Te Aromatawai i te Whaitikanga o nga Whakaritenga Tiri Mana i Sudan ki te Tonga: He huarahi Whakapaipai i te rangimarie me te Whakatau Papā
waitara:
He maha, he uaua nga take o te pakanga tutu i South Sudan. Karekau he mana torangapu mai i te Perehitini Salva Kiir, he iwi Dinka, he Perehitini Tuarua ranei a Riek Machar, he iwi Nuer, ki te whakamutu i te riri. Ko te whakakotahi i te whenua me te tautoko i te kawanatanga tiritiri mana ka hiahia nga rangatira ki te wehe i o raatau rereketanga. Ka whakamahia e tenei pepa te anga tiritiri mana hei kaupapa hanga rangimarie me te whakatau pakanga i roto i te whakataunga o nga pakanga i waenga i nga iwi, me te whakatau i nga wehewehenga koi i roto i nga hapori kua pakaru te pakanga. Ko nga raraunga i kohia mo tenei rangahau i whiwhi mai i te tirohanga matawhānui o nga tuhinga o naianei mo te pakanga i South Sudan me etahi atu whakaritenga tiritiri mana i muri i te pakanga puta noa i Awherika. I whakamahia nga raraunga ki te tohu i nga take uaua me te uaua o te tutu me te tirotiro i te whakaaetanga rangimarie o Akuhata 2015 ARCSS tae atu ki te whakaaetanga rangimarie o Mahuru 2018 R-ARCSS, i whai mana i te Hui-tanguru 22nd, 2020. E ngana ana tenei pepa ki te whakautu i tetahi patai: Ko te whakaritenga tiritiri mana te tikanga tino pai mo te hanga rangimarie me te whakatau pakanga i South Sudan? Ko te ariā tutu hanganga me te ariā pakanga i waenga i nga roopu e whakaatu ana i te whakamaarama kaha mo te pakanga i South Sudan. E kii ana te pepa, mo nga whakaritenga tiritiri mana ka mau ki South Sudan, me hanga ano te whakawhirinaki ki waenga i nga momo hunga whai paanga ki te pakanga, e hiahia ana ki te whakakore i nga patu, te whakakore, me te whakauru ano (DDR) o nga ope haumaru, te tika me te kawenga takohanga. , nga roopu hapori tangata pakari, me te tohatoha riterite o nga rawa taiao ki waenga i nga roopu katoa. I tua atu, kaore e taea e te whakaritenga tiri mana anake te kawe i te rangimarie me te haumarutanga ki South Sudan. Ko te rangimārie me te taumautanga pea ka hiahia te huarahi atu ki te wetewete i nga mahi torangapu mai i nga iwi, me te hiahia mo nga kaiwawao kia tino aro ki nga take putake me nga nawe o te pakanga a-iwi.
Tikiake tenei Tuhinga
Ko te Tohu Aroha:
Darboe, F. (2022). Te aromatawai i te whai huatanga o nga whakaritenga tiritiri mana i South Sudan: He huarahi hanga rangimarie me te whakatau pakanga. Journal of Living Together, 7(1), 26-37.
Tuhinga Tuhinga:
@Tuhinga{Darboe2022}
Title = {Assessing the Effectiveness of Power-Shariring Arrangements in South Sudan: A Peacebuilding and Conflict Resolution Approach}
Kaituhi = {Foday Darboe}
Url = {https://icermediation.org/assessing-the-effectiveness-of-power-sharing-arrangements-in-south-sudan-a-peacebuilding-and-conflict-resolution-approach/}
ISSN = {2373-6615 (Tā); 2373-6631 (Tuihono)}
Tau = {2022}
Rā = {2022-12-10}
Tuhituhi = {Journal of Living Together}
Rōrahi = {7}
Tau = {1}
Whārangi = {26-37}
Publisher = {International Centre for Ethno-Religious takawaenga}
Wāhi noho = {White Plains, New York}
Putanga = {2022}.
Kupu Whakataki
Ko te ariā tutu hanganga me te ariā pakanga i waenga i nga roopu e whakaatu ana i te whakamaarama kaha mo te pakanga i South Sudan. Ko nga tohunga i roto i nga rangahau mo te rangimarie me te pakanga e kii ana ko te tika, ko nga hiahia o te tangata, ko te haumarutanga, ko te tuakiri te take o te pakanga ka waiho kia kore e whakatauhia (Galtung, 1996; Burton, 1990; Lederach, 1995). I Sudan ki te Tonga, ko te tutu o te hanganga te ahua o te kore whiu, te whakamahi tutu ki te pupuri i te mana, te whakaheke, me te kore uru ki nga rauemi me nga waahi. Ko nga rereketanga i puta mai kua kuhu ki roto i nga hanganga torangapu, ohaoha me te hapori o te whenua.
Ko nga take o te pakanga i South Sudan ko te whakahekenga ohaoha, te whakataetae iwi mo te mana, nga rawa, me nga mahi tutu. Kua whakatauhia e nga tohunga pūtaiao hapori he hononga i waenga i te tuakiri roopu me te pakanga i waenga i nga roopu. He maha nga wa ka whakamahia e nga kaiarahi torangapu te tuakiri roopu hei tangi whakahihiko ki te whakakorikori i o raatau akonga ma te whakaatu i a raatau ano ki etahi atu roopu hapori (Tajfel & Turner, 1979). Ko te whakakorikori i nga wehewehenga-a-iwi ma tenei huarahi ka piki ake te whakataetae mo te mana torangapu me te whakatenatena i te whakakorikori roopu, he uaua ki te whakatutuki i te whakatau pakanga me te hanga rangimarie. I runga i te maha o nga huihuinga i South Sudan, kua whakamahia e nga kaiarahi torangapu mai i nga roopu iwi Dinka me Nuer te wehi me te kore haumaru ki te whakatairanga i te pakanga i waenga i nga roopu.
Ko te kawanatanga o naianei i South Sudan i ahu mai i te whakaaetanga rangimarie whakauru e kiia nei ko te Whakaaetanga Haumaru Matawhānui (CPA). Ko te Whakaaetanga Haumaru Matanui, i hainatia i te Hanuere 9, 2005 e te Kawanatanga o te Republic of the Sudan (GoS) me te roopu whakahē tuatahi i te Tonga, te Sudan People's Liberation Movement/Army (SPLM/A), i mutu ake. neke atu i te rua tekau tau o te pakanga tivira tutu i Sudan (1983–2005). I te mutunga o te pakanga a-iwi, ka waiho e nga mema rangatira o Sudan People's Liberation Movement/Army o ratou rereketanga ki te whakatakoto i te aroaro kotahi, a, i etahi wa, ki te tuu i a ratou ano mo nga tari torangapu (Okiech, 2016; Roach, 2016; de Vries & Schomerus, 2017). I te tau 2011, i muri i nga tekau tau o te pakanga roa, ka pooti nga tangata o te tonga o Sudan ki te wehe atu i Te Taitokerau ka noho hei whenua motuhake. Heoi, tata ki te rua tau i muri mai i te mana motuhake, ka hoki ano te whenua ki te whawhai a-iwi. I te timatanga, ko te wehenga i waenganui i te Perehitini Salva Kiir me te Perehitini Tuarua o mua a Riek Machar, engari ka heke te mahi torangapu ki te tutu iwi. Ko te kawanatanga o Sudan People's Liberation Movement (SPLM) me tana ope, te Sudan People's Liberation Army (SPLA), i wehe i muri i te pakanga torangapu kua roa nei. I te horahanga o te whawhai ki tua atu o Juba ki etahi atu rohe, ka wehea e te tutu nga roopu iwi nui katoa (Aalen, 2013; Radon & Logan, 2014; de Vries & Schomerus, 2017).
Hei whakautu, ko te Inter-Government Authority on Development (IGAD) i takawaenga i te rongomau i waenga i nga roopu whawhai. Heoi, i whakaatu nga whenua mema matua i te kore aro nui ki te kimi otinga roa na roto i te tikanga whiriwhiringa rongomau a te Mana Whakawhanaketanga mo te Whakawhanaketanga hei whakamutu i te pakanga. I roto i nga ngana ki te rapu i tetahi whakataunga marie mo te pakanga o te Raki-tonga o Sudan, i hangaia he huarahi tiritiri mana maha i roto i te Whakaaetanga Whakaaetanga Matanui o te Tau 2005, i tua atu i te Whakaaetanga o Akuhata 2015 mo te Whakataunga o te raruraru i South Sudan (ARCSS), i kaha ki te whakaroa i te tutu ki roto ki te Tonga (de Vries & Schomerus, 2017). He maha nga tohunga me nga kaihanga kaupapa here i whakaaro ko te pakanga i South Sudan he pakanga i waenga i nga iwi — engari ko te hanga i te pakanga i te nuinga o nga raina iwi karekau e whakatika i etahi atu take hohonu.
Ko te Mahuru 2018 Rkua ora Akaraka i runga i te Rwhakatau o te Cwhiu i roto STuhinga o mua SI whakaritea te whakaaetanga udan (R-ARCSS) ki te whakaora i te Whakaaetanga o Akuhata 2015 mo te Whakataunga o te raruraru i Sudan ki te Tonga, he maha nga ngoikoretanga me te kore he whainga, he aratohu, he anga mo te hanga rangimarie me te whakakore i nga roopu tutu. Heoi, e rua te Whakaaetanga mo te Whakataunga o te raruraru i South Sudan me te Rkua ora Akaraka i runga i te Rwhakatau o te Cwhiu i roto STuhinga o mua SI whakanuia e udan te tohatoha mana ki waenga i nga rangatira torangapu me nga hoia. Ko tenei arotahi tohatoha whaiti ka kaha ake te mahi torangapu, ohaoha, hapori hoki e peia ana te tutu mau patu i South Sudan. Karekau tetahi o enei whakaaetanga rongomau e rua e tino kiko ana ki te whakatika i nga puna hohonu o te pakanga, ki te whakatakoto mahere huarahi ranei mo te whakakotahitanga o nga roopu hoia ki roto i nga ope haumaru i te wa e whakahaere ana i nga huringa ohaoha me te whakatikatika i nga nawe.
Ka whakamahia e tenei pepa te anga tiritiri mana hei kaupapa hanga rangimarie me te whakatau pakanga i roto i te whakataunga o nga pakanga i waenga i nga iwi, me te whakatau i nga wehewehenga koi i roto i nga hapori kua pakaru te pakanga. Heoi ano, he mea nui kia mohio ko te tiritiri mana he kaha ki te whakapakari i te wehewehenga ka paheke te kotahitanga o te motu me te hanga rangimarie. Ko nga raraunga i kohia mo tenei rangahau i whiwhihia ma te wetewete kaupapa matawhānui o nga tuhinga o naianei mo te pakanga i South Sudan me etahi atu whakaritenga tiritiri mana i muri i te pakanga puta noa i Awherika. I whakamahia nga raraunga ki te tohu i nga take uaua me te uaua o te tutu me te tirotiro i te Whakaaetanga Akuhata 2015 mo te Whakataunga o te raruraru i South Sudan me te Mahuru 2018 Rkua ora Akaraka i runga i te Rwhakatau o te Cwhiu i roto STuhinga o mua Sudan, i whai mana i te 22 o Pepuerend, 2020. E ngana ana tenei pepa ki te whakautu i tetahi patai: Ko te whakaritenga tiritiri mana te tikanga tino pai mo te hanga rangimarie me te whakatau pakanga i South Sudan?
Hei whakautu i tenei patai, ka whakaahua ahau i nga korero o mua o te pakanga. Ko te arotake tuhinga e tirotiro ana i nga tauira o nga whakaritenga tiritiri mana o mua i Awherika hei kaupapa arahi. Ka whakamāramahia e au nga take e whai angitu ai te kawanatanga kotahitanga, me te tohe ko te whakapumau i te rangimarie me te pumau, te whakakotahi i te whenua, me te hanga i tetahi kawanatanga tiritiri mana ka hiahia nga kaihautu ki te hanga i te whakawhirinakitanga, ki te tiritiri i nga rawa taiao me nga huarahi ohaoha ki waenga i nga tini. nga roopu iwi, te whakahou i nga pirihimana, te whakakore i nga patu a nga hoia, te whakatairanga i te hapori tangata kaha me te hihiko, me te whakatu i tetahi anga hohouhanga hei whakatutuki i nga wa o mua.
Nga Kaupapa Whakapaipai
Ko te Whakaaetanga o Akuhata 2015 mo te Whakataunga o te raruraru i te Tonga o Sudan mo te rangimarie, i takawaenga e te Inter-Governmental Authority on Development (IGAD), i whakaaro ki te whakatau i te tautohetohe torangapu i waenga i te Perehitini Kiir me tana Perehitini Tuarua o mua, a Machar. He maha nga wa puta noa i nga whiriwhiringa, i takahia e Kiir raua ko Machar te tini o nga whakaaetanga o mua na te tautohetohenga tiritiri mana. I raro i te pehanga a te Kaunihera Haumarutanga o te Kotahitanga o nga Whenua o te Ao (UNSC) me nga whiu i tukuna e te United States, me te aukati patu ki te whakamutu i te tutu, ka hainatia e nga taha e rua he whakaaetanga tiritiri mana i mutu ai te tutu.
Ko nga tikanga o te whakaaetanga rongomau o Akuhata 2015 i hanga nga pou minita 30 kua wehea i waenga i a Kiir, Machar, me etahi atu roopu whakahee. I a Perehitini Kiir te mana whakahaere o te rūnanga rūnanga me te nuinga o nga mema o te hunga whakahee i roto i te whare paremata o te motu, ko te Perehitini Tuarua a Machar te mana whakahaere o nga mema apiti e rua i roto i te rūnanga (Okiech, 2016). I whakanuia te whakaaetanga rongomau i te tau 2015 mo te whakatika i nga awangawanga kanorau o te hunga whai paanga katoa, engari karekau he tikanga tiaki rangimarie hei aukati i te tutu i roto i nga waa whakawhiti. I tua atu, he wa poto te whakaaetanga mo te rongo na te whawhai hou i te marama o Hurae o te tau 2016 i waenga i nga hoia a te kawanatanga me nga kaiwhaiwhai pono a te Perehitini Tuarua a Machar, i peia ai a Machar ki te oma atu i te whenua. Ko tetahi o nga take tautohetohe i waenganui i te perehitini a Kiir me te hunga whakahee ko tana mahere ki te wehewehe i nga whenua 10 o te whenua ki te 28. E ai ki te hunga whakahē, ko nga rohe hou e whakapumau ana i te iwi Dinka o te Perehitini Kiir o nga roopu paremata kaha me te whakarereke i te taurite o te whenua (Sperber, 2016). ). Na enei take i hinga ai te Kawanatanga Whakawhiti o te Kotahitanga o te Motu (TGNU).
Ko te whakaaetanga rangimarie o Akuhata 2015 me te whakaritenga tiritiri mana o Hepetema 2018 i hanga ake i runga i te hiahia mo te hanga hou-a-iwi-a-iwi-a-iwi o nga umanga i te hanga i nga hanganga torangapu mo te wa roa me nga tikanga mo te hanga rangimarie. Hei tauira, ko te Rkua ora Akaraka i runga i te Rwhakatau o te Cwhiu i roto STuhinga o mua SI hangaia e udan he anga mo te kawanatanga whakawhiti hou me nga whakaritenga whakauru mo te kowhiringa minita. Ko te Rkua ora Akaraka i runga i te Rwhakatau o te Cwhiu i roto STuhinga o mua SI hanga ano e udan etahi roopu torangapu e rima me te wehe i nga perehitini tuarua tokowha, a ko te Perehitini Tuarua tuatahi, ko Riek Machar, ka arahi i te waahanga whakahaere. I tua atu i te perehitini perehitini tuatahi, karekau he arowhai i waenga i nga perehitini tuarua. I tenei whakaritenga tiritiri mana o Hepetema 2018 me pehea te whakahaerenga o te Ture Whakawhitinga Motu (TNL), me pehea te whakatuutanga o te Runanga Ture Whakawhitinga Motu (TNLA) me te Kaunihera o nga Whenua, me pehea hoki te Kaunihera o nga Minita me nga Minita Tuarua i waenga i nga roopu rereke. mahi (Wuol, 2019). Ko nga whakaaetanga tiritiri mana karekau he taputapu hei tautoko i nga umanga kawanatanga me te whakapumau ka mau tonu te whakaritenga whakawhiti. I tua atu, i te mea i hainatia nga whakaaetanga i roto i te horopaki o te pakanga a-iwi e haere tonu ana, kaore tetahi i uru ki nga roopu katoa o te pakanga, i whakapataritari i te putanga o nga kaipahua me te roa o te ahua o te pakanga.
Heoi, i te Hui-tanguru 22, 2020, i oatitia a Riek Machar me etahi atu rangatira o te hunga whakahē hei Perehitini Tuarua i roto i te kawanatanga kotahitanga hou o South Sudan. Ko tenei whakaaetanga rangimarie i whakawhiwhia ki te hunga whakakeke i te pakanga a-iwi o South Sudan, tae atu ki te Perehitini Tuarua a Machar. I tua atu, i whakamanahia e te Perehitini Kiir nga whenua kotahi tekau, he whakaaetanga nui tera. Ko tetahi atu take i tautohetohe ko te noho haumaru o Makara i Juba; heoi, hei wahanga o te whakaaetanga rohe whenua 10 a Kiir, ka hoki a Machar ki Juba me te kore o ana ope haumaru. Na enei raruraru tautohetohe e rua kua whakakorehia, ka hiri nga roopu i te whakaaetanga mo te rongo, ahakoa i waiho e ratou nga mea nui - tae atu ki te tere o te whakakotahitanga roa o nga ope haumaru e piri ana ki a Kiir, ki a Machar ranei ki roto i tetahi hoia o te motu - ka whakatutukihia i muri i te korero hou. I timata te kawanatanga ki te mahi (International Crisis Group, 2019; British Broadcasting Corporation, 2020; United Nations Security Council, 2020).
Arotake Arotake
He maha nga tohungatanga i ahu whakamua i te ariā o te manapori whakakotahi, tae atu ki a Hans Daalder, Jorg Steiner, me Gerhard Lehmbruch. Ko te whakaaro aria mo te manapori consociational, he maha nga hihiko nui o nga whakaritenga tiritiri mana. Ko nga kaitautoko o nga whakaritenga tiritiri mana kua aro ki o raatau tohenga mo nga kaupapa matua mo te whakatau i nga pakanga, nga tikanga hanga rangimarie ranei i roto i nga hapori wehewehe i runga i nga mahi matauranga a Arend Lijphart, nana nei nga rangahau o mua mo te "manapori manapori me te manapori whakaae" i puta he huarahi ki te mohio ki nga tikanga. o te manapori i roto i nga hapori wehewehe. I tohe a Lijphart (2008) ko te manapori i roto i nga hapori wehewehe ka taea, ahakoa ka wehewehe nga tangata whenua, mena ka hangaia e nga kaiarahi he whakakotahitanga. I roto i te manapori whakakotahi, ka hangaia he whakakotahitanga e te hunga whai paanga e tohu ana i te katoa o nga roopu hapori matua o taua hapori, ka tohatohahia nga tari me nga rauemi (Lijphart 1996 & 2008; O'Flynn & Russell, 2005; Spears, 2000).
Ko ta Esman (2004) i kii ko te tiritiri mana "he huinga waiaro, nga tikanga, me nga whakahaerenga whai mana, e noho ai te toi whakahaere hei kaupapa mo te whiriwhiringa, te whakatau, me te whakararu i nga wawata me nga nawe o ona hapori iwi" (wh. 178). Na, ko te manapori whakakotahi he momo manapori me te huinga motuhake o nga whakaritenga tiritiri mana, tikanga, me nga paerewa. Mo te kaupapa o tenei rangahau, ko te kupu "tiritiri mana" ka whakakapi i te "manapori consociational" i te mea ko te tiritiri mana kei te ngakau o te anga kaupapa here.
I roto i te whakatau taupatupatu me nga rangahau mo te rangimarie, ko te tiritiri mana ka kiia he whakatau pakanga, he tikanga hanga rangimarie ranei e taea ai te whakatau i nga raruraru uaua, i waenga-a-iwi, nga tautohetohe maha-roopu, me te mea nui, ka whakaiti i te whakatairanga o nga hanganga whakahaerenga rangimarie me te manapori, te whakauru, me te hanga whakaaro (Cheeseman, 2011; Aeby, 2018; Hartzell & Hoddie, 2019). I roto i nga tekau tau kua pahure ake nei, ko te whakatinana i nga whakaritenga tiritiri mana he kaupapa nui i roto i te whakataunga o nga pakanga i waenga i nga iwi i Awherika. Hei tauira, i hangaia nga anga tiritiri hiko o mua i te tau 1994 i Awherika ki te Tonga; 1999 i Sierra Leone; 1994, 2000, me 2004 i Burundi; 1993 i Rwanda; 2008 i Kenya; me 2009 i Zimbabwe. I Sudan ki te Tonga, ko te whakaritenga tiritiri mana maha he mea nui ki nga tikanga whakatau taupatupatu o te Whakaaetanga Haumaru Matawhānui (CPA) 2005, te Whakaaetanga 2015 mo te Whakataunga o te raru i Sudan ki te Tonga (ARCSS), me te Mahuru 2018 Whakahoutia. Whakaaetanga mo te Whakataunga o te Ngangautanga i South Sudan (R-ARCSS) whakaaetanga rangimarie. I roto i te ariā, ko te ariā o te tiritiri mana kei roto i te whakatakotoranga matawhānui o te punaha torangapu, o nga whakakotahitanga ranei e taea ai te whakawhiti i nga wehenga koi i roto i nga hapori kua pakaru te pakanga. Hei tauira, i Kenya, ko nga whakaritenga tiritiri mana i waenga i a Mwai Kibaki me Raila Odinga he taputapu ki te whakatika i te tutu torangapu me te angitu, i tetahi waahanga, na te whakatinanatanga o nga hanganga whakahaere e uru ana ki nga whakahaere hapori tangata me te whakaiti i nga mahi torangapu a tetahi rangatira nui. whakakotahitanga (Cheeseman & Tendi, 2010; Kingsley, 2008). I Awherika ki te Tonga, i whakamahia te tiritiri mana hei whakaturanga umanga whakawhiti hei whakakotahi i nga roopu rereke i muri i te mutunga o te apartheid (Lijphart, 2004).
Ko te hunga whakahē i te whakaritenga tiritiri mana penei i a Finkeldey (2011) kua tohe ko te tiritiri mana he "he waahi nui kei waenga i te ariā whakawhanui me te mahi torangapu" (wh. 12). Tull and Mehler (2005), i tenei wa, i whakatupato mo te "utu huna o te tohatoha mana," ko tetahi o enei ko te whakauru o nga roopu tutu kore ture ki te rapu rauemi me te mana torangapu. I tua atu, ko te whakapae a te hunga whakahee mo te tiritiri mana "i te waahi ka tohatohahia te mana ki nga rangatira kua tautuhia e nga iwi, ka taea e te tiri mana te whakararu i nga wehewehenga iwi i roto i te hapori" (Aeby, 2018, p. 857).
Kua tohe ano te hunga whakahee he whakapumau i nga tuakiri iwi e moe ana me te tuku i te rangimarie me te pumau mo te wa poto, na reira ka kore e taea te whakakotahitanga manapori. I roto i te horopaki o Sudan ki te Tonga, kua whakanuia te tiritiri mana whakakotahi hei whakarato i te tuhinga tuhi mo te whakatau i nga pakanga, engari ko tenei huarahi o runga-iho o te whakaritenga tiri mana kaore i tuku i te rangimarie pumau. I tua atu, ko te taumata e taea ai e nga kirimana tiritiri mana te whakatairanga i te rangimarie me te pumau, i tetahi waahanga, i runga i te taha o nga taha ki te pakanga, tae atu ki te waahi ka taea e nga 'kaipahua'. Ka rite ki ta Stedman (1997) i tohu, ko te raru nui ki te hanga i te rangimarie i roto i nga ahuatanga o muri mai i te pakanga ka puta mai i nga "kaipahua": ko nga kaiarahi me nga roopu whai mana me te hiahia ki te mahi tutu ki te whakararu i nga tikanga rangimarie ma te whakamahi i te kaha. Na te nui haere o te maha o nga roopu maataki puta noa i te Tonga o Sudan, ko nga roopu mau patu kaore i uru ki te whakaaetanga rangimarie o Akuhata 2015 i uru ki te whakakore i te whakaritenga tiritiri mana.
E marama ana, kia angitu nga whakaritenga tiritiri mana, me whakawhanui atu ki nga mema o etahi atu roopu i tua atu i nga hainatanga tuatahi. I South Sudan, ko te aro nui ki te whawhai a Perehitini Kiir raua ko Machar i huna i nga nawe o nga tangata whenua, i mau tonu te whawhai i waenga i nga roopu mau patu. Ko te mea nui, ko te akoranga mai i enei wheako ko nga whakaritenga tiritiri mana me taurite ma te pono, engari he tikanga koretake mo te whakapumau i te tauritenga torangapu i waenga i nga roopu mena ka whai waahi ratou ki te tipu. I roto i te take o South Sudan, ko te wehenga iwi kei te pokapu o te pakanga, a, ko ia te kaikawe nui o te tutu, a kei te noho tonu hei kaari mohoao i roto i nga mahi torangapu a South Sudan. Ko nga kaupapa torangapu o nga iwi e pa ana ki nga whakataetae o mua me nga hononga o nga whakatipuranga kua whirihorahia te hanganga o nga roopu whawhai i South Sudan.
I tohe a Roeder me Rothchild (2005) ka whai hua nga whakaritenga tiritiri mana i te wa o te timatanga o te whakawhiti mai i te pakanga ki te rangimarie, engari he nui ake nga paanga raruraru i roto i te waa whakakotahi. Ko te whakaritenga tiritiri mana o mua i South Sudan, hei tauira, i arotahi ki te tikanga mo te whakakotahi i te mana tiritahi, engari he iti ake te aro ki nga kaitakaro maha i roto i South Sudan. I te taumata ariā, kua tohe nga tohunga me nga kaihanga kaupapa here ko te kore o te korerorero i waenga i nga rangahau me nga kaupapa tātari te kawenga mo nga waahi matapo i roto i nga tuhinga, na te mea kua warewarehia nga kaiwhakaari me nga hihiritanga.
Ahakoa i puta nga tuhinga mo te tiritiri mana i nga tirohanga rereke mo tona kaha, ko te korero mo te kaupapa kua tātarihia ma nga arotahi-a-roto, a he maha nga waahi kei waenga i te ariā me te mahi. I roto i nga whenua kua whakahuahia ake nei i hangaia ai nga kawanatanga tiritiri mana, he maha nga wa i arohia ai mo te wa poto, kaua ki te pumau mo te wa roa. Ko te whakapae, i te take o South Sudan, i rahua nga whakaritenga tiritiri mana o mua na te mea i whakatauhia e ratou he otinga i te taumata rangatira, me te kore e whai whakaaro ki te hohoutanga taumata papatipu. Ko tetahi mea nui ko te mea ahakoa ko nga whakaritenga tiritiri mana e pa ana ki te hanga rangimarie, te whakatau i nga tautohetohe me te aukati i te hokinga mai o te pakanga, ka warewarehia te kaupapa o te hanga kawanatanga.
Nga take e anga whakamua ai te Kawanatanga Kotahitanga
Ko nga whakaritenga tiritiri mana, ko te tikanga, me whakakotahi nga wahanga nui katoa o te hapori me te tuku atu i tetahi wahanga mana. No reira, mo nga whakaritenga tiritiri mana ka mau ki Sudan ki te Tonga, me whakapakari ano i te whakawhirinaki ki waenga i nga kaiwhaiwhainga katoa i roto i te pakanga, mai i te whakakore i nga patu, te whakakorenga, me te whakauru (DDR) o nga roopu rereke ki nga ope haumaru whakataetae, me te whakamana i te tika me te kawenga takohanga. , whakaora i nga roopu hapori tangata, me te toha riterite nga rawa taiao ki nga roopu katoa. He mea nui te whakapakari i te whakawhirinaki i roto i nga kaupapa hanga rangimarie. Ki te kore he whanaungatanga pakari i waenga i a Kiir raua ko Machar, engari ano hoki, i waenga i nga roopu maataki, ka taka te whakaritenga tiritiri mana, a tera pea ka nui ake te whakamaaramatanga, pera i te keehi o te kirimana tiritiri mana o Akuhata 2015. I pakaru te mahi na te mea i tangohia te Perehitini Tuarua a Machar i muri i te panui a te Perehitini Kiir i ngana a Machar ki te tukituki. Na tenei i tu te iwi Dinka e hono ana ki a Kiir me era o te iwi Nuer i tautoko i a Machar ki a raua ano (Roach, 2016; Sperber, 2016). Ko tetahi atu take e angitu ai te whakaritenga tiritiri mana ko te whakapakari i te whakawhirinaki ki waenga i nga mema hou o te rūnanga. Kia pai ai te mahi a te Perehitini Kiir me te Perehitini Tuarua Machar ki nga taha e rua i roto i te waa whakawhiti. Ko te rangimarie mo te wa roa kei runga i nga whakaaro me nga mahi a nga roopu katoa ki te kirimana tiritiri mana, ko te wero nui ko te neke mai i nga kupu whakaaro pai ki nga mahi whai hua.
Waihoki, ko te rangimarie me te haumaru ka whakawhirinaki ki te whakakore i nga momo tutu o te motu. No reira, me whakatinana nga whakahoutanga o te waahanga haumarutanga hei taputapu hanga rangimarie hei awhina i te whakakotahitanga o nga momo roopu mau patu. Ko te whakarereketanga o te waahanga haumarutanga me aro ki te whakatikatika i nga kaiwhaiwhai o mua ki roto i nga hoia o te motu, nga pirihimana, me etahi atu ope haumaru. Ko nga tikanga e tika ana ki te whakatika i te hunga tutu me ta ratou whakamahi ki te whakaoho i nga pakanga hou e hiahiatia ana kia kore ai nga tangata whawhai o mua, katahi ano ka whakauru, ka aukati i te rangimarie me te pumau o te whenua. Mena ka tika te mahi, ko te whakakorenga, te whakakore, me te whakauru ano (DDR) ka whakakaha i te rangimarie ma te whakatairanga i te whakawhirinaki tahi i waenga i nga hoa riri o mua me te whakatenatena i te whakakore i nga patu me te maha o te whakawhiti a te tangata whawhai ki te oranga tangata. No reira, ko te whakahoutanga o te waahanga haumaru me uru ki te whakakore i nga ope haumaru o South Sudan. Ko te kaupapa mo te whakakore i nga patu, te whakakore, me te whakauru ano (DDR) ka whakatuwhera i te huarahi mo te pumau me te whanaketanga a meake nei. Ko te whakaaro nui e mau ana ko te whakauru i nga tutu o mua, i nga tangata whawhai ranei ki roto i te ope hou ka taea te whakamahi hei hanga i tetahi ahuatanga o te motu (Lamb & Stainer, 2018). Ko te kawanatanga kotahitanga, i runga i te mahi tahi me te United Nations (UN), te Uniana o Awherika (AU), Inter-Government Authority on Development (IGAD), me etahi atu tari, me kawe te mahi ki te whakakore i nga patu me te whakahoki ano i nga kaiwhaiwhai o mua ki roto i te oranga tangata. e whai ana ki te haumaru-hapori me te huarahi ki runga-iho.
Ko etahi atu rangahau e whakaatu ana me rite te whakarereketanga o te punaha whakawa ki te whakamana i te mana o te ture, ki te whakapumau ano i te whakawhirinaki ki nga umanga a te kawanatanga, me te whakapakari i te manapori. Kua whakapaehia ko te whakamahi i nga whakarereketanga ture whakawhiti i roto i nga hapori i muri i te pakanga, ina koa ko te Truth and Reconciliation Commission (TRC), tera pea ka paopao i nga kirimana rangimarie e tatari ana. Ahakoa koinei pea te take, mo te hunga kua paopao, ka taea e nga kaupapa whakawa whakawhiti i muri i te pakanga te hura i te pono mo nga mahi he o mua, te tirotiro i o raatau take, te hamene i te hunga hara, te whakatikatika i nga umanga, me te tautoko i te houhanga rongo (Van Zyl, 2005). Ko te tikanga, ka awhina te pono me te houhanga rongo ki te hanga i te whakawhirinaki ki South Sudan me te karo i te hokinga mai o te pakanga. Te hanga i tetahi kooti kaupapa ture whakawhiti, whakahounga whakawa, me te Tuhinga Ko te Komiti Whakatikatika Whakawa (JRC) ki te ripoata me te whakaputa whakaaro i roto i te waa whakawhiti, pera me te mea i tohua i roto i te Whakaaetanga Whakaora mo te Whakataunga o te Papatupatu i South Sudan (R-ARCSS) whakaaetanga, ka whai waahi mo te whakaora i nga wehewehenga hapori hohonu me te mamae. . I runga i te kawenga o etahi o nga roopu ki te pakanga, heoi, ka raru te whakatinana i enei kaupapa. Ka taea e te Komihana Pono me te Whakahoutanga (TRC) te whai waahi nui ki te houhanga rongo me te whakapumautanga, engari me kii ko te whakamana i te tika he tikanga ka roa pea nga tekau tau, whakatipuranga ranei. He mea nui ki te whakarite me te pupuri i te mana o te ture me te whakatinana i nga ture me nga tikanga e aukati ana i nga mana o nga roopu katoa me te whai kawenga mo a raatau mahi. Ka taea e tenei te awhina ki te whakamaarama i nga raruraru, te hanga i te pumau, me te whakaiti i te tupono o te pakanga. Heoi, ki te hangaia he komihana penei, me ata tupato kia kore e utu.
I te mea ko nga kaupapa hanga rangimarie he maha nga waahanga o nga kaiwhakaari me te aro ki nga ahuatanga katoa o te hanganga kawanatanga, me whakapau kaha ki muri i to raatau whakatinanatanga angitu. Me whakauru e te kawanatanga whakawhiti he maha nga roopu mai i nga reanga o raro me nga taumata rangatira ki roto i ana mahi whakatikatika i muri mai i nga pakanga me nga mahi hanga rangimarie i South Sudan. Ko te whakauru, ko te nuinga o nga roopu hapori tangata, he mea nui ki te whakapakari i nga tikanga rangimarie o te motu. Ka taea e te hapori tangata kaha me te hihiri—tae atu ki nga kaiarahi whakapono, rangatira wahine, rangatira rangatahi, rangatira kaipakihi, matauranga, me nga hononga ture—ka whai waahi nui ki roto i nga mahi hanga rongo i te wa e poipoi ana i te putanga mai o te hapori tangata whai waahi me te punaha torangapu manapori (Quinn, 2009). Hei aukati i te kaha ake o te pakanga, ko nga mahi a enei momo kaiwhakaari me aro ki nga ahuatanga mahi me nga ahuatanga o nga raruraru o naianei, a me whakatinana nga taha e rua i tetahi kaupapa here e aro ana ki nga paatai o te whakaurunga i roto i te kaupapa o te rangimarie ma te whakarite kia tika te kowhiringa o nga mangai. mārama.
Ka mutu, ko tetahi o nga kaiakiaki o nga pakanga korekore i South Sudan ko te whakataetae kua roa i waenganui i nga rangatira o Dinka me Nuer mo te mana whakahaere i nga mana torangapu me nga rawa hinu nui o te rohe. Ko nga nawe e pa ana ki te kore tauritenga, te whakaheke, te pirau, te nepotism, me nga mahi torangapu a-iwi kei roto i nga take maha e whakaatu ana i nga raruraru o naianei. Ko te pirau me te whakataetae mo te mana torangapu he rite tonu, a ko nga whare tukutuku o te mahi kleptocratic e whakahaere ana i te whakamahi i nga rawa a te iwi hei painga mo te tangata. Ko nga hua mai i te whakangao hinu me aro, engari, ki te whanaketanga ohaoha pumau, penei i te whakangao ki nga whakapaipai hapori, tangata, me nga umanga. Ka taea tenei ma te whakatuu i tetahi tikanga tirotiro whai hua e whakahaere ana i te pirau, te kohi moni, te tahua, te tohatoha moni, me nga whakapaunga. I tua atu, kaua e awhina noa nga koha ki te kawanatanga kotahitanga ki te hanga ano i te ohanga me nga hanganga o te whenua, engari me whakarite he tohu hei karo i te nui o te pirau. No reira, ko te tohatoha tika o nga rawa, pera i te tono a etahi roopu tutu, e kore e awhina i te Tonga ki te Tonga ki te karo i tona rawakoretanga. Ko te hanga o te rangimarie mo te wa roa i Sudan ki te Tonga, me whakatika i nga nawe pono, penei i te riterite o nga kanohi ki nga waahi torangapu, hapori, ohaoha hoki. Ahakoa ka taea e nga kaitakawaenga o waho me nga kaikoha te awhina me te tautoko i te hanga rangimarie, ko te hurihanga manapori ma te kaha o roto.
Ko nga whakautu ki nga patai rangahau kei te pehea te whakahaere a te kawanatanga tiritiri mana ki nga nawe o te rohe, te whakapakari i te whakawhirinaki ki waenga i nga taha ki te pakanga, te hanga kaupapa whakakore patu, whakakorenga, me te whakauru ano (DDR), te tuku i te tika, te pupuri i te hunga hara, te akiaki i te te hapori tangata pakari e pupuri ana i te mana o te kawanatanga tiritiri mana, me te whakarite kia rite te tohatoha o nga rawa taiao ki nga roopu katoa. Hei karo i te hokinga mai, me whakakorehia te kawanatanga kotahitanga hou, me whakarereke i nga waahanga haumaru me te whakatika i nga wehewehenga-a-iwi i waenga i a Kiir me Machar. Ko enei mahi katoa he mea nui ki te angitu o te tiritiri mana me te hanga rangimarie i South Sudan. Heoi ano, ko te angitu o te kawanatanga kotahitanga hou e whakawhirinaki ana ki te kaha o nga mahi torangapu, o nga mahi torangapu, me te mahi tahi o nga roopu katoa i uru ki te pakanga.
Opaniraa
I tenei wa, kua whakaatuhia e tenei rangahau ko nga taraiwa o te pakanga i South Sudan he uaua me te maha o nga waahanga. Kei raro i te pakanga i waenga i a Kiir raua ko Machar ko nga take tino hohonu ano hoki, penei i te ngoikore o te mana whakahaere, te tohe mana, te pirau, te nepotism, me te wehewehe iwi. Ko te kawanatanga kotahitanga hou me aro tika ki te ahua o nga wehewehenga iwi i waenga i a Kiir me Machar. Ma te whakamahi i nga wehewehenga o nga iwi me te whakamahi i te ahua o te mataku, kua kaha nga taha e rua ki te whakakorikori i nga kaitautoko puta noa i te Tonga o Sudan. Ko te mahi kei mua ko te whakarite nahanaha te kawanatanga kotahitanga whakawhiti i tetahi anga hei whakarereke i nga taputapu me nga tikanga o te whakawhitiwhiti korero a te motu, ki te whakatika i nga wehewehenga iwi, ka pa ki te whakarereketanga o te waahanga haumarutanga, ki te whawhai i te pirau, ki te whakaputa i te tika whakawhiti, me te awhina i te whakanohonoho o te iwi. nga tangata kua heke. Me whakatinana e te kawanatanga kotahitanga nga whainga mo te wa roa me te wa poto e whakatika ana i enei ahuatanga whakararuraru, e whakamahia ana mo te ahu whakamua torangapu me te whakamana i nga taha e rua.
Ko te kawanatanga o Sudan ki te Tonga me ona hoa whakawhanaketanga kua tino aro nui ki te hanga kawanatanga, kaore i te aro nui ki te hanga rangimarie. E kore e taea e te tiritiri mana anake te mauri me te haumaru. Ko te rangimārie me te mauritau ka hiahia pea ki te wetewete i nga mahi torangapu mai i te iwi. Ko te mea ka awhina i a South Sudan i te rangimarie ko te whakahaere i nga pakanga o te rohe me te tuku i te whakapuaki i nga nawe maha e mau ana i nga roopu me nga tangata takitahi. I nga wa o mua, kua whakamatauhia e nga rangatira ko te rangimarie ehara i ta ratou e ngana ana, no reira me aro ki nga tangata e hiahia ana ki te rangimarie me te tika o te tonga o Sudan. Ko te tikanga rangimarie anake e whakaaro ana ki nga roopu rereke, ki o raatau wheako ora, me o raatau nawe tahi ka taea te kawe i te rangimarie e wawatahia ana e South Sudan. Ko te mea whakamutunga, mo te whakaritenga tiritiri mana whanui kia angitu i South Sudan, me tino aro nga kaiwawao ki nga take putake me nga nawe o te pakanga a-iwi. Ki te kore e tika te whakatika i enei take, tera pea ka hinga te kawanatanga kotahitanga hou, ka noho tonu a South Sudan hei whenua whawhai ki a ia ano.
Tohutoro
Aalen, L. (2013). Te hanga kotahitanga karekau e pai: Ko nga whainga taupatupatu o te whakaaetanga rangimarie whanui a Sudan. Nga Pakanga Tangata, 15(2), 173-191.
Aeby, M. (2018). I roto i te kawanatanga whakauru: Te kaha o nga roopu i roto i te mana whakahaere tiritiri mana o Zimbabwe. Journal of Southern African Studies, 44(5), 855-877. https://doi.org/10.1080/03057070.2018.1497122
British Broadcasting Corporation. (2020, Hui-tanguru 22). Ko te hoa whawhai a South Sudan ki a Salva Kiir raua ko Riek Machar ka patu i te whakaaetanga kotahitanga. Tikina mai i: https://www.bbc.com/news/world-africa-51562367
Burton, JW (Ed.). (1990). Papā: Te ariā hiahia tangata. London: Macmillan and New York: St. Martin's Press.
Cheeseman, N., & Tendi, B. (2010). Te tiritiri mana i roto i te tirohanga whakatairite: Te kaha o te 'kawanatanga kotahitanga' i Kenya me Zimbabwe. The Journal of Modern African Studies, 48(2), 203-229.
Cheeseman, N. (2011). Ko nga Hiringa o roto o te Tiri Mana i Awherika. Manapori, 18(2), 336-365.
de Vries, L., & Schomerus, M. (2017). E kore e mutu te whawhai a-iwi o South Sudan i runga i te rongo pai. Te Rangimarie Arotake, 29(3), 333-340.
Esman, M. (2004). He kupu whakataki ki te pakanga iwi. Kemureti: Polity Press.
Finkeldey, J. (2011). Zimbabwe: Te tiritiri mana hei 'aukati' mo te whakawhiti, te huarahi ranei ki te manapori? Te tirotiro i te kawanatanga whakakotahi nui a Zanu-PF – MDC i muri i te whakaaetanga torangapu o te ao 2009. GRIN Verlag (1st Etanga.
Galtung, J. (1996). Te rangimarie ma te rangimarie (1st Ed.). Tuhinga o SAGE. I tikina mai i https://www.perlego.com/book/861961/peace-by-peaceful-means-pdf
Hartzell, CA, & Hoddie, M. (2019). Te tiritiri mana me te mana o te ture i muri mai i te pakanga a-iwi. Ma te Huringa Matapihi Hou, 63(3), 641-653.
Roopu raruraru o te ao. (2019, Poutū-te-rangi 13). Ko te whakaora i te whakaaetanga rangimarie a South Sudan. Africa Ripoata N°270. I tikina mai i https://www.crisisgroup.org/africa/horn-africa/southsudan/270-salvaging-south-sudans-fragile-peace-deal
Reme, G., & Stainer, T. (2018). Ko te conundrum o te ruruku DDR: Ko te take o South Sudan. Te Pumautanga: Te Tuhituhi o te Ao mo te Haumarutanga me te Whakawhanaketanga, 7(1), 9. http://doi.org/10.5334/sta.628
Lederach, JP (1995). Te whakarite mo te rangimarie: Huringa pakanga puta noa i nga ahurea. Syracuse, NY: Syracuse University Press.
Lijphart, A. (1996). Te panga o te manapori Inia: He whakamaoritanga whakakotahi. te Arotake Pūtaiao Torangapu o Amerika, 90(2), 258-268.
Lijphart, A. (2008). Nga whanaketanga o te ariā me te mahi tiritiri mana. I roto i a A. Lijphart, Te whakaaro mo te manapori: Tiritiri mana me te ture a te nuinga i roto i te ariā me te mahi (pp. 3-22). New York: Routifi.
Lijphart, A. (2004). Te hoahoa ture mo nga hapori wehewehe. Journal of Democracy, 15(2), 96-109. doi:10.1353/jod.2004.0029.
Moghalu, K. (2008). Nga pakanga pooti i Awherika: Ko te tohatoha mana te manapori hou? Nga Tikanga Taupatupatu, 2008(4), 32-37. https://hdl.handle.net/10520/EJC16028
O'Flynn, I., & Russell, D. (Eds.). (2005). Tiri mana: Nga wero hou mo nga hapori wehewehe. Rānana: Pluto Press.
Okiech, PA (2016). Ko nga pakanga a-iwi i South Sudan: He korero o mua me nga korero torangapu. Applied Anthropologist, 36(1/2), 7-11.
Quinn, JR (2009). Kupu Whakataki. I roto i a JR Quinn, Reconciliation(s): Whakawhitinga tika ki roto nga hapori i muri i te pakanga (wh. 3-14). McGill-Queen's University Press. I tikina mai i https://www.jstor.org/stable/j.ctt80jzv
Radon, J., & Logan, S. (2014). South Sudan: Nga whakaritenga whakahaere, whawhai, me te rangimarie. Journal o nga Take o te Ao, 68(1), 149-167.
Roach, SC (2016). Sudan ki te Tonga: He tino hihiri o te kawenga takohanga me te rangimarie. International Take, 92(6), 1343-1359.
Roeder, PG, & Rothchild, DS (Eds.). (2005). Te rongo mau: Te mana me te manapori i muri mai whawhai pakanga. Ithaca: Kuratini University Press.
Stedman, SJ (1997). Nga raruraru kaipahua i roto i nga tikanga rangimarie. Haumarutanga o te Ao, 22(2): 5-53. https://doi.org/10.2307/2539366
Spears, IS (2000). Te maarama ki nga whakaaetanga rangimarie whakauru i Awherika: Nga raru o te tohatoha mana. Tuatoru o te Ao, 21(1), 105-118.
Sperber, A. (2016, Hanuere 22). Kei te timata te pakanga a-iwi o South Sudan. Kaupapa Here. I tikina mai i https://foreignpolicy.com/2016/01/22/south-sudan-next-civil-war-is-starting-shilluk-army/
Tajfel, H., & Turner, JC (1979). He ariā whakauru o te pakanga i waenganui i nga roopu. In WG Austin, & S. Worchel (Eds.), Ko te hapori hinengaro o te whanaungatanga i waenganui i nga roopu (wh. 33-48). Monterey, CA: Brooks/Cole.
Tull, D., & Mehler, A. (2005). Ko nga utu huna o te tiritiri mana: Te whakaputa i te tutu tutu i Awherika. Take Afirika, 104(416), 375-398.
Te Kaunihera Haumarutanga o te Kotahitanga o nga Whenua o te Ao. (2020, Poutū-te-rangi 4). Ka mihi te Kaunihera Haumarutanga ki te whakaaetanga tiritiri mana hou a South Sudan, hei korero poto mo nga Mangai Motuhake mo nga huihuinga tata nei. Tikina mai: https://www.un.org/press/en/2020/sc14135.doc.htm
Uvin, P. (1999). Iwi me te mana i Burundi me Rwanda: Nga huarahi rereke ki te tutu papatipu. Torangapu Whakataurite, 31(3), 253-271.
Van Zyl, P. (2005). Te whakatairanga i te tika whakawhiti i roto i nga hapori i muri i te pakanga. In A. Bryden, & H. Hänggi (Eds.). Te mana whakahaere haumaru i roto i te hanga rangimarie i muri i te pakanga (api 209-231). Geneva: Geneva Center for the Democratic Control of Armed Forces (DCAF).
Wuol, JM (2019). Ko nga tumanako me nga wero o te hohou rongo: Ko te keehi o te whakaaetanga whakaora i runga i te whakataunga o te pakanga i te Republic of South Sudan. te Tohutohu a Zambakari, Putanga Motuhake, 31-35. I tikina mai i http://www.zambakari.org/special-issue-2019.html
