Te Whakatairanga i nga Whakataurite Hurorirori kau mo te Whakapono me te Iwi: He Rautaki hei Whakatairanga i te Tohu Tohutohu, Whakawhanaketanga me te Tiaki Tiaki.
Abstract
Ko tenei whaikorero matua e whai ana ki te wero i nga kupu whakarite e mau tonu ana, e whakamahia tonutia ana i roto i a tatou korero mo te whakapono me te matawaka hei huarahi ki te whakatairanga i te mahi takawaenga whaihua, te whanaketanga me te whakamarumaru. Mea faufaa roa te reira no te mea e ere noa te mau parau faaau i te “parau maitai a‘e”. Ko te kaha o nga kupu whakarite e whakawhirinaki ana ki to raatau kaha ki te whakauru i nga wheako hou kia taea ai te mohio ki te waahi hou me te waahi o te wheako i runga i nga tikanga o mua me te raima ake, ka noho hei turanga me te tika mo te hanga kaupapa here. No reira e tika ana kia mataku tatou ki nga kupu whakarite kua noho hei moni i roto i a tatou korero mo te whakapono me te iwi. Ka rongo tonu tatou i te whakaata o o tatou whanaungatanga i te oranga oranga o Darwin. Mena ka whakaae tatou ki tenei ahuatanga, ka tino tika tatou ki te whakakore i nga whanaungatanga tangata katoa hei mahi nanakia me te kore tikanga e kore e tika kia whakaaetia e te tangata. No reira me paopao tatou ki aua kupu whakarite e whakararu ana i nga whanaungatanga whakapono me nga iwi, me te whakatenatena i te ahua kino, te kore whakaaro, me te mutunga, ko te mahi pipiri.
Kupu Whakataki
I roto i tana korero i te Pipiri 16, 2015 i te Trump Tower i New York City e whakaatu ana i tana pakanga mo te perehitini o Amerika, ko te kaitono Republican a Donald Trump i kii "I te wa e tukuna ana e Mexico ona tangata, kaore ratou e tuku i nga mea pai. Kaore ratou e tuku ana i a koe, kei te tukuna atu e ratou nga tangata he maha nga raru kei te kawe mai i aua raru. Kei te mau mai ratou i nga raau taero, kei te kawe mai ratou i te kino. He tangata raupatu ratou, ko etahi, ki taku whakaaro, he tangata pai, engari ka korero ahau ki nga kaitiaki rohe kei te korero mai ki a matou he aha ta matou e whiwhi nei” (Kohn, 2015). Ko taua kupu whakataurite "tatou-ki-ratou", e kii ana a CNN Political Commentator Sally Kohn, "ehara i te mea he wahangu anake engari he wehewehe, he kino hoki" (Kohn, 2015). Ka kii ano ia "I roto i te whakatakotoranga a Trump, ehara i te mea ko nga Mexica anake te hunga kino - he kaiwhangawhara me nga rangatira tarukino katoa, e kii ana a Trump kaore he meka hei turanga mo tenei - engari ko Mexico te whenua he kino ano, ka tukuna e ratou 'taua tangata' me te ' ena raruraru'” (Kohn, 2015).
I roto i te uiuinga me te kaihautu Meet the Press a NBC Chuck Todd mo te haapurorotanga i te ata o te Rātapu o Mahuru 20, 2015, i kii a Ben Carson, tetahi atu kaitono Republican mo Te Whare White: "Kaore au e kii kia tukuna he Mahometa hei rangatira mo tenei iwi. . Kare rawa ahau e whakaae ki tena” (Pengelly, 2015). Ka patai atu a Todd ki a ia: "Na kei te whakapono koe kei te rite a Ihirama ki te kaupapa ture?" Ko te whakautu a Carson: “Kao, kare, kaore au” (Pengelly, 2015). Ko Martin Pengelly, te Guardian (Ingarani) i New York, e whakamahara ana ki a tatou, "Ko te tuhinga VI o te kaupapa ture o Amerika e kii ana: Kaore he whakamatautau whakapono e hiahiatia hei Tohu ki tetahi Tari, Tiaki Tiaki ranei i raro i te United States" me "Ka timata te whakatikatika tuatahi ki te kaupapa ture. : Karekau he ture e mahia e te Runanga mo te whakaturanga o te haahi, te aukati ranei i te mahi noa…” (Pengelly, 2015).
Ahakoa ka murua a Carson mo tana kore e aro ki te kaikiri i mau i a ia i a ia e rangatahi ana i Awherika-Amerikana, a, i te mea ko te nuinga o nga Awherika e noho pononga ana i Amerika he Mahometa, na reira, he Mahometa ona tupuna, kaore e taea e ia. , kia murua mo te kore e mohio ki te awhina a Thomas Jefferson i te Qur'an me te Ihirama ki te hanga i nga whakaaro o nga Matua Kaihanga o Amerika mo te karakia me te riterite o te Ihirama me te manapori, a, no reira, ko te Ture Amerika, na te mea he tohunga neurosurgeon ia. tino pai te panui. Ka rite ki ta Denise A. Spellberg, he ahorangi mo te Hitori Ihirama me nga Akoranga mo te Rawhiti o te Rawhiti i te Whare Wananga o Texas i Austin, e whakamahi ana i nga taunakitanga tino kore e pa ana ki nga rangahau whakamohio whenua, e whakaatu ana i roto i tana pukapuka tino rongonui ko te taitara. Ko te Qur'an a Thomas Jefferson: Ihirama me nga Kaihanga (2014), I whai waahi nui a Ihirama ki te hanga i nga whakaaro o nga Matua o Amerika mo te herekoretanga o te whakapono.
Ka tukuna e Spellberg nga korero i te tau 1765—arā, 11 tau i mua i tana tuhi i te Whakaputanga o te Rangatiratanga, i hokona e Thomas Jefferson tetahi Koran, i tohu i te timatanga o tana hiahia ki a Ihirama, ka haere tonu ki te hoko pukapuka maha mo te hitori o te Rawhiti Waenganui. , reo, me te haere, me te tango i nga korero maha mo Ihirama e pa ana ki te ture noa o te reo Ingarihi. E ai ki a ia i whai a Jefferson ki te mohio ki a Ihirama na te mea i te tau 1776 i whakaaro ia ko nga Mahometa hei tangata whenua mo tona whenua hou. E kii ana ia ko etahi o nga Kaihanga, ko Jefferson te mea tuatahi i roto ia ratou, i mau ki nga whakaaro o te Maramatanga e pa ana ki te whakamanawanui o nga Mahometa ki te hanga i te mea he tohenga whakaaro noa ki roto i te tohenga heuristic mo te mana whakahaere i Amerika. I tenei ara, ka puta mai nga Mahometa hei turanga pakiwaitara mo te hanga o te wa, he maha nga whakapono a Amerika ka uru ano ki nga Katorika me nga Hurai iti kua whakahawea. Ka kii ano ia ko te tautohetohe a te iwi mo te whakaurunga o nga Mahometa, na etahi o nga hoariri torangapu a Jefferson i whakahawea ki a ia a tae noa ki te mutunga o tona oranga, i puta ake i roto i nga whakaaro o nga Kaihanga i muri mai kia kaua e whakatu i tetahi iwi Porotetani, i te mea ka taea e ratou. kua oti. Ae ra, i te mea e mau tonu ana nga whakapae mo Ihirama i roto i etahi o nga Amelika penei i a Carson me te maha o nga taangata Mahometa o Amerika e piki haere ana ki te miriona, ko te korero whakakitenga a Spellberg mo tenei whakaaro nui o nga Kaihanga he tino akiaki atu i tera wa. He mea tino nui tana pukapuka mo te maarama ki nga whakaaro o te orokohangatanga o Amerika me o raatau kaupapa matua mo nga reanga o naianei me nga whakatupuranga kei te heke mai.
I tua atu, ka whakaatuhia e matou i etahi o a matou pukapuka mo Ihirama (Bangura, 2003; Bangura, 2004; Bangura, 2005a; Bangura, 2005b; Bangura, 2011; me Bangura me Al-Nouh, 2011), he rite tonu te manapori Islamic ki te manapori o te Tai Hauauru. , me nga ariā o te whai waahi manapori me te mana herekore, pera i whakaatuhia e te Rashidun Caliphate, kua tae mai ki roto i te ao Ihirama o nga tau waenga. Hei tauira, in Puna Islamic o te rangimarie, te tapao nei tatou e te philosopho Muslim rahi ra o Al-Farabi, fanauhia o Abu Nasr Ibn al-Farakh al-Farabi (870-980), tei matau-atoa-hia “te piti o te fatu” (mai ia Aristotle te pii-pinepine-raahia e “te fatu matamua”). , i whakaarohia e ia te ahua o te Ihirama i whakaritea e ia ki to Plato Ko te Republic, ahakoa i wehe atu ia i te whakaaro a Platon ko te kawanatanga tino pai ko te rangatira o te philosopho kingi me te kii ko te poropiti (PBUH) kei te hono tika ki a Allah/God (SWT). I te kore o te poropiti, i kii a Al-Farabi ko te manapori te tino tata ki te ahua pai, e tohu ana ki te Rashidun Caliphate hei tauira i roto i te hitori o Ihirama. I kitea e ia e toru nga ahuatanga taketake o te manapori Ihirama: (1) he rangatira i pootihia e te iwi; (b) Sharia, ka taea te whakakorehia e nga kai-whakawa ture mehemea e tika ana i runga i me- te herenga, marua- te whakaaetia, mubah- te hunga kore whakaaro, kino—ko te mea rahui, a makruh—te mea whakarihariha; me te whakapau kaha ki te whakaharatau (3) Shura, he momo whiriwhiringa motuhake i mahia e te Poropiti a Muhammad (PBUH). Ki ta matou kii kei te kitea nga whakaaro o Al-Farabi i roto i nga mahi a Thomas Aquinas, Jean Jacques Rousseau, Immanuel Kant me etahi tohunga mohio Mahometa i whai i a ia (Bangura, 2004:104-124).
Ka tuhi ano matou ki roto Puna Islamic o te rangimarie i kii te kaiputaiao nui o Mahometa me te kaiputaiao torangapu a Abu Al-Hassan 'Ali Ibn Muhammad Ibn Habib Al-Mawardi (972-1058) e toru nga maataapono matua e tu ai te punaha torangapu Ihirama: (1) tauhid—ko te whakapono ko Allah (SWT) te Kaihanga, te Kaipupuri me te Kaiwhakaako o nga mea katoa i runga i te whenua; (2) Risala—Ko te tikanga e heke iho ai te ture a Allah (SWT) ka riro mai; me (3) Khilifa he kanohi ranei—e kiia ana ko te tangata te kanohi o Allah (SWT) i runga i te whenua. Ka whakamāramahia e ia te hanganga o te manapori Ihirama e whai ake nei: (a) te peka whakahaere kei roto te Amir, (b) te peka ture, kaunihera tohutohu ranei kei roto ko te Shura, me (c) te peka whakawa kei roto te Quadi ko wai te whakamaori i te Sharia. Ka tukuna ano e ia nga kaupapa e wha e whai ake nei hei arahi i te kawanatanga: (1) ko te whainga o te kawanatanga Ihirama ko te hanga i tetahi hapori e kiia ana i roto i te Qur'an me te Sunnah; (2) ka whakamanahia e te kawanatanga te Sharia hei ture taketake o te kawanatanga; (3) kei roto i te iwi te tino rangatiratanga—ka taea e te iwi te whakamahere me te whakatu i tetahi ahua o te kawanatanga e rite ana ki nga maapono e rua o mua ake nei me nga hiahia o te waa me te taiao; (4) ahakoa te ahua o te ahua o te kawanatanga, me noho ki runga i te kaupapa o te maataki rongonui, no te mea no te iwi te tino rangatiratanga (Bangura, 2004:143-167).
Ka tohu atu ano matou Puna Islamic o te rangimarie e kotahi mano tau i muri mai i a Al-Farabi, ka kii a Ta Allama Muhammad Iqbal (1877-1938) i te timatanga o te Islamic Caliphate he hototahi ki te manapori. I te tautohetohe kei a Ihirama nga "kohatu" mo te whakahaere ohaoha me te manapori o nga hapori Ihirama, i kii a Iqbal mo te whakaturanga o nga huihuinga ture kua pootihia hei whakaara ano i te purea taketake o Ihirama (Bangura, 2004: 201-224).
Ae ra, ko te whakapono me te matawaka he kaupapa torangapu nui, a, ko te he o te tangata i roto i to tatou ao, ehara i te mea hei tautohetohe. Ko te whenua whenua te waahi o nga pakanga whakapono me nga iwi. He maha nga wa ka ngana nga kawanatanga o te kawanatanga ki te whakahawea me te pehi i nga wawata o nga roopu whakapono me nga iwi takitahi, ki te whakatau ranei i nga uara o te rangatira rangatira. Hei whakautu, ka whakakorikori nga roopu whakapono me nga iwi me te tono ki te kawanatanga mai i te tuunga me te whai waahi ki te tiaki i nga tika tangata me te mana motuhake. He maha nga ahuatanga o nga huihuinga iwi me nga whakapono, mai i nga roopu torangapu tae noa ki nga mahi tutu (mo etahi atu korero mo tenei, tirohia Said me Bangura, 1991-1992).
Kei te huri tonu nga hononga o te ao mai i te mana o mua o nga whenua whenua ki te raupapa uaua ake e whakataetae ai nga roopu iwi me nga roopu whakapono. Ko te punaha o te ao o naianei he nui ake te parochial me te nui ake o te ao ki ta te punaha o te ao o nga whenua e kii ana kei te whakarerea e tatou. Hei tauira, i te wa i Uropi ki te hauauru kei te whakakotahi nga iwi kanorau, i Awherika me Uropi ki te Rawhiti kei te taupatupatu nga hononga o te ahurea me te reo ki nga raina kawanatanga rohe (mo etahi atu korero mo tenei, tirohia Said me Bangura, 1991-1992).
I runga i nga whakataetae mo nga take o te whakapono me te iwi, he mea tino nui te tātaritanga reo whakataurite o te kaupapa na te mea, e whakaatu ana ahau i etahi atu wahi, ehara i te mea "korero tino ataahua" nga kupu whakarite (Bangura, 2007:61; 2002:202). Ko te kaha o nga kupu whakarite, e ai ki a Anita Wenden, ka whakawhirinaki ki to raatau kaha ki te whakauru i nga wheako hou kia taea ai te mohio ki te waahi hou me te waahi o te wheako i runga i nga ahuatanga o mua me te raima ake, me te noho hei turanga me te tika mo hanga kaupapa here (1999:223). I tua atu, ko ta George Lakoff raua ko Mark Johnson te korero,
Ko nga kaupapa e whakahaere ana i o tatou whakaaro ehara i te mea ko te whakaaro anake. Ka whakahaere hoki ratou i a maatau mahi o ia ra, tae noa ki nga korero tino noa. Ko o tatou ariā e hanga ana i nga mea ka kitea e tatou, me pehea tatou e huri haere ai i te ao, me to tatou hononga ki etahi atu tangata. Ko ta tatou punaha ariā ka whai waahi nui ki te tautuhi i o tatou ahuatanga o ia ra. Mena kei te tika ta tatou korero he kupu whakarite te nuinga o to tatou punaha ariā, ko te ahua o to tatou whakaaro, o ta tatou e wheako, me o tatou mahi ia ra, he mea whakataurite (1980:3).
I runga i nga korero o mua ake nei, me mataku tatou ki nga kupu whakarite kua noho hei moni i roto i a tatou korero mo te whakapono me te iwi. Ka rongo tonu tatou i te whakaata o o tatou whanaungatanga i te oranga oranga o Darwin. Mena ka whakaae tatou ki tenei ahuatanga, ka tino tika tatou ki te whakakore i nga hononga hapori katoa hei whanonga nanakia me te kore e tika kia whakaaetia e te hapori. Ae ra, kua kaha te whakamahi a nga kaikorero mo nga tika tangata i enei momo whakaahuatanga hei turaki i ta raatau huarahi.
No reira me paopao tatou ki nga kupu whakarite e whakaparahako ana i o tatou whanaungatanga me te whakatenatena i nga ahuatanga kino, kore whakaaro, a, i te mutunga, ko te mahi pipiri. Ko etahi o enei he tino maru, ka pahū i te wa e kitea ana he aha te ahua, engari ko etahi he tino maamaa ake, he mea hanga ki nga papanga katoa o a tatou tikanga whakaaro o naianei. Ka taea te whakarapopototia etahi ki te pepeha; ko etahi karekau he ingoa. Ko etahi karekau he kupu whakarite, ara ko te aro nui ki te hiranga o te apo, a ko etahi kei te takoto i runga i to tatou whakaaro takitahi, me te mea ko etahi atu ariā me he ki te tangata takitahi, ki te kino ranei.
Ko te patai nui ka tirohia i konei he tino marama: He aha nga momo kupu whakarite e kitea ana i roto i a tatou korero mo te whakapono me te iwi? Heoi, i mua i te whakautu i tenei patai, he mea tika ki te whakatakoto i tetahi korero poto mo te huarahi reo kupu whakarite, i te mea ko te tikanga tenei e mau ai te tātaritanga hei whai.
Te Tikanga Reo Whakataurite
Ka rite ki taku korero i roto i ta maatau pukapuka te taitara Nga Whakataurite Hunga, ko nga kupu whakataurite he ahua o te whaikorero (arā, ko te whakamahi kupu i runga i te ahua o te korero me te ahua o te kupu hei whakaatu i nga whakataurite whakamarama me nga ritenga) i runga i te ahua o te rite i waenga i nga mea motuhake, i etahi mahi ranei (Bangura, 2002:1). E ai ki a David Crystal, e wha nga momo kupu whakarite e whai ake nei kua mohiotia (1992:249):
- Nga kupu whakarite tikanga Ko nga mea hei waahanga o to maatau mohiotanga o ia ra mo te wheako, a ka tukatukahia me te kore e kaha, penei "ki te ngaro i te aho o te tautohetohe."
- Nga kupu whakarite whiti whakawhānuihia, whakakotahihia ranei nga kupu whakarite o ia ra, ina koa mo nga kaupapa tuhituhi—a koinei te whakamaramatanga o te kupu o mua, i roto i te horopaki o te whiti.
- Nga kupu whakarite a-whakaaro Ko nga mahi i roto i nga hinengaro o nga kaikorero e tino whakatau ana i o raatau whakaaro—hei tauira, ko te whakaaro "Ko te tautohetohe he whawhai" kei raro i nga kupu whakarite penei "I whakaekea e au ana whakaaro."
- He kupu whakarite ka whakamahia mo te whakakotahitanga o nga kupu whakarite kore hono, hototahi ranei i roto i te rerenga kotahi, penei "He mara wahine tenei e hapu ana me etahi atu."
Ahakoa he tino whai hua te whakarōpūtanga a Crystal mai i te tirohanga a te reo (te arotahi ki te hononga toru i waenga i te tikanga, te reo, me te mea e tohu ana), mai i te tirohanga o te reo pragmatics (te arotahi ki te hononga polyadic i waenga i te tikanga, te kaikorero, te ahuatanga, me te kaiwhakarongo), heoi, ko ta Stephen Levinson te whakaaro e whai ake nei “te whakarōpūtanga tuatoru o nga kupu whakarite” (1983:152-153):
- Nga kupu whakarite ingoa ko era te ahua BE(x, y) penei "He tuna a Iago." Kia mohio ai te kaipanui/kaipanui ki te hanga kupu whakataurite.
- He kupu whakarite tohu Ko nga mea he ahua whakaaro G(x) ranei G(x, y) penei i te "Mwalimu Mazrui i mua." Kia mohio ai ia, me hanga e te kaiwhakarongo/kaipanui he kupu whakataurite matatini.
- Nga kupu whakarite kupu ko era te ahua ariā G(y) kua tautuhia e te noho kotiti ki te korero a tawhio noa ina tino whakamaoritia.
I te nuinga o te wa ka kitea te huringa kupu whakarite e te kupu me te tino tikanga e mau ana i te ahua o te waitara. Hei tauira, e ai ki a Brian Weinstein,
Na roto i te hanga i te ahua ohorere i waenga i nga mea e mohiotia ana me te maarama, penei i te motuka, i te miihini ranei, me nga mea uaua me te whakapouri, penei i te hapori o Amerika, ka miharo nga kaiwhakarongo, ka akiakihia ki te whakawhiti, me te whakapono pea. Ka whiwhi hoki ratou i tetahi taputapu mnemonic—he kupu hopu e whakamarama ana i nga raruraru uaua (1983:8).
Ae, ma te raweke i nga kupu whakarite, ka taea e nga rangatira me nga rangatira te hanga whakaaro me nga kare-a-roto, ina koa ka pouri nga tangata mo nga taupatupatu me nga raru o te ao. I taua mau taime ra, mai tei faaitehia i muri iho noa i te mau aroraa i nia i te World Trade Center i New York e te Pentagon i Washington, DC i te 11 no Setepa 2001, te hiaai nei te rahiraa i te mau haamaramaramaraa ohie e te mau aratairaa: ei hi‘oraa, “te feia i aro i te 11 no Setepa, E kino ana a 2001 ki a Amerika mo ona taonga, i te mea he tangata pai nga Amelika, a me poma a Amerika ki nga kaiwhakatuma i nga wahi katoa i hoki mai ai ratou ki te ao o mua” (Bangura, 2002:2).
I roto i nga kupu a Murray Edelman "ko nga hiahia o roto, o waho hoki e whakakorikori ana i te piri ki te whānuitanga o nga pakiwaitara me nga kupu whakarite e hanga ana i nga whakaaro o te ao torangapu" (1971:67). I tetahi taha, e kii ana a Edelman, ka whakamahia nga kupu whakarite hei tirotiro i nga korero kino o te pakanga ma te kii he "pakanga mo te manapori" ma te korero ranei ki te riri me te neocolonialism hei "te aroaro." I tetahi atu taha, ka tapiritia e Edelman, ka whakamahia nga kupu whakarite hei whakaohooho me te whakapataritari i nga tangata ma te whakahua i nga mema o te kaupapa torangapu he "kaiwhakatuma" (1971: 65-74).
Inaa, ko te hononga i waenga i te reo me te whanonga marino, kore-te-marie ranei e tino kitea ana, kare rawa e whakaarohia e tatou. E whakaae ana nga tangata katoa, e ai ki a Brian Weinstein, ko te reo kei te kaupapa o te hapori tangata me te whanaungatanga i waenganui i te tangata—na te mea ko ia te turanga o te ao. Ki te kore tenei tikanga whakawhitiwhiti korero, e kii ana a Weinstein, kaore e taea e nga kaiarahi te whakahau i nga rauemi e hiahiatia ana hei hanga i tetahi punaha torangapu ka toro atu ki tua atu o te whanau me te kaainga. E ai ki a ia, ahakoa e whakaae ana matou ko te kaha ki te raweke kupu hei whakatenatena i nga kaipooti ko tetahi huarahi e whakamahia ana e te tangata kia mau ai te mana ki te pupuri i te mana, a, e mihi ana matou ki nga pukenga whaikorero me te tuhituhi hei koha, heoi, kaore matou e mahi. ki te whakaaro he take motuhake te reo, penei i te taake, e whai mana ana ki te whiriwhiri a nga rangatira mana, ma nga wahine me nga tane e hiahia ana ki te wikitoria, ki te awe ranei i te mana. Ka kii ano ia kaore matou e kite i te reo i roto i te ahua, i te whakapaipai ranei e whai hua ana ki te hunga e mau ana (Weinstein 1983:3). Ko tetahi atu mea nui mo te reo me te whanonga rangimarie ko te whai i a Weinstein,
Ko te tukanga o te whakatau whakatau kia pai ai nga hiahia o te roopu, te hanga i te hapori i runga i te ahua pai, te whakaoti rapanga, me te mahi tahi me etahi atu hapori i roto i te ao hihiri kei te ngakau o nga mahi torangapu. Ko te whakaemi me te whakangao moni he wahanga o te mahi ohaoha, engari ka whakamahia e te hunga no ratou te whakapaipai ki te whai mana me te mana ki runga i etahi atu, ka uru ki te ao torangapu. No reira, mena ka taea te whakaatu ko te reo te kaupapa o nga whakatau kaupapa here me te taonga tuku painga, ka taea te hanga he keehi mo te ako i te reo tetahi o nga taurangi e turaki ana, e kati ana te kuaha ki te mana, ki te whai rawa, me te whai mana i roto i nga hapori me te whai waahi ki te whawhai me te rangimarie i waenga i nga hapori (1983:3).
I te mea ka whakamahia e te tangata nga kupu whakarite hei whiriwhiri mohio i waenga i nga momo reo e whai hua nui ana i te ahurea, ohaoha, torangapu, hinengaro me te paapori, ina koa ka kore te tohatoha o nga pukenga reo, ko te kaupapa nui o te waahanga tātari raraunga e whai ake nei ko te whakaatu Ko nga kupu whakarite i whakamahia i roto i a tatou korero mo te whakapono me te iwi he kaupapa rereke. Ko te patai whakamutunga ko enei e whai ake nei: Me pehea e kitea ai nga kupu whakarite i roto i nga korero? Mo te whakautu ki tenei patai, he tino pai te tuhinga a Levinson mo nga taputapu e whakamahia ana ki te wetewete i nga kupu whakarite i roto i nga kaupapa o te reo.
Ka matapakihia e Levinson nga ariā e toru i noho i raro i te wetewete o nga kupu whakarite i roto i te kaupapa o te reo pragmatics. Ko te ariā tuatahi ko te Kaupapa Whakataurite e ai ki a Levinson, e kii ana "Metaphors are similes with suppressed or deleted predications of similarities" (1983:148). Ko te ariā tuarua ko te Te Kaupapa Whakawhitiwhiti e whai ake nei i a Levinson, e kii ana ko “Metaphors he whakamahinga motuhake o nga korero reo kei reira tetahi kupu 'whakarite' (me arotahi) kua mau ki tetahi atu kupu 'moni' (ranei anga), kia pahekoheko ai te tikanga o te arotahi me te huringa Tuhinga o mua anga, me tetahi atu” (2983:148). Ko te ariā tuatoru ko te Te Kaupapa Panui e ai ki a Levinson, ko te "mahere o tetahi rohe hinengaro katoa ki tetahi atu, ka taea te rapu i nga reta maha ranei" (1983:159). O enei korero e toru, ka kitea e Levinson te Te Kaupapa Panui te mea tino whaihua na te mea "he mana to te kaute mo nga momo ahuatanga rongonui o nga kupu whakarite: te ahua 'kore-whakamua', te koretake ranei o te kawemai o te kupu whakarite, te hiahia ki te whakakapi i te raima mo nga kupu waitara, me nga taumata rereke e taea ai e nga kupu whakarite te angitu” (1983:160). Ka whai whakaaro ano a Levinson ki te whakamahi i nga waahanga e toru e whai ake nei hei tautuhi i nga kupu whakarite i roto i te tuhinga: (1) "whakaahua me pehea te mohiotanga o te whakamahi i te reo o te reo"; (2) "mohio me pehea te wehewehenga o nga kupu whakarite mai i etahi atu momo toi;" (3) "ka mohiohia, ko te whakamaoritanga o nga kupu whakarite me whakawhirinaki ki nga ahuatanga o to tatou kaha whanui ki te whai whakaaro ki te whakataurite" (1983:161).
He kupu whakarite mo te Whakapono
Hei akonga mo nga hononga a Aperahama, me timata ahau i tenei wahanga ki nga korero a nga Whakakitenga i roto i te Torah Tapu, i te Paipera Tapu, i te Kurani Tapu mo te arero. Teie te mau hi'oraa, hoê no roto mai i te amaa Aberahama tata'itahi, i roto i te mau parau tumu e rave rahi i roto i te mau Apokalupo:
Te Torah Mo‘a, Salamo 34:14: “E tiai i to arero i te ino, e to vaha eiaha e parau haavare.”
Te Bibilia Mo‘a, Maseli 18:21: “Tei te arero te pohe e te ora; a ko te hunga e aroha ana ki a ia ka kai i ona hua.”
Ko te Qur'an Tapu, Surah Al-Nur 24:24: "I te ra ka whakaatu o ratou arero, o ratou ringa, o ratou waewae ki a ratou mo a ratou mahi."
Mai i nga tikanga o mua ake nei, e kitea ana ko te arero he tangata hara e taea ai e te kupu kotahi, neke atu ranei te turaki i te mana o nga tangata, nga roopu, nga hapori tino tairongo. Inaha, i roto i nga tau katoa, ko te pupuri i te arero o te tangata, ko te noho ki runga ake i nga korero kino, ko te manawanui me te whakanui, kua aukati i nga whakangaromanga.
Te toea o te aparauraa i ǒ nei, ua niuhia ïa i nia i te pene a George S. Kun tei parauhia “Te haapaoraa e te pae varua” i roto i ta tatou buka, Nga Whakataurite Hunga (2002) e kii ana ia i te wa i whakarewahia ai e Martin Luther King, Jr. tana whawhai mo nga tika tangata i te timatanga o te tekau tau atu i 1960, ka whakamahia e ia nga kupu whakarite whakapono me nga kianga, kaua ki te whakahua i tana korero rongonui "He moemoea ahau" i tukuna i runga i nga kaupae i te Lincoln Memorial i Washington, DC i te 28 o Akuhata, 1963, ki te whakatenatena i nga Pango ki te noho tumanako mo Amerika matapo iwi. I te teiteiraa o te Civil Rights Movement i te 1960s, he maha nga wa ka mau nga ringa o nga Blacks me te waiata, "Ka wikitoria tatou," he tohu whakapono i whakakotahi i a raatau i roto i ta raatau pakanga mo te herekore. I whakamahia e Mahatma Gandhi te "Satyagraha" ranei "te pupuri i te pono," me te "te tutu a te iwi" ki te whakaohooho i nga Inia ki te whakahē i te mana o Ingarangi. I runga i nga uauatanga me te maha o nga raru nui, he maha nga kaiwhaiwhai i roto i nga pakanga mo te herekoretanga hou kua huri ki nga rerenga korero me te reo ki te tautoko (Kun, 2002:121).
Kua whakamahia ano hoki e te hunga taikaha nga kupu whakarite me nga kianga ki te ahu whakamua i o raatau kaupapa. I whakapumau a Osama bin Laden hei tangata nui i roto i nga hitori o Ihirama o naianei, ka tapahia ki te hinengaro o te Tai Hauauru, kaua ki te whakahua i te Mahometa, ma te whakamahi i nga korero me nga kupu whakarite whakapono. Koia nei te whakamahi a bin Laden i ana korero ki te whakatupato i ana akonga i nga putanga o Oketopa-Noema, 1996 o te Nida'ul Ihirama (“The Call of Islam”), he moheni whawhai-Islamic i whakaputaina i Ahitereiria:
He aha te mea e mau tonu ana i roto i tenei pakanga nui a Hudeo-Karaitiana ki te ao Ihirama, kaore ano kia kitea i mua, me whakarite nga Mahometa i nga kaha katoa ki te turaki i te hoariri, ma te ope taua, mo te taha ohaoha, ma te mahi mihinare. , me era atu waahi katoa…. (Kun, 2002:122).
He ahua ngawari nga kupu a Bin Laden engari ka uaua ki te mahi i te taha wairua me te hinengaro i etahi tau i muri mai. Na enei kupu, i whakangaro a bin Laden me ana apataki i nga oranga me nga rawa. Mo te hunga e kiia nei he "toa tapu," ka ora ki te mate, he mahi whakahihiri enei (Kun, 2002:122).
Kua ngana ano nga Amerikana ki te mohio ki nga kianga me nga kupu whakarite whakapono. Ko etahi e kaha ana ki te whakamahi kupu whakarite i nga wa marino me te kore o te rangimarie. I te wa i uihia ai te Hekeretari Tiaki Tiaki a Donald Rumsfeld i te hui purongo i te Mahuru 20, 2001 ki te whakaputa kupu e whakaatu ana i te ahua o te pakanga e pa ana ki te United States, ka pohehe ia mo nga kupu me nga kianga. Engari na te Perehitini o Amerika, a George W. Bush, i puta nga kupu korero me nga kupu whakarite whakapono hei whakamarie, hei whakamana i nga tangata o Amerika i muri i nga whakaeke i te tau 2001 (Kun, 2002:122).
He nui te mahi a nga kupu whakarite whakapono i nga wa o mua me nga korero a te hinengaro o enei ra. Ka awhina nga kupu whakarite whakapono ki te mohio ki te reo tauhou me te whakawhanui i te reo ki tua atu i ona rohenga tikanga. Ka tukuna e ratou nga korero tika e kaha ake ana i nga tohenga kua tohua. Heoi, ki te kore e tika te whakamahi me te wa e tika ana, ka taea e nga kupu whakarite whakapono te kii i nga ahuatanga kua pohehehia i mua, ka whakamahia ranei hei huarahi mo te pohehe. Ko nga kupu whakarite whakapono penei i te "Crusade," "jihad," me te "pai ki te kino," i whakamahia e te Perehitini George W. Bush raua ko Osama bin Laden ki te whakaahua i nga mahi a tetahi ki tetahi i te wa o te whakaekenga o te 11 o Hepetema, 2001 ki te United States i akiaki i nga tangata takitahi, whakapono. nga roopu me nga hapori ki te whai taha (Kun, 2002:122).
Ko nga mahi hanga kupu whakarite, he nui nga kupu whakapae whakapono, he nui te kaha ki te kuhu ki roto i nga ngakau me nga hinengaro o nga Mahometa me nga Karaitiana, ka ora ake i te hunga nana ratou i hanga (Kun, 2002:122). I te nuinga o nga wa e kii ana nga korero a te mea ngaro, karekau he mana whakaahua o nga kupu whakarite whakapono (Kun, 2002:123). Inaianei kua mohio enei kai-kino me nga tikanga tuku iho ka pehea te tawhiti o te reo ki te whakangaro i nga hapori me te tautohetohe i tetahi o nga whakapono ki tetahi (Kun, 2002:123).
Ko te 11 o Hepetema 2001 nga whakaeke kino ki te United States i whakatuwhera i nga huarahi hou mo te mohio ki nga kupu whakarite; engari ehara tenei i te wa tuatahi i raru ai te hapori ki te mohio ki te kaha o nga kupu whakarite whakapono kino. Hei tauira, kaore ano nga Amelika ki te mohio he pehea te waiata o nga kupu me nga kupu whakarite penei i a Mujahidin me nga "toa tapu," Jihad me te "pakanga tapu" i awhina i te kawe i nga Taliban ki te mana. Na enei kupu whakarite i taea ai e Osama bin Laden te hanga i tana hiahia whakahē ki te Hauauru me te whakamahere mo nga tekau tau i mua i te whai mana i roto i te whakaekenga o mua ki te United States. Kua whakamahia e te tangata enei kupu whakarite whakapono hei whakakorikori ki te whakakotahi i te hunga tutu whakapono mo te mahi tutu (Kun, 2002:123).
Mai ta te Peretiteni Irani ra o Mohammed Khatami i a‘o mai, “te ite nei te ao nei i te hoê huru puai o te nihilism i roto i te mau ao totiale e te politita, ma te haamǎta‘u i te tino o te oraraa o te taata. Ko tenei ahua hou o te mahi nihilism he maha nga ingoa e mau ana, he tino kino, he kino hoki te ahua o etahi o aua ingoa ki te karakia me te kii i te wairua wairua” (Kun, 2002:123). Mai i te 11 o Hepetema, 2001, he maha nga tangata i miharo ki enei patai (Kun, 2002:123):
- He aha te reo whakapono e kaha ana ki te whakapouri i te tangata ki te tuku i tona ora ki te whakamate i etahi atu?
- Kua tino whakaawe e enei kupu whakarite te hunga rangatahi piripono whakapono ki nga kaipatu?
- Ka taea ano e enei kupu whakarite te noho humarie, te hanga hanga ranei?
Mena ka taea e nga kupu whakarite te awhina i te waahi i waenga i nga mea e mohiotia ana me nga mea e kore e mohiotia, me whakamahi e nga tangata takitahi, nga kaikorero korero, tae atu ki nga kaiarahi torangapu, ki te karo i te raruraru me te whakawhitiwhiti whakaaro. Ki te kore e maumahara ki te he o te whakamaoritanga a te hunga whakarongo, ka taea e nga kupu whakarite whakapono te arahi ki nga hua ohorere. Ko nga kupu whakarite tuatahi i whakamahia i muri mai i nga whakaekenga ki New York me Washington DC, penei i te "crusade," he maha nga Arapi kaore i te pai. Ko te whakamahi i nga kupu whakarite whakapono kino ki te whakatakoto i nga kaupapa he poauau, he koretake hoki. Ko te kupu "crusade" he takenga whakapono i roto i te mahi tuatahi a nga Karaitiana Pakeha ki te peia nga akonga a te Peropheta Muhammad (PBUH) i te Whenua Tapu i te 11.th Rautau. Ko tenei kupu te kaha ki te whakahou i te riri o nga Mahometa i nga rau tau ki mua ki nga Karaitiana mo ta ratou pakanga ki te Whenua Tapu. Ka rite ki ta Steven Runciman i tuhi i te mutunga o tana hitori mo nga pakanga, ko te pakanga he "waahi kino me te kino" me "te Pakanga Tapu ano he mahi roa o te kore e manawanui i runga i te ingoa o te Atua, e whakahe ana ki te Tapu. Wairua.” Kua whakawhiwhia te kupu crusade ki te hanga pai e nga kai-tonorangapu me nga tangata takitahi na runga i to ratou kuare ki nga korero o mua me te whakakaha ake i o raatau kaupapa torangapu (Kun, 2002:124).
Ko te whakamahinga o nga kupu whakarite mo nga kaupapa whakawhitiwhitinga korero he tino mahi whakakotahi. Ka whakarato ano hoki ratou i te piriti tuuturu i waenga i nga taputapu rereke o te hoahoa ano i nga kaupapa here a te iwi. Engari ko te wa e whakamahia ai aua kupu whakarite te mea tino nui ki te hunga whakarongo. Ko nga momo kupu whakarite e korerohia ana i roto i tenei wahanga o te whakapono, ehara i te mea he tino rangirua, engari ko te wa i whakamahia ai i whakapataritari i nga raruraru me nga whakamaoritanga pohehe. He tairongo ano enei kupu whakarite na te mea ka kitea o ratou putake ki te pakanga i waenganui i te Karaitiana me Ihirama i nga rau tau ki muri. Ko te whirinaki ki aua kupu whakarite kia riro mai ai te tautoko a te iwi mo tetahi kaupapa here, mahi ranei a te kawanatanga karekau he whakaaro nui ka noho pohehe te tikanga me nga horopaki o nga kupu whakarite (Kun, 2002:135).
Ko nga kupu whakarite whakapono kino i whakamahia e te Perehitini Bush raua ko bin Laden ki te whakaatu i nga mahi a tetahi ki tetahi i te tau 2001 kua hanga he ahuatanga tino uaua i roto i te ao o te Tai Hauauru me te ao Mahometa. He pono, ko te nuinga o nga Amelika i whakapono he pai te mahi a te Whakahaere Bush me te whai i nga painga o te motu ki te kuru i tetahi "hoariri kino" e whakaaro ana ki te whakararu i te mana herekore o Amerika. I taua wa ano, he maha nga Mahometa i roto i nga whenua rereke i whakapono he tika nga mahi whakatumatuma a bin Laden ki a Amerika, na te mea kei te pirangi te United States ki a Ihirama. Ko te patai, mena i tino marama nga Amelikana me nga Mahometa ki nga hua o te pikitia i peitahia e ratou me nga whakaaro o nga mahi a nga taha e rua (Kun, 2002:135).
Ahakoa, ko nga whakaahuatanga kupu whakarite mo nga huihuinga o te Mahuru 11, 2001 a te kawanatanga o Amerika i akiaki i te hunga whakarongo o Amerika ki te aro nui ki te whaikorero me te tautoko i te mahi hoia kaha ki Afghanistan. Na te kore tika o te whakamahi i nga kupu whakarite whakapono i akiaki etahi o nga Amelika pouri ki te patu i nga tangata o te Rawhiti. Ko nga apiha whakahaere ture i uru ki te whakaatu i nga iwi mai i nga iwi Arapi me te Rawhiti o Ahia. Ko etahi o te ao Ihirama kei te tautoko ano i nga whakaeke kaiwhakatuma ki te United States me ona hoa na te mea i tukinotia te kupu "jihad". Na roto i te whakaahua i nga mahi a te United States ki te kawe i te hunga nana i patu nga whakaeke ki Washington, DC me New York ki te whakawa hei "crudete," i hangaia e te ariā he whakaahua i hangaia e te whakakake o te kupu whakarite (Kun, 2002: 136).
Karekau he tautohetohe ko nga mahi o Mahuru 11, 2001 he he i te taha morare me te ture, e ai ki te ture Islamic Sharia; heoi, ki te kore e tika te whakamahi i nga kupu whakarite, ka puta mai he ahua kino me nga maharatanga. Ko enei whakaahua ka whakamahia e nga kaiwhaiwhai ki te whakahaere i nga mahi huna. Ma te titiro ki nga tikanga o mua me nga tirohanga o nga kupu whakarite penei i te "crusade" me te "jihad," ka kite tetahi kua tangohia atu i waho o te horopaki; Ko te nuinga o enei kupu whakarite e whakamahia ana i te wa e pa ana nga tangata takitahi o te Tai Hauauru me te ao Mahometa ki te kaha o nga mahi he. He pono, kua whakamahi nga tangata takitahi i nga raruraru ki te raweke me te whakatenatena i te hunga whakarongo mo o raatau ake kaupapa torangapu. Ki te puta he raruraru o te motu, me mahara tonu nga rangatira ki te whakamahi i nga kupu whakarite whakapono mo nga hua torangapu he nui nga hua ki roto i te hapori (Kun, 2002:136).
He kupu whakarite mo te Iwi
Ko te korero e whai ake nei e ahu mai ana i te upoko a Abdulla Ahmed Al-Khalifa i tapaina ko “Whakawhanaungatanga Iwi” i roto i ta maatau pukapuka, Nga Whakataurite Hunga (2002), i kii mai ai ia ki a tatou ko te whanaungatanga iwi i noho hei take nui i muri i te Pakanga Matao na te mea ko te nuinga o nga pakanga o roto, e kiia nei ko te ahua nui o nga pakanga tutu huri noa i te ao, i ahu mai i nga take iwi. Me pehea e puta ai nga raruraru o roto? (Al-Khalifa, 2002:83).
E rua nga huarahi ka puta mai nga raruraru o roto. Tuatahi, ko te nuinga o nga iwi e whakahaere ana i nga tikanga whakahaehae ki nga iwi iti. Ko te whakahāwea ā-tikanga ka uru pea ki ngā whai wāhitanga mātauranga kore tika, ngā herenga ā-ture me ngā herenga tōrangapū mō te whakamahi me te whakaako i ngā reo tokoiti, me ngā herenga mō te herekoretanga o te whakapono. I etahi wa, ko nga mahi taikaha ki te whakauru i nga taupori tokoiti me nga kaupapa ki te kawe mai i te tini o etahi atu roopu iwi ki roto i nga waahi iti, he ahua o te patu tangata (Al-Khalifa, 2002:83).
Ko te huarahi tuarua ko te whakamahi i nga hitori o te roopu me nga tirohanga a te roopu ki a ratou ano me etahi atu. Kare e kore he maha nga roopu e amuamu tika ana ki etahi atu mo nga hara o tetahi momo mahi i mahia i etahi wa o mua tata ranei. Ko etahi o nga "kino o mua" he turanga tika o mua. Heoi ano, he tika ano te ahua o nga roopu ki te ma, ki te whakakororia i o ratou ake hitori, te whakakino i nga hoa tata, i nga hoa riri me nga hoa riri (Al-Khalifa, 2002:83).
He tino raruraru enei pakiwaitara matawaka mena he ahua whakaata o nga roopu tauwhainga tetahi ki tetahi, he penei tonu te ahua. Ei hi‘oraa, i te hoê pae, te hi‘o ra te mau Serb ia ratou iho mai te mau “taata paruru aito” no Europa e no Croats mai te mau “taata fascist, taparahi taata”. I te tahi a‘e pae, te hi‘o nei te mau Croats ia ratou iho mai te mau “feia itoito” no te “haememonie” a te Serbia. I te wa e rua nga roopu e noho tata ana ka noho motuhake nga whakaaro o tetahi ki tetahi, ko te iti o te whakapataritari i tetahi taha e whakau ana i nga whakapono hohonu, me te whai take mo te whakautu utu. I raro i enei tikanga, he uaua ki te karo i te pakanga, he uaua ki te whakawhäiti, ina timata ana (Al-Khalifa, 2002:83-84).
Na te maha o nga kupu whakataurite e whakamahia ana e nga kaiarahi torangapu hei whakatairanga i nga raruraru me te mauahara i waenga i nga iwi iwi na roto i nga korero a te iwi me nga korero papatipu. I tua atu, ka taea te whakamahi i enei kupu whakarite i nga wahanga katoa o te taupatupatu a-iwi ka timata i te whakarite i nga roopu mo te pakanga tae noa ki te waahi i mua i te neke ki te whakataunga torangapu. Heoi ano, ka taea te kii e toru nga wahanga o nga kupu whakarite horekau i roto i nga hononga a-iwi i te wa o aua taupatupatu, tautohetohe ranei (Al-Khalifa, 2002:84).
kāwai 1 ko te whakamahi i nga kupu kino ki te whakanui i te tutu me te kino o nga ahuatanga o te pakanga iwi. Ko enei kupu ka taea e nga roopu e tautohetohe ana tetahi ki tetahi (Al-Khalifa, 2002:84):
Whakatau: Ko te ngaki a te roopu A i roto i te pakanga ka arai ki te ngaki a te roopu B, a ko nga mahi utu e rua ka arahi i nga roopu e rua ki roto i te huringa mutunga kore o te tutu me te utu. I tua atu, ko nga mahi utu mo te mahi i mahia e tetahi iwi ki tetahi atu i roto i te hitori o te whanaungatanga i waenganui ia ratou. I roto i te take o Kosovo, i te tau 1989, hei tauira, i oati a Slobodan Milosevic i nga Serb e utu ki nga Kosovo Albanian mo te hinga i te pakanga ki te ope a Turiki a 600 tau ki mua. I kitea i whakamahia e Milosevic te kupu whakarite o te "utu" ki te whakarite i nga Serbs mo te whawhai ki nga Kosovo Albanians (Al-Khalifa, 2002: 84).
Te whakawehi: Ko te kore o te whakaaetanga mo te whakamaramatanga o te ao mo te "whakatuma" ka whai waahi ki nga roopu iwi e uru ana ki nga pakanga a-iwi ki te kii he "kaiwhakatuma" o ratou hoariri, a ko a ratou mahi utu he momo "whakatuma". I roto i nga pakanga o te Middle East, hei tauira, ka kii nga rangatira o Iharaira ki nga kaipatu whakamomori a Palestinian he "kaiwhakatuma," engari ko nga Palestinian e kii ana he "Mujahideen” me ta ratou mahi hei "Jihad” ki nga ope taua—ko Iharaira. I tetahi atu taha, ko nga rangatira o nga mahi torangapu me nga whakapono o Palestinian e kii ana ko te Pirimia o Iharaira a Ariel Sharon he "kaiwhakatuma" me nga hoia o Iharaira he "kaiwhakatuma" (Al-Khalifa, 2002: 84-85).
Te Haumarutanga: Ko nga kupu "korekore" me te "kore o te haumarutanga" ka whakamahia i roto i nga pakanga a-iwi e nga roopu iwi hei whakamana i o raatau hiahia ki te whakatu i a raatau ake hoia i te wahanga o te whakarite mo te pakanga. I te Maehe 7, 2001 I whakahuahia e te Pirimia o Iharaira a Ariel Sharon te kupu "haumaru" e waru nga wa i roto i tana korero tuatahi i te Israeli Knesset. I mohio te iwi Pirihitia ko te reo me nga kupu e whakamahia ana i roto i te whaikorero he kaupapa whakaohooho (Al-Khalifa, 2002:85).
kāwai 2 kei roto i nga kupu he ahua pai, engari ka taea te whakamahi i roto i te ahua kino mo te whakaohooho me te whakatika i te riri (Al-Khalifa, 2002:85).
Nga waahi tapu: Ehara tenei i te kupu hau kore, engari ka taea te whakamahi ki te whakatutuki i nga kaupapa whakakino, penei i te whakatika i nga mahi whakatoi ma te kii ko te kaupapa he tiaki i nga waahi tapu. I te 1993, he 16th-Ko te whare karakia o te rau tau—te Babrii Masjid—i te taone raki o Ayodhya i Inia i whakangaromia e nga roopu porangapū o nga kaiwhaiwhai Hindu, i hiahia ki te hanga i tetahi temepara ki Rama i taua waahi tonu. Ua apeehia taua ohipa riaria mau ra e te haavîraa u‘ana e te mau arepurepuraa na te mau fenua atoa, e 2,000 2002 taata aore ra hau atu i te pohe—te mau Hindu e te mau Mahometa; heoi, he nui noa atu te tokomaha o nga Ihirama i a Hindu (Al-Khalifa, 85:XNUMX).
Te mana motuhake me te mana motuhake: Ko te huarahi ki te herekore me te mana motuhake o tetahi roopu iwi ka taea te whakaheke toto, ka pau te mate o te tini, pera i te take i East Timor. Mai i te tau 1975 ki te tau 1999, ka whakaarahia e nga nekehanga whakatete i East Timor te pepeha o te mana motuhake me te mana motuhake, i pau te mate o te 200,000 East Timor (Al-Khalifa, 2002:85).
Tiaki whaiaro: E ai ki te Upoko 61 o te United Nations Charter, “Kaore he mea i roto i te Tutohinga o naianei e aukati i te mana tuturu o te tangata takitahi, o te katoa ranei ki te tiaki i a ia ano mena ka whakaekehia e te mau patu tetahi mema o te United Nations….” No reira, ka tiakina e te United Nations Charter te mana o nga whenua mema ki te tiaki i a ia ano ki te riri a tetahi atu mema. Heoi, ahakoa te mea he iti noa te kupu ki te whakamahi i nga kawanatanga, i whakamahia e Iharaira ki te whakatika i ana mahi hoia ki nga rohe o Palestinian kaore ano kia mohiotia he whenua e te hapori o te ao (Al-Khalifa, 2002: 85- 86).
kāwai 3 he mea tito i nga kupu e whakaatu ana i nga hua kino o nga pakanga a-iwi penei i te patu tangata, te horoi iwi me nga hara kino (Al-Khalifa, 2002:86).
Kohuru: Te faataa ra te mau Nunaa Amui i te parau mai te hoê ohipa o te taparahi-pohe-raa, te hamani-ino-raa rahi, te poia, e te mau ravea no nia i te mau tamarii “o tei opua i te haamou, i te taatoaraa aore ra i te tahi tuhaa, i te hoê nunaa, iri, iri e i te pae faaroo.” Ko te whakamahinga tuatahi a te Kotahitanga o nga Whenua o te Ao ko te korero a tana Hekeretari-Tianara ki te Kaunihera Haumarutanga ko nga mahi tutu i Rwanda ki te hunga iti o Tutsi e te nuinga o nga Hutu i kiia ko te patu tangata i te Oketopa 1, 1994 (Al-Khalifa, 2002: 86) .
Horoi Iwi: Ko te whakamaaramatanga o te iwi ko te ngana ki te purea, ki te purea ranei i tetahi rohe o tetahi roopu iwi ma te whakamahi i te whakamataku, te pawhera, me te kohuru hei whakatenatena i nga tangata kia wehe atu. Ko te kupu "whakamaatanga iwi" i uru ki nga kupu o te ao i te 1992 me te pakanga i Yugoslavia o mua. Heoi ano e whakamahia nuitia ana i roto i nga whakataunga a te Runanga Nui me te Kaunihera Haumaru me nga tuhinga a nga kaikawe korero motuhake (Al-Khalifa, 2002:86). Hoê tenetere i ma‘iri a‘e nei, ua faahiti te Heleni e o Turekia i ta ratou “tauiraa i te huiraatira” no te tamâ i te mau taata.
Nga hara kino: Ko nga mahi kino, kino kino ranei, ko nga whanonga kua whakatauhia e te kawanatanga he ture kore ture, ka whiua ki te whiu taihara, mena ka puta he kino ki tetahi tangata, roopu ranei na runga i nga rereketanga kua kitea. Ko nga hara kino i mahia e nga Hindu ki nga Mahometa i Inia ka waiho hei tauira pai (Al-Khalifa, 2002: 86).
Ki te titiro whakamuri, ka taea te whakamahi i te hononga i waenga i te pikinga ake o nga pakanga a-iwi me te whakamahi i nga kupu whakarite taurite ki roto i nga mahi aukati me te aukati pakanga. No reira, ka whai hua te hapori o te ao mai i te aro turuki i te whakamahinga o nga kupu whakataurite kore i te rongo i waenga i nga momo iwi maha ki te whakatau i te wa tika ki te wawao kia kore ai te pahūtanga o te pakanga iwi. Hei tauira, mo te take o Kosovo, ka taea e te hapori o te ao te whakaaro ki te whakaaro marama o te Perehitini Milosevic ki te mahi tutu ki nga Kosovar Albanians i te tau 1998 mai i tana korero i tukuna i te tau 1989. He pono, he maha nga wa, ka taea e te hapori o te ao te wawao mo te wa roa. i mua i te pakarutanga o te pakanga me te karo i nga hua kino me nga hua kino (Al-Khalifa, 2002: 99).
Ko tenei whakaaro i runga i nga whakaaro e toru. Ko te tuatahi ko nga mema o te hapori o te ao e mahi ana i runga i te pai, ehara i te mea i nga wa katoa. Hei whakaatu, i roto i te take o Kosovo, ahakoa te hiahia o te UN ki te wawao i mua i te pahūtanga o te tutu, i aukatihia e Russia. Ko te tuarua ko te hiahia o nga kawanatanga nui ki te wawao i nga pakanga iwi; ka taea anake te whakamahi i etahi waahi. Hei tauira, i roto i te take o Rwanda, ko te kore hiahia o nga kawanatanga nui i arahi ki te whakaroa i te wawaotanga o te hapori o te ao ki te pakanga. Ko te tuatoru ko te whakaaro o te hapori o te ao ki te aukati i te pikinga o te pakanga. Heoi ano, i etahi wa, ko te pikinga ake o te tutu ka tohe nga mahi a te hunga tuatoru ki te whakamutu i te pakanga (Al-Khalifa, 2002:100).
Opaniraa
Mai i nga korero o mua ake nei, e kitea ana ko a tatou korero mo te whakapono me te iwi te ahua o te rangirua me te whawhai. A, mai i te timatanga o nga hononga o te ao, kua tini haere noa nga raina whawhai ki roto i te ipurangi whakawhiti o te ngangau kei a tatou i tenei ra. Inaha, ua amahamaha te mau mârôraa no nia i te faaroo e te taata i te mau mana‘o e te mau mana‘o papu. I roto i o tatou oko, ka pupuhi nga weriweri, ka oho nga mahunga, ka kohukohu te tirohanga, ka poauau te whakaaro. I te au o te riri, kua whakaaro nga whakaaro, kua motu nga arero, kua mate nga ringa mo nga kaupapa me nga nawe.
Ko te manapori ka mau ki te riri me te pakanga, penei i te miihini pai ki te whakauru i nga pahū tutu ki roto i te mahi. Ko te ahua, he nui te tautohetohe me te riri ki te haere. Inaa, ko nga nawe a te hunga ehara i te Tai Hauauru, i te Tai Hauauru, i nga wahine, i nga tane, i te whai rawa, i te rawakore, ahakoa onamata me etahi karekau e whai mana, e tohu ana i o tatou hononga ki tetahi. He aha te "Afirika" kaore he rau tau o te tukino a te Pakeha me Amerika, te tukino, te pouri, me te whakakore? He aha te "rawakore" ki te kore e aro mai, ki te kohukohu me te whakahirahira o te hunga whai rawa? Kei ia roopu tona tuunga me tona mauri ki te kore whakaaro me te whakangawari o tona hoa whawhai.
He nui te mahi a te punaha ohaoha o te ao ki te whakamahi i to tatou hiahia mo te riri me te whakataetae ki nga piriona taara o nga rawa o te motu. Engari ahakoa te angitu ohaoha, ko nga hua o to taatau miihini ohaoha he tino whakararuraru, he kino ki te warewarehia. Ko ta tatou punaha ohaoha te ahua ka horomia nga taupatupatu hapori nui pera i ta Karl Marx e kii ana he tautohetohe nga karaehe ki te whai rawa a te tangata whai rawa ranei. Ko te putake o to maatau raruraru ko te ahua ngoikore o te whanaungatanga kei a tatou ano mo tetahi ki tetahi, ko te hiahia o tetahi ki tetahi. Ko te putake o to tatou whakahaere hapori me to tatou ao nui ko te hiahia whaiaro, ko nga huarahi e waatea ana ki a tatou katoa kaore e tika ki te mahi ki te whiwhi i nga hiahia whaiaro tino pai. Hei whakapumau i te noho pai o te hapori, ko te whakaaro kia tangohia mai i tenei pono, me kaha tatou katoa ki te hiahia tetahi ki tetahi. Engari ko te nuinga o tatou ka pai ki te whakaiti i to tatou ti'aturi ki runga i nga taranata, te kaha, me te mahi auaha o tetahi, me te whakakorikori i nga mura o to tatou tirohanga rereke.
He maha nga wa i whakaatu mai ai nga hitori e pai ake ana kia kaua tatou e whakaae kia takahia e te tangata o tatou momo wehewehenga me te hono tahi hei whanau tangata. I tua atu i te whakaae ki o maatau hononga, kua whakatau etahi o tatou ki te akiaki i etahi atu ki te tuku mihi kore. I mutaa ihora, ua haa ma te rohirohi ore te mau faatîtîraa no Afirika no te ueue e no te ooti i te faufaa o te fenua no te mau fatu tîtî no Europa e Marite. Mai i nga hiahia me nga hiahia o nga rangatira o nga pononga, e tautokohia ana e nga ture kaha, nga tabu, nga whakapono, me nga karakia, i puta mai he punaha ohanga i te riri me te tukino, kaua i te whakaaro e hiahia ana te tangata tetahi ki tetahi.
Ko te mea noa kua puta mai he awha hohonu i waenganui i a tatou, na te kore e kaha ki te mahi tetahi ki tetahi hei waahanga tino nui o te katoa. E rere ana i waenganui i nga pari o tenei awaawa he awa amuamu. Ehara pea i te tino kaha, engari na te weriweri riri o nga korero muramura me nga whakahē kino kua huri i a tatou nawe ki te tere tere. Inaianei ka toia mai e te au kaha ki te whana me te hamama ki te hinga nui.
Ko te kore e taea te aromatawai i nga ngoikoretanga i roto i o tatou tikanga whakahē me te whakaaro, ko te hunga tuku noa, ko te hunga atawhai, me te hunga taikaha o ia ahua me te kounga kua akiakihia te hunga tino rangimarie me te kore e aro ki te taha. I te pawera ki te whanui me te kaha o nga pakanga e pa ana ki nga waahi katoa, ahakoa ko te hunga tino tika me te tito i roto i a tatou ka kite kaore he whenua kore e tu. Ahakoa nga minita i roto i a tatou me whai taha, i te mea ka akiakihia nga taangata katoa me te tono kia uru ki te pakanga.
Tohutoro
Al-Khalifa, Abdullah Ahmed. 2002. Whakawhanaungatanga iwi. In AK Bangura, ed. Nga Whakataurite Hunga. Lincoln, NE: Kaituhi Karapu Perehi.
Bangura, Abdul Karim. 2011a. Jihad Papapātuhi: Nga Ngana ki te Whakatikatika i nga Pohehe me nga Whakaaturanga Pohehe o Ihirama. San Diego, CA: Cognella Press.
Bangura, Abdul Karim. 2007. Te maarama me te whawhai i te pirau i Sierra Leone: He huarahi reo kupu whakarite. Journal of Tuatoru o te Ao Akoranga 24, 1: 59-72.
Bangura, Abdul Karim (ed.). 2005a. Islamic Peace Paradigms. Dubuque, IA: Kendall/Hunt Publishing Company.
Bangura, Abdul Karim (ed.). 2005a. He Whakataki ki a Ihirama: He Tirohanga Hapori. Dubuque, IA: Kendall/Hunt Publishing Company.
Bangura, Abdul Karim (ed.). 2004. Puna Islamic o te rangimarie. Boston, MA: Pearson.
Bangura, Abdul Karim. 2003. Ko te Qur'an Tapu me nga take o naianei. Lincoln, NE: iUniverse.
Bangura, Abdul Karim, ed. 2002. Nga Whakataurite Hunga. Lincoln, NE: Kaituhi Karapu Perehi.
Bangura, Abdul Karim me Alanoud Al-Nouh. 2011. Ihirama Civilization, Amity, Equanimity and Tranquility.. San Diego, CA: Cognella.
Crystal, Rawiri. 1992. He Papakupu Papakupu mo te Reo me nga Reo. Cambridge, MA: Blackwell Publishers.
Dittmer, Jason. 2012. Captain America me te Nationalist Superhero: Metaphors, Narratives, and Geopolitics. Philadelphia, PA: Te Whare Wānanga Press.
Edelman, Murray. 1971. Te Torangapu hei Mahi Tohu: Te Whakaoho Papatipu me te Whakaaetanga. Chicago. IL: Markham mo te Institute for Research on Poverty Monograph Series.
Kohn, Sally. Hune 18, 2015. Ko nga korero whakamataku a Trump a Mexico. CNN. I tikina i te Mahuru 22, 2015 mai i http://www.cnn.com/2015/06/17/opinions/kohn-donald-trump-announcement/
Kun, George S. 2002. Religion and spirituality. In AK Bangura, ed. Nga Whakataurite Hunga. Lincoln, NE: Kaituhi Karapu Perehi.
Lakoff, George me Mark Johnson. 1980. Nga Whakataurite E Ora Tatou. Chicago, IL: Te Whare Wananga o Chicago Press.
Levinson, Tepene. 1983. Pareparenga. Cambridge, UK: Cambridge University Press.
Pengelly, Martin. Hepetema 20, 2015. E kii ana a Ben Carson kia kaua he Muslim hei perehitini o Amerika. te Guardian (UK). I tikina i te Mahuru 22, 2015 mai i http://www.theguardian.com/us-news/2015/sep/20/ben-carson-no-muslim-us-president-trump-obama
Ka mea, Abdul Aziz me Abdul Karim Bangura. 1991-1992. Te matawaka me te whanaungatanga rangimarie. Arotake Hauora 3, 4: 24-27.
Spellberg, Denise A. 2014. Ko te Qur'an a Thomas Jefferson: Ihirama me nga Kaihanga. New York, NY: Vintage Reprint Edition.
Weinstein, Brian. 1983. Te Arero Civic. New York, NY: Longman, Inc.
Wenden, Anita. 1999, Te whakamarama i te rangimarie: Nga tirohanga mai i te rangahau mo te rangimarie. In C. Schäffner and A. Wenden, eds. Te Reo me te Rangimarie. Amsterdam, Te Netherlands: Harwood Academic Publishers.
Mō te Kaituhi
Abdul Karim Bangura he kairangahau-i-nohoanga o Abrahamic Connections and Islamic Peace Studies i te Center for Global Peace in the School of International Service at American University and the director of The African Institution, all in Washington DC; he kaipānui o waho o te Tikanga Rangahau i te Whare Wananga o Ruhia o Plekhanov i Moscow; he ahorangi tuatahi mo te rangimarie mo te International Summer School in Peace and Conflict Studies i te Whare Wananga o Peshawar i Pakistan; me te kaiwhakahaere o te ao me te kaitohutohu o te Centro Cultural Guanin i Santo Domingo Este, Dominican Republic. E rima ana tohu PhD i roto i te Putaiao Torangapu, Te Ohanga Whanaketanga, Te Reo, te Rorohiko, me te Pangarau. Ko ia te kaituhi o nga pukapuka 86 me te neke atu i te 600 nga tuhinga a nga tohunga. Ko te toa o te neke atu i te 50 tohu tohunga me te mahi hapori, i roto i nga tohu hou a Bangura ko te Cecil B. Curry Book Award mo tana Pāngarau o Awherika: Mai i nga Koiwi ki Rorohiko, kua tohua ano e te Komiti Pukapuka a te African American Success Foundation ko tetahi o nga pukapuka tino nui 21 i tuhia e nga tangata o Awherika o Awherika i roto i te Putaiao, Hangarau, Hangarau me te Mathematics (STEM); Te Tohu Miriama Ma'at Ka Re a Diopian Institute for Scholarly Advancement mo tana tuhinga i tapaina ko “Domesticating Mathematics in the African Mother Tongue” i whakaputaina i te Journal of Pan-African Studies; te Tohu Huihuinga Motuhake o te United States mo te "mahi tino nui me te utu nui ki te hapori o te ao;" te International Centre for Ethno-Religious Mediation's Award mo ana mahi tohunga mo te whakatau pakanga iwi me te whakapono me te hanga i te rangimarie, me te whakatairanga i te rangimarie me te whakatau pakanga i nga waahi pakanga; Ko te Tohu Kaupapahere Tikanga-maha me te Whakakotahitanga Whakakotahitanga a te Kawanatanga o Moscow mo te ahua putaiao me te mahi o ana mahi mo nga whanaungatanga rangimarie me nga hononga o te iwi; me The Ronald E. McNair Shirt mo te tohunga tikanga rangahau rongonui nana nei i arahi te tokomaha rawa o nga tohunga rangahau puta noa i nga marautanga matauranga i whakaputaina i roto i nga hautaka me nga pukapuka kua whakawhiwhihia e te hunga ngaio me te wikitoria i nga tohu pepa pai rawa atu e rua tau i te rarangi—2015 me te 2016. Bangura e matatau ana ki te tekau ma rua nga reo o Awherika me nga reo Pakeha e ono, me te ako ki te whakanui ake i tona matatau ki te reo Arapi, Hiperu, me te Hieroglyphics. He mema ano ia mo nga whakahaere maha o nga tohungatanga, kua noho hei Perehitini me te Kaihautu o te Kotahitanga o nga Whenua o te Ao mo te Association of Tuatoru o te Ao Akoranga, a he Kaikawe Motuhake mo te Kaunihera Haumaru me te Haumarutanga o Awherika.
