He Take mo te Tangata Whakapono

 

He aha te mea i tupu? Tuhinga o mua ki te papā

Ko te take o te tuakiri iwi-whakapono he tautohetohe i waenga i te upoko o te taone me tetahi tohunga o te Haahi Orthodox. He Mahometa rongonui a Jamal, he iwi Oromo, he upoko o tetahi taone iti i te rohe o Oromia i te uru o Etiopia. He Karaitiana Orthodox a Daniel, he iwi Amhara, he tohunga whakaute o te Haahi Orthodox Etiopia i taua taone ano.

Mai i te wa i riro ia ia te tari i te tau 2016, e mohiotia ana a Jamal mo ana mahi mo te whakawhanaketanga o te taone nui. I mahi tahi ia me te maha o nga tangata o te hapori ki te kohi moni me te hanga i tetahi kura tuarua, kaore i te taone i mua. Kua whakanuia ia mo ana mahi i roto i te waahanga hauora me te ratonga. He maha nga kaipakihi tane me nga wahine e whakanui ana i a ia mo te whakahaere i nga ratonga putea moroiti me nga putea mo nga kaipakihi iti o te taone nui. Ahakoa e kiia ana ko ia te toa o te whakarereketanga, e whakahengia ana ia e etahi mo tana manaaki i nga mema o tana roopu - iwi Oromos me Mahometa - i roto i nga momo kaupapa whakahaere, hapori, pakihi hoki.

Te tavini ra Daniela i te Ekalesia Orthodoxe Etiopia no te toru ahuru matahiti. I te mea i whanau ia i roto i te taone nui, e mohiotia ana mo tona ngakau nui, mo tana mahi whakapau kaha me te aroha kore here ki te Karaitiana me te whare karakia. I muri i tana noho hei pirihi i te tau 2005, i whakatapua e ia tona oranga ki te mahi i tana hahi, me te akiaki i nga taitamariki Karaitiana Orthodox ki te mahi mo ta raatau hahi. Ko ia te tohunga e tino arohaina ana e te reanga rangatahi. E mohiotia ana ano ia mo tana whawhai mo nga mana whenua o te whare karakia. I whakatuwheratia e ia tetahi keehi ture e tono ana ki te kawanatanga kia whakahokia mai nga whenua o te whare karakia i murua e te ope hoia o mua.

Ko enei tangata rongonui e rua i uru ki roto i te pakanga na te mahere a te whakahaere a Jamal ki te hanga i tetahi pokapu pakihi ki te waahi, e ai ki te tohunga me te nuinga o nga Karaitiana Orthodox, no nga wa o mua no te Haahi Orthodox me te mohiotia mo tetahi waahi. mo te whakanui i te epiphany. I whakahau a Jamal i tana roopu whakahaere ki te tohu i te waahi me nga kaihoko hanga ki te timata i te hanganga o te pokapu pakihi. I karanga te tohunga a Raniera ki nga hoa Karaitiana Orthodox ki te tiaki i o raatau whenua me te tiaki i a ratau ki te whakaeke i ta raatau karakia i runga i te ingoa o te whanaketanga. I muri a‘e i te piiraa a te perepitero, ua iriti te hoê pǔpǔ taurearea Kerisetiano Orthodoxe i te mau tapao e ua faaite e e tia ia faaea te paturaa i te fare. I porotehi ratou i mua i te tari o te upoko o te taone, ka huri te whakaaturanga ki te tutu. Na te riri kino i pa mai i waenganui i te hunga mautohe me nga pirihimana, tokorua nga taitamariki Karaitiana Orthodox i mate. Ko te whakahau a te kawanatanga a te kawanatanga kia mutu tonu te mahere hanga, ka karangahia a Jamal raua ko te tohunga a Raniera ki te taone nui mo etahi atu whiriwhiringa.

Nga Korero o tetahi ki tetahi — pehea te mohio o ia tangata ki te ahuatanga me te aha

Ko te korero a Jamal – Ko te tohunga a Raniera me ana akonga he aukati ki te whakawhanaketanga

tūnga:

Me whakamutu e te tohunga a Raniera te aukati i nga mahi whanaketanga o te taone nui. E tia ia ’na ia faaea i te faaitoito i te mau taurearea kerisetiano orthodox ia rave i te mau ohipa haavîraa u‘ana i nia i te i‘oa o te tiamâraa i te pae faaroo e te tia. Me whakaae ia ki te whakatau a te tari whakahaere me te mahi tahi mo te hanganga o te whare. 

Ngā Whakauru:

whanaketanga: Ko ahau te upoko o te taone nui, kei ahau te kawenga ki te whakawhanake i te taone nui. Karekau he pokapu pakihi kua whakaritea mo te whakahaere tika o nga momo mahi pakihi. Ko ta maatau maakete he tino tuku iho, he kore whakarite me te kore e pai mo te toronga pakihi. He waahi pakihi nui o taatau taone me o taatau taone nui he ngawari te taunekeneke a nga kaihoko me nga kaihoko. Kei te ngaro tatou i nga tane me nga wahine kaipakihi i te wa e neke ana ratou ki nga pokapu nui i nga taone tata. Ka kaha to tatou iwi ki te whakawhirinaki ki etahi atu taone mo a raatau hokohoko. Ko te hanga whare pakihi kua whakaritea ka whai waahi ki te tipu o to taatau taone ma te kukume mai i nga tane me nga wahine pakihi. 

Nga Waainga Mahi: Ko te hanga whare pakihi ka kore noa e awhina i nga kaipakihi, engari ka whai waahi mahi mo o tatou iwi. Ko te mahere ko te hanga i tetahi pokapu pakihi nui ka whai waahi mahi mo nga rau tane me nga wahine. Ka awhina tenei i to tatou reanga rangatahi. Ma tatou katoa tenei ehara mo te roopu tangata. Ko ta matou whainga he whakawhanake i to matou taone; kia kaua e whakaeke i te karakia.

Te whakamahi i nga rauemi e waatea ana: Ko te whenua kua tohua ehara i te mana whakahaere. He taonga na te kawanatanga. Kei te whakamahi noa matou i nga rauemi e waatea ana. I tohua e matou te waahi na te mea he waahi tino watea mo te pakihi. Kaore he mahi ki te whakaeke whakapono. Kaore matou e aro ki tetahi karakia; kei te ngana noa matou ki te whakawhanake i to taatau taone me nga mea kei a matou. Ko te kereme no te whare karakia te waahi kaore i te tautokohia e nga taunakitanga ture. Kore rawa he whenua i whakaritea e te hahi; karekau he tuhinga mo taua mea. Ae, kua whakamahia e ratou te waahi mo te whakanui i te epiphany. Te rave ra ratou i taua mau ohipa faaroo ra i roto i te hoê fenua a te hau. Karekau i tiakina e aku whakahaere me nga whakahaere o mua atu tenei taonga a te kawanatanga i te mea karekau he mahere mo te whakamahi i te whenua kua tohua. Inaianei, kua whakaritea e matou he mahere ki te hanga whare pakihi ki runga i nga whenua o te kawanatanga. Ka taea e ratou te whakanui i to ratou epiphany i nga waahi kore utu, a mo te whakaritenga o taua waahi kua rite matou ki te mahi tahi me te whare karakia.

Ko nga korero a te tohunga a Raniera – Ko te kaupapa a Jamal he whakakore i te mana o te whare karakia, kaua ko te whakawhanake i te taone nui.

tūnga:

Ko te mahere ehara mo te painga o te taone nui e kii ana a Jamal. He whakaeke i whakaarotia to tatou hahi me to tatou tuakiri. Ei perepitero tiaau, e ore au e farii i te mau aroraa i nia i ta ’u fare pure. E kore rawa ahau e whakaae kia hanga; engari ka mate ahau ki te whawhai mo taku hahi. E kore ahau e mutu te karanga i te hunga whakapono ki te tiaki i to ratou hahi, i to ratou tuakiri, i a ratou taonga. Ehara i te take ngawari ka taea e au te whakararu. He tino whakaeke kino ki te whakangaro i te mana o mua o te hahi.

Ngā Whakauru:

Motika o mua: He maha nga rau tau e whakanui ana matou i te epiphany i tenei waahi. Na o tatou tupuna i manaaki te rohe mo te epiphany. Ka inoi mo te manaakitanga o te wai, te purenga o te waahi, me te whakamarumaru i nga whakaeke. Ko ta tatou kawenga inaianei ki te tiaki i ta tatou whare karakia me nga rawa. Kei a matou te mana o mua ki te waahi. E mohio ana matou kei te kii a Jamal karekau he pepa ture, engari ko nga mano tini o nga tangata e whakanui ana i te epiphany ia tau i tenei waahi ko o matou kaiwhakaatu ture. Ko tenei whenua to tatou whenua! E kore matou e whakaae ki tetahi whare ki tenei waahi. Ko ta matou hiahia ko te pupuri i to maatau mana o mua.

Takawaenga Whakapono me te Matawaka: E mohio ana matou he awhina a Jamal ki nga Mahometa, engari ki a matou Karaitiana. E tino mohio ana matou i whakaarohia e Jamal te Haahi Orthodox Etiopiana hei whare karakia e mahi ana i te roopu iwi Amhara. He Oromo ia e mahi ana mo nga Oromo, a, e whakapono ana ia kaore he mea hei tuku atu ma te hahi ki a ia. Ko te nuinga o Oromos i tenei takiwa ehara i te Karaitiana Orthodox; he Porotetani ranei ratou, he Mahometa ranei, a ka whakapono ia ka taea e ia te whakaoho ngawari i etahi atu ki a tatou. Ko matou nga Karaitiana Orthodox te tokoiti o tenei taone, a kei te heke haere to matou tokomaha ia tau na te kaha o te heke ki etahi atu wahi o te motu. E mohio ana matou kei te akiaki ratou i a matou ki te wehe i te waahi i runga i te ingoa o te whanaketanga. E kore matou e haere atu; he pai ke te mate ki konei. Ka kiia pea tatou he tokoiti i roto i te tokomaha, engari ko tatou te nuinga ma te manaakitanga a to tatou Atua. Ko ta matou tino hiahia kia rite te atawhai me te whawhai ki nga whakapono me nga iwi. Ka tono aroha matou ki a Jamal kia waiho to maatau taonga mo matou. E mohio ana matou i awhina ia i nga Mahometa ki te hanga whare karakia. I hoatu e ia he whenua ki a ratou hei hanga whare karakia, engari kei te ngana ia ki te tango i o matou whenua. Kaore ia i korero ki a matou mo te mahere. Ki ta matou whakaaro he tino kino tenei ki to matou karakia me to matou oranga. E kore rawa tatou e tuku; ko to tatou tumanako ki te Atua.

Kaupapa Takawaenga: Matauranga Take Takawaenga i hangaia e Abdurahman Omara, 2019

Share

Tefito pā

Nga Karakia i Igboland: Te Kanorau, Te Whainga me te Whainga

Ko te karakia tetahi o nga ahuatanga ohaoha-hapori me nga paanga korekore ki te tangata ki nga waahi katoa o te ao. I te mea he tapu te ahua, ehara i te mea he mea nui te karakia ki te maarama ki te noho o tetahi taupori taketake engari he kaupapa here ano hoki i roto i nga ahuatanga o te iwi me te whanaketanga. He maha nga taunakitanga o mua me te iwi mo nga whakaaturanga rereke me nga whakaingoatanga o te ahuatanga o te haahi. Ko te iwi Igbo i te tonga o Nigeria, i nga taha e rua o te awa o Niger, ko tetahi o nga roopu ahurea kaipakihi pango nui rawa atu i Awherika, me te kaha o te whakapono whakapono e pa ana ki te whakawhanaketanga taumau me nga taunekeneke i roto i ona rohe tuku iho. Engari ko te whenua whakapono o Igboland kei te huri tonu. Tae noa ki te tau 1840, ko te tino whakapono o te Igbo he tangata whenua, he tikanga tuku iho ranei. I te iti iho i te rua tekau tau i muri mai, i te wa i timata ai te mahi mihinare Karaitiana ki taua takiwa, ka puta mai he ope hou hei whakatikatika i nga ahuatanga o te whakapono taketake o te rohe. Ka tipu haere te Karaitiana ki te iti ake i te mana o to muri. I mua i te rau tau o te Karaitiana i Igboland, ka ara ake a Ihirama me etahi atu whakapono iti ki te whakataetae ki nga karakia Igbo taketake me te Karaitiana. Ko tenei pepa e whai ana i te rereketanga o nga whakapono me tona whai tikanga ki te whanaketanga pai o Igboland. Ka kumea ana raraunga mai i nga mahi kua whakaputaina, i nga uiuinga me nga taonga toi. E tohe ana ka puta mai nga karakia hou, ka huri haere tonu te whenua whakapono Igbo ki te rerekee, ki te urutau ranei, mo te whakaurunga, mo te noho motuhake ranei i waenga i nga haahi o naianei me nga karakia ka puta ake, mo te oranga o te Igbo.

Share

Te hurihanga ki a Ihirama me te Ihiihi Iwi i Malaysia

He wahanga tenei pepa o te kaupapa rangahau nui ake e aro ana ki te aranga ake o te iwi Maori me te mana rangatira o Mareia. Ahakoa ko te pikinga o te iwi Maori he maha nga take, ka aro nui tenei pepa ki te ture hurihanga a Ihirama i Malaysia me te mea kua whakakaha ake te whakaaro o te mana rangatira o te iwi Malay. Ko Mareia he whenua iwi maha me nga whakapono maha i whiwhi motuhake i te tau 1957 mai i te Ingarangi. Ko nga Malays te roopu iwi nui rawa atu i nga wa katoa ki te whakaaro ko te haahi a Ihirama hei waahanga o to ratou tuakiri e wehe ana i a ratou mai i etahi atu iwi i kawea mai ki te whenua i te wa o te rangatiratanga o Ingarangi. Ahakoa ko Ihirama te haahi whai mana, ka whakaaetia e te Ture etahi atu karakia kia mahia marietia e nga iwi Maori ehara i te Mareia, ara nga iwi Hainamana me Inia. Heoi, ko te ture Ihirama e whakahaere ana i nga marena Mahometa i Mareia kua whakahau kia tahuri nga tauiwi ki Ihirama mena ka hiahia ratou ki te marena Mahometa. I roto i tenei pepa, e tohe ana ahau kua whakamahia te ture hurihanga a Ihirama hei taputapu whakapakari i te whakaaro o te iwi Maori o te iwi Maori i Malaysia. I kohia nga korero tuatahi i runga i nga uiuinga me nga Mahometa Malay kua marenatia ki nga tauiwi. Ko nga hua kua kitea ko te nuinga o nga tangata i uiuia Malay e whakaaro ana ki te huri ki Ihirama he mea nui kia rite ki ta te Hahi Ihirama me te ture a te kawanatanga. I tua atu, kare ano ratou e kite i te take e whakahe ai nga tauiwi ki te huri ki Ihirama, i te mea ka marenatia nga tamariki ka kiia he Marei e ai ki te Ture, e whai mana ana me nga mana. Ko nga whakaaro mo nga tauiwi kua huri ki Ihirama i ahu mai i nga uiuinga tuarua i whakahaerea e etahi atu tohunga. I te mea ko te Mahometa e hono ana ki te Mareia, he maha nga tauiwi i huri mai kua pahuatia o ratou tikanga o te whakapono me te tuakiri iwi, a ka pehia ki te awhi i te tikanga iwi Malay. Ahakoa he uaua te whakarereke i te ture hurihanga, ko nga korerorero i waenga i nga whakapono i roto i nga kura me nga rangai a-iwi te huarahi tuatahi hei whakatika i tenei raru.

Share