ nke ọma. Ndị TPLF arụọla ebe nchekwa ngwa agha na mmanụ ụgbọala na Tigray, ọtụtụ n'ime ya liri n'ebe nzuzo. Maka nnupụisi nke 3-4 Nọvemba 2020 ha agakwuru ndị isi na ndị agha Tigrayan n'ime ndị agha gọọmenti etiti ka ha na-arụkọ ọrụ, nke ha mere nke ukwuu. O gosiri njikere ndị TPLF ji ime ihe ike eme ihe n'enweghị ihe mgbochi dị ka ụzọ ndọrọ ndọrọ ọchịchị iji mepụta eziokwu ọhụrụ. Nke a pụtakwara ìhè n'akụkụ ndị ọzọ nke esemokwu ahụ. Ekwesiri ighota na n'uzo obi ojoo nke aghasiri n'ogige ndị agha gọọmenti etiti (na ndị agha gọọmenti etiti 4,000 gburu n'ụra ha na ndị ọzọ na-alụ ọgụ) na, na mgbakwunye, ogbugbu agbụrụ nke Mai Kadra (na. 9-10 Nọvemba 2020) ọtụtụ ndị Etiopia echefughị ​​ma ọ bụ gbaghara ya: a na-ahụta ya ka ọ dị aghụghọ na obi ọjọọ.

Gọọmenti etiti mba Etiopia nabatara mwakpo ahụ n'echi ya ma mechaa nweta mmeri mgbe izu atọ nke agha gasịrị. O tinyere ọchịchị nwa oge n'isi obodo Tigray, Meqele, nke ndị Tigray na-arụ ọrụ. Mana nnupụisi gara n'ihu, nguzogide ime obodo na mmejọ na ụjọ ndị TPLF na mpaghara nke ya pụtara; na-ebibi nrụzi telecom, na-egbochi ndị ọrụ ugbo ka ha ghara ịkọ ala, na-eche ndị ọrụ Tigray na mpaghara nchịkwa oge oge (na-egbu ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ otu narị mmadụ). ikpe dị mwute nke injinia Enbza Tadesse na ajụjụ ọnụ ya na nwunye ya). Agha ahụ gara n'ihu ruo ọtụtụ ọnwa, mebie nnukwu mmebi na mmegbu.

Na 28 June 2021 ndị agha gọọmentị etiti laghachiri na mpụga Tigray. Gọọmenti nyere nkwụsị n'otu akụkụ - iji mepụta ohere iku ume, kwe ka ndị TPLF chegharịa, ma nyekwa ndị ọrụ ugbo Tigrayan ohere ịmalite ọrụ ugbo ha. Oghere nke a abụghị ndị ọchịchị TPLF ewerela; ha gbanwere gaa n’agha siri ike. Mwepụ nke ndị agha Etiopia emeela ohere maka mwakpo ndị TPLF ọhụrụ na n'ezie ndị agha ha gbadara na ndịda, na-akpagbu ndị nkịtị na akụrụngwa ọha na eze na mpụga Tigray, na-eme ihe ike na-enwetụbeghị ụdị ya: agbụrụ 'ezubere', ụzọ ọjọọ nke ụwa, na-atụ ndị nkịtị egwu na obi ọjọọ. ike na igbu mmadụ, na ibibi na ịkwakọrọ ihe (ọ dịghị agha agha).

Ajụjụ bụ, gịnị kpatara agha a siri ike, iwe a? Ndị Tigray nọ n'ihe egwu, a na-eyi mpaghara ha na ndị mmadụ egwu? Ọfọn, nke a bụ akụkọ ndọrọ ndọrọ ọchịchị nke ndị TPLF wuru ma wepụta ya n'èzí, na ọ gara n'ihu na-ekwu na mgbochi ndị mmadụ na-achịkwa na Tigray na ihe a na-akpọ mgbukpọ na ndị Tigrayan. Ihe ọ bụla a na-ekwu abụghị eziokwu.

Ebe ahụ nwere bụ ọgba aghara n'ọkwa ndị ama ama kemgbe mmalite afọ 2018 n'etiti ndị isi ọchịchị TPLF na-achị na steeti Tigray na gọọmentị etiti, nke ahụ bụ eziokwu. Mana nke a bụ ihe gbasara ndọrọndọrọ ọchịchị na isi ihe gbasara iji ike na akụ akụ na ụba eme ihe n'ụzọ na-ezighị ezi yana nguzogide ọchịchị TPLF megide gọọmentị etiti n'usoro ihe mberede COVID-19 na igbu oge nke ntuli aka mba. Enwere ike idozi ha. Mana o doro anya na ndị isi TPLF enweghị ike ịnakwere ịbụ ndị e wedara n'okpuru ọchịchị gọọmentị etiti na March 2018 ma na-atụ egwu na enwere ike ikpughe uru akụ na ụba ha na-ezighi ezi, yana ndekọ mmegbu ha na afọ ndị gara aga. Ha jụkwara ọ bụla Mkparịta ụka / mkparita uka ya na ndị nnọchi anya gọọmentị etiti, ndị otu ụmụ nwanyị ma ọ bụ ndị isi okpukpe gara Tigray n'afọ tupu agha ahụ wee rịọ ha ka ha kwenye. Ndị TPLF chere na ha nwere ike iweghachite ọchịchị site n'ọgbọ agha wee gaa Addis Ababa, ma ọ bụghị ya kpata ọgba aghara n'obodo ahụ nke na gọọmentị Prime Minister Abiy Ahmed ugbu a ga-ada.

Atụmatụ ahụ dara na agha jọgburu onwe ya rụpụtara, ka emechabeghị taa (30 Jenụwarị 2022) ka anyị na-ekwu.

Dị ka onye na-eme nchọpụta na Etiopia mgbe m rụchara ọrụ ubi n'akụkụ dị iche iche nke mba ahụ, gụnyere North, ọnụ ọgụgụ na ike siri ike nke a na-enwetụbeghị ụdị ya tụrụ m n'anya, karịsịa site n'aka ndị TPLF. Ọnweghịkwa ndị agha gọọmentị etiti enweghị ụta, ọkachasị n'ọnwa mbụ nke agha ahụ, n'agbanyeghị na e jidere ndị mejọrọ. Hụ okpuru.

Na akụkụ mbụ nke agha na November 2020 ka ca. June 2021, enwere mmegbu na nhụsianya sitere n'aka ndị otu niile, ndị agha Eritrea tinyere aka na ya. Mmekpa ahụ ndị agha na ndị agha na-agha na Tigray kpalitere iwe bụ ihe a na-anabataghị ma na-aga n'ihu na-ekpe ikpe site n'aka onye ọka iwu ukwu nke Etiopia. Otú ọ dị, o yighị ka ha so n'agha a kara aka iwu nke ndị agha Etiopia. Enwere akụkọ (nke e bipụtara na 3 Nọvemba 2021) gbasara mmebi ikike mmadụ ndị a na akụkụ mbụ nke agha a, ya bụ, ruo 28 June 2021, nke otu UNHCR na EHRC nọọrọ onwe ha wepụtara, nke a gosipụtara ọdịdị na oke. nke mmegbu. Dị ka e kwuru, a kpọbatara ọtụtụ n'ime ndị mere ihe ọjọọ sitere na ndị agha Eritrea na ndị Etiopia n'ụlọ ikpe ma nọrọ n'ụlọ ikpe. Ọ dịghị mgbe ndị ọchịchị TPLF ebo ndị na-akpagbu ndị òtù TPLF ebubo, kama nke ahụ.

Mgbe ihe karịrị otu afọ banye n'ọgụ ahụ, ọgụ a na-alụ ugbu a adịchaghị ala, ma ọ kabeghị. Kemgbe Disemba 22, 2021, enweghị agha agha na mpaghara Tigray n'onwe ya - ka e nyere ndị agha gọọmenti etiti chụpụrụ TPLF ka ha kwụsị na mpaghara steeti Tigray. Agbanyeghị, a na-eme mwakpo ikuku mgbe ụfọdụ na ahịrị ọkọnọ na ebe iwu na Tigray. Mana ọgụ gara n'ihu n'akụkụ ụfọdụ nke Mpaghara Amhara (dịka ọmụmaatụ, na Avergele, Addi Arkay, Waja, T'imuga, na Kobo) yana n'ógbè Afar (dịka, na Ab'ala, Zobil, na Barhale) nke dị n'ókè mpaghara Tigray, n'ụzọ dị ịtụnanya. na-emechikwa ahịrị inye enyemaka mmadụ na Tigray n'onwe ya. Mgba ogbunigwe nke ebe ndị nkịtị na-aga n'ihu, igbu mmadụ na mbibi ihe onwunwe, ọkachasị ọzọ akụrụngwa ahụike, agụmakwụkwọ na akụ na ụba. Ndị agha Afar na Amhara na-alụ ọgụ, mana ndị agha gọọmentị etiti etinyebeghị aka na ya.

A na-anụ ụfọdụ okwu mkpachapụ anya na mkparịta ụka / mkparita uka ugbu a (na nso nso a site n'aka odeakwụkwọ ukwu UN António Guterres, na site na onye nnọchiteanya pụrụ iche nke AU maka Horn nke Africa, Onye bụbu President Olusegun Obasanjo). Ma enwere ọtụtụ ihe ịsụ ngọngọ. Na mba ndị ọzọ dị ka UN, EU ma ọ bụ US na-eme ọ bụghị ịrịọ ndị TPLF ka ha kwụsị ma zaa ajụjụ. nwere ike enwere 'nkwekọrịta' na ndị TPLF? Enwere nnukwu obi abụọ. Ọtụtụ ndị nọ na Etiopia na-ahụ na TPLF bụ ndị a na-apụghị ịdabere na ya ma eleghị anya na-achọkarị ịchọ ohere ndị ọzọ iji mebie ọchịchị.

Ihe ịma aka ndọrọ ndọrọ ọchịchị dị tupu agha ahụ ka dị na-ewetaghịkwa nzọụkwụ ọ bụla nso na ngwọta site na ọgụ ahụ.

N'agha ahụ dum, ndị TPLF na-ewepụtakarị akụkọ 'underdog' gbasara onwe ha na mpaghara ha. Mana nke a bụ ihe a na-enyo enyo - ha abụghị n'ezie ndị ogbenye na ndị na-ata ahụhụ. Ha nwere nnukwu ego, nwere nnukwu akụ akụ na ụba, na 2020 ka ejiri ngwa agha ruo ezé, ma kwadoo maka agha. Ha mepụtara akụkọ banyere mpụ na ihe a na-akpọ agbụrụ agbụrụ maka echiche ụwa na ndị bi na ha, bụ ndị ha jisiri ike (Tigray bụ otu n'ime mpaghara ọchịchị onye kwuo uche ya na Etiopia n'ime afọ 30 gara aga). Mana akụkọ ahụ, ịkpọ kaadị agbụrụ, enweghị nkwenye. na- n'ihi na ọtụtụ ndị Tigray na-arụ ọrụ na gọọmentị etiti na ụlọ ọrụ ndị ọzọ na ọkwa mba: Minista nchekwa, Minista ahụike, onye isi ụlọ ọrụ mkpokọta GERD, Minister of Democratization Policy, na ndị nta akụkọ dị iche iche. Ọ bụkwa ihe a na-enyo enyo nke ukwuu ma ọ bụrụ na ọnụ ọgụgụ ndị Tigraị buru ibu na-eji obi ha niile kwado (ed) ngagharị nke TPLF a; anyị enweghị ike ịma n'ezie, n'ihi na enwebeghị ezigbo ọha obodo kwụụrụ onwe ya, enweghị mgbasa ozi nweere onwe ya, enweghị arụmụka ọha na eze, ma ọ bụ mmegide n'ebe ahụ; N'ọnọdụ ọ bụla, ọnụ ọgụgụ ndị bi na ya enweghị nhọrọ, na ọtụtụ ndị na-eritekwa uru n'ụzọ akụ na ụba site na ọchịchị TPLF (Ọtụtụ n'ime ndị Tigraị na-abụghị ndị Etiopia na-eme ya n'ezie).

E nwekwara onye na-arụsi ọrụ ike, nke ụfọdụ a na-akpọ, cyber-mafia nke jikọrọ aka na TPLF, na-etinye aka na mgbasa ozi na-agbanwe agbanwe na egwu egwu nke nwere mmetụta na mgbasa ozi zuru ụwa ọnụ na ọbụna ndị na-eme iwu mba ụwa. Ha na-emegharị akụkọ banyere ihe a na-akpọ 'Mgbukpọ Tigray' na-eme: nke mbụ hashtag na nke a pụtara ugbua awa ole na ole mgbe ndị agha TPLF wakporo ndị agha gọọmenti etiti na 4 November 2020. Ya mere, ọ bụghị eziokwu, na mmegbu nke Okwu a bụ nke a kpara akpa, dị ka mgbalị mgbasa ozi. Nke ọzọ bụ na 'mmachibidoro mmadụ' nke Tigray. Ebe ahụ is nnukwu ụkọ nri na Tigray, na ugbu a nakwa na mpaghara agha dị nso, ma ọ bụghị ụnwụ nri na Tigray n'ihi 'mgbochi'. Gọọmenti etiti etiti nyere nri nri site na mmalite – ọ bụ ezie na ezughi oke, ọ nweghị ike: akpọchichiri ụzọ, mebie okporo ụzọ ụgbọ elu (dịka ọmụmaatụ, na Aksum), ihe ndị agha TPLF na-ezukarị, na ụgbọ ala nri na-ebugara Tigray.

Ihe karịrị gwongworo enyemaka nri 1000 gara Tigray kemgbe ọnwa ole na ole gara aga (ọtụtụ ndị nwere mmanụ ọkụ zuru oke maka njem nlọghachi) ka amabeghị maka ọnwa Jenụwarị 2022: ọ ga-abụ na ọ bụ ndị TPLF ji ha ebu ndị agha. N'ime izu nke abụọ na nke atọ nke Jenụwarị 2022, gwongworo enyemaka ndị ọzọ ga-alọghachi n'ihi na TPLF wakporo mpaghara Afar dị na Ab'ala wee si otú ahụ mechie ụzọ ntinye.

N'oge na-adịbeghị anya, anyị hụrụ vidiyo vidiyo sitere na mpaghara Afar, na-egosi na n'agbanyeghị mwakpo obi ọjọọ nke TPLF na-awakpo ndị Afar, ndị Afar mpaghara ka na-ekwe ka ndị ọrụ enyemaka na-agafe mpaghara ha na Tigray. Ihe ha nwetara bụ mgbọ ogbunigwe na igbu ndị nkịtị.

Otu nnukwu ihe na-agbagwoju anya bụ nzaghachi diplomatic zuru ụwa ọnụ, karịsịa nke mba ndị na-enye onyinye n'Ebe Ọdịda Anyanwụ (karịsịa site na USA na EU): yiri ka ezughị ezu na nke elu, ọ bụghị ihe ọmụma dabeere: enweghị isi, nrụgide na-ezighị ezi na gọọmenti etiti, ọ bụghị ileba anya na ọdịmma nke onye Etiopia ndị mmadụ (karịsịa, ndị e merụrụ ahụ), na nkwụsi ike mpaghara, ma ọ bụ na akụ na ụba Etiopia n'ozuzu ya.

Ọmụmaatụ, US gosiri ụfọdụ iju amụma reflexes. Na-esote nrụgide mgbe niile na PM Abiy ka ọ kwụsị agha - ma ọ bụghị na TPLF - ha tụlere ịrụ ọrụ maka 'mgbanwe ọchịchị' na Etiopia. Ha kpọrọ ndị otu mmegide na-enweghị isi na Washington, yana ndị nnọchi anya US na Addis Ababa ruo ọnwa gara aga edebe na-akpọku ụmụ amaala ha na ndị mba ọzọ n'ozuzu ka ahapụ Etiopia, ọkachasị Addis Ababa, 'mgbe oge ka dị'.

Nchikota nke ihe nwere ike imetụta amụma US: mmebi nke US Afghanistan; ọnụnọ nke otu ndị na-akwado TPLF nwere mmetụta na Ngalaba Ọchịchị na na USAID; amụma US na-akwado Ijipt na ihe ọ na-emegide Eritrea; enweghị ọgụgụ isi / nhazi ozi gbasara esemokwu ahụ, yana enyemaka enyemaka nke Etiopia.

Ma onye nhazi ihe gbasara mba ofesi EU, Josep Borrell, na ọtụtụ ndị omeiwu EU egosighi akụkụ kacha mma ha na-akpọ oku maka mmachi.

The mgbasa ozi ụwa rụkwara ọrụ dị ịrịba ama, na-enwekarị akụkọ nyocha na mgbasa ozi na-adịghị mma (ọkachasị CNN's anaghị anabatakarị). Ha na-ewerekarị akụkụ nke TPLF ma lekwasị anya karịsịa na gọọmentị etiti Etiopia na Prime Minister ya, na ahịrịokwu a na-atụghị anya ya: 'Gịnị kpatara onye meriri Nobel Peace Prize ga-aga agha?' (Ọ bụ ezie na, n'ụzọ doro anya, a pụghị ijide onye ndú nke mba 'iji nweta' ihe nrite ahụ ma ọ bụrụ na a wakpoo obodo ahụ na agha nnupụisi).

Mgbasa ozi zuru ụwa ọnụ na-eleda ma ọ bụ na-eleghara mmegharị hashtag nke '#NoMore' na-apụta ngwa ngwa n'etiti ndị Etiopia na ndị Etiopia obodo, bụ ndị guzogidere nnyonye anya na ọchịchọ mgbe niile nke mgbasa ozi mgbasa ozi Western yana gburugburu USA-EU-UN. Ndị obodo Etiopia yiri ka ha nwere ọtụtụ n'azụ usoro gọọmentị Etiopia, n'agbanyeghị na ha na-eji anya dị egwu na-agbaso ya.

Otu mgbakwunye na nzaghachi mba ụwa: amụma mmachi US na Etiopia na iwepu Etiopia site na AGOA (ụtụ mbubata na ngwaahịa emepụtara na USA) dịka kwa 1 Jenụwarị 2022: ihe na-adịghị arụpụta ihe na enweghị mmetụta. Nke a ga-emebi naanị akụ na ụba nrụpụta Etiopia wee mee ka iri puku kwuru iri puku, ọkachasị ụmụ nwanyị, ndị ọrụ enweghị ọrụ - ndị ọrụ na-akwado Prime Minister Abiy na amụma ya.

Yabụ kedu ebe anyị nọ ugbu a?

Ndị agha gọọmenti etiela ndị TPLF azụ azụ n'ebe ugwu. Ma agha ahụ akwụsịbeghị. N'agbanyeghị na gọọmentị kpọkuru ndị TPLF ka ha kwụsị ọgụ, ma kwụsịkwa mkpọsa nke ha na oke ala mpaghara mpaghara Tigray. TPLF na-aga n'ihu na-awakpo, na-egbu, na-edina ndị nkịtị n'ike, na-ebibikwa obodo na obodo dị na Afar na ugwu Amhara.

Ọ dị ka ha enweghị mmemme na-ewuli elu maka ọdịnihu ndọrọ ndọrọ ọchịchị nke Etiopia ma ọ bụ Tigray. Na nkwekọrịta ọ bụla n'ọdịnihu ma ọ bụ normalization, a ga-atụle ọdịmma nke ndị Tigrayan, gụnyere ịkwado ụkọ nri. Imegbu ha ezighi ezi na ndọrọ ndọrọ ọchịchị adịghị arụpụta ihe. Tigray bụ mpaghara akụkọ ihe mere eme, okpukperechi na omenala nke Etiopia, na a ga-asọpụrụ ma megharịa ya. Ọ bụ naanị obi abụọ ma ọ bụrụ na enwere ike ime nke a n'okpuru ọchịchị TPLF, bụ nke dịka ọtụtụ ndị nyocha siri kwuo ugbu a agafeela ụbọchị njedebe ya. Mana ọ dị ka ndị TPLF, ebe ọ bụ otu ndị isi ọchịchị. mkpa agha na-aga n'ihu, nakwa n'ebe ndị bi na Tigray nọ - ụfọdụ ndị na-ekiri achọpụtala na ha nwere ike yigharị oge nke ịza ajụjụ maka ịkwakọrọ akụ ha niile, na maka ịmanye ọtụtụ ndị agha - na ọtụtụ ndị agha. nwa ndị agha n'etiti ha - n'ime ọgụ, pụọ na-arụpụta ihe na agụmakwụkwọ.

Na-esote nchụpụ nke narị puku kwuru puku, n'ezie ọtụtụ puku ụmụaka na ndị na-eto eto anaghị agụ akwụkwọ ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ afọ abụọ - nakwa na mpaghara agha nke Afar na Amhara, gụnyere na Tigray.

Nrụgide sitere na mba ụwa (gụọ: Western) obodo a na-etinyekarị aka na gọọmentị Etiopia, iji kparịta ụka na inye - ọ bụghị na TPLF. Gọọmenti etiti na PM Abiy na-aga n'ụdọ siri ike; o kwesiri iche echiche maka mpaghara ime obodo ya na gosi njikere 'imebi' obodo mba ụwa. O mere nke a: gọọmentị ọbụna tọhapụrụ isi isii ndị isi ndị isi nke TPLF na mbido Jenụwarị 2022, yana ụfọdụ ndị mkpọrọ ndị ọzọ nwere arụmụka. Ngosipụta mara mma, mana enweghị mmetụta ọ bụla - enweghị nkwụghachi sitere na TPLF.

Mmechi: kedu ka mmadụ ga-esi rụọ ọrụ maka ngwọta?

1. Esemokwu dị n'ebe ugwu Etiopia malitere dị ka nke siri ike ndọrọ ndọrọ ọchịchị esemokwu, bụ́ nke otu òtù, bụ́ TPLF, jikerela ime ihe ike na-emebi emebi, n’agbanyeghị ihe ga-esi na ya pụta. Ọ bụ ezie na ngwọta ndọrọ ndọrọ ọchịchị ka ga-ekwe omume na nke a na-achọsi ike, eziokwu nke agha a enwewo mmetụta nke na nkwekọrịta ndọrọ ndọrọ ọchịchị ma ọ bụ ọbụna mkparịta ụka siri ike ugbu a ... ndị Etiopia n'ọtụtụ buru ibu nwere ike ọ gaghị anabata na PM nọ ọdụ na tebụl mkparịta ụka. ya na otu ndi isi ochichi nke TPLF (na ndi ha na ha na-akwado, OLA) mere ka ogbugbu na obi ojoo di otua nke ndi ikwu, umu nwoke na ndi nwanyi ghọworo ihe agburu. N'ezie, a ga-enwe nrụgide sitere n'aka ndị a na-akpọ ndị ndọrọ ndọrọ ọchịchị n'ezie na mba ụwa ime otú ahụ. Mana a ga-ahazi usoro nzikọrịta dị mgbagwoju anya na mkparịta ụka, yana ndị ahọpụtara/ndị na-eme ihe nkiri na esemokwu a, ikekwe malite na ala ọkwa: òtù ọha mmadụ, ndị ndú okpukpe na ndị ọchụnta ego.
2. N'ozuzu, usoro mgbanwe ndọrọ ndọrọ ọchịchị na ndọrọ ndọrọ ọchịchị na Etiopia kwesịrị ịga n'ihu, na-ewusi ọchịchị onye kwuo uche ya na iwu iwu ike, na-ewepụkwa/imepụ ndị TPLF, bụ ndị jụrụ nke ahụ.

Usoro ochichi onye kwuo uche ya nọ na nrụgide sitere n'aka ndị agbụrụ agbụrụ na ndị nwere mmasị, na ọchịchị PM Abiy na-ewerekwa mkpebi ndị na-enyo enyo mgbe ụfọdụ n'ebe ndị na-eme ihe ike na ndị nta akụkọ nọ. Na mgbakwunye, nkwanye ùgwù nke nnwere onwe mgbasa ozi na atumatu dị iche na mpaghara mpaghara dị iche iche na Etiopia.

3. Usoro 'Mkparịta ụka Mba' na Etiopia, nke ekwuputara na Disemba 2021, bụ otu ụzọ na-aga n'ihu (ikekwe, nke a nwere ike gbasaa n'ime usoro eziokwu-na-emekọrịta ihe). Mkparịta ụka a ga-abụ ọgbakọ ụlọ ọrụ maka ịkpọkọta ndị niile metụtara ndọrọ ndọrọ ọchịchị iji kparịta ihe ịma aka ndọrọ ndọrọ ọchịchị ugbu a.

'National Dialogue' abụghị ihe ọzọ na nleba anya nzuko omeiwu etiti mana ọ ga-enyere aka mee ka ha mara ma mee ka a mara oke na ntinye nke echiche ndọrọ ndọrọ ọchịchị, mkpesa, ndị na-eme ihe nkiri na mmasị.

Yabụ na nke ahụ nwekwara ike ịpụta ihe ndị a: ijikọ ndị mmadụ agafe usoro ndọrọ ndọrọ ọchịchị na ndị agha dị adị, nye òtù ọha mmadụ, gụnyere ndị isi okpukpe na òtù dị iche iche. N'ezie, okwu okpukpe na omenala maka ọgwụgwọ obodo nwere ike ịbụ nzọụkwụ mbụ doro anya n'ihu; na-adọrọ adọrọ maka ụkpụrụ ndị dị n'okpuru nke ọtụtụ ndị Etiopia na-ekere na ndụ kwa ụbọchị.

4. A ga-achọ nyocha zuru oke nke mpụ agha kemgbe 3 Nọvemba 2020, na-agbaso usoro na usoro nke mkpesa ozi nkwonkwo EHRC-UNCHR nke 3 Nọvemba 2021 (nke enwere ike ịgbatị).
5. Mkparịta ụka maka nkwụghachi ụgwọ, ịkwatu ngwa agha, ịgwọ ọrịa, na iwughachi ụlọ ga-emerịrị. O yighị ka mgbaghara ndị isi na-enupụ isi abụghị.
6. Mba ụwa (karịsịa, West) nwekwara ọrụ na nke a: ọ ka mma ịkwụsị mmachi na boycotts na gọọmentị etiti Etiopia; na, maka mgbanwe, na-arụgidekwa ma kpọọ ndị TPLF ka ha zaa ajụjụ. Ha kwesịkwara ịga n'ihu na-enye enyemaka ndị mmadụ, ghara iji usoro iwu ikike mmadụ na-adịghị mma dị ka ihe kachasị mkpa iji kpee esemokwu a, ma malite ọzọ itinye aka na ọchịchị Etiopia nke ọma, na-akwado na ịmepụta mmekọrịta akụ na ụba na ndị ọzọ ogologo oge.
7. Nnukwu ihe ịma aka ugbu a bụ ka esi enweta udo na ikpe ziri ezi … Naanị usoro mgbasa ozi ahaziri nke ọma nwere ike ibido nke a. Ọ bụrụ na emeghị ikpe ziri ezi, enweghị ntụkwasị obi na ọgụ agha ga-ebilite ọzọ.