Meneroka Mekanisme Penyelesaian Konflik Tradisional dalam Penyelesaian Konflik Penggembala-Petani Fulani di Nigeria
Abstrak:
Nigeria telah berhadapan dengan rasa tidak selamat yang timbul daripada konflik penggembala-petani di bahagian yang berlainan di negara itu. Konflik ini sebahagiannya disebabkan oleh penghijrahan penggembala yang semakin meningkat dari bahagian utara jauh ke bahagian tengah dan selatan negara akibat kekurangan ekologi dan persaingan ke atas tanah ragut dan ruang, salah satu akibat perubahan iklim. Negeri-negeri tengah utara Niger, Benue, Taraba, Nasarawa, dan Kogi adalah titik panas pertempuran berikutnya. Motivasi untuk penyelidikan ini adalah keperluan untuk mengalihkan perhatian kita kepada pendekatan yang lebih pragmatik untuk menyelesaikan atau mengurus konflik yang tidak berkesudahan ini. Terdapat keperluan yang mendesak untuk meneroka kaedah yang boleh dipraktikkan untuk mewujudkan keamanan yang mampan di rantau ini. Makalah itu berpendapat bahawa model penyelesaian konflik Barat tidak dapat menangani masalah tersebut. Oleh itu, pendekatan alternatif harus diguna pakai. Mekanisme penyelesaian konflik tradisional Afrika harus berfungsi sebagai alternatif kepada mekanisme penyelesaian konflik Barat dalam membawa Nigeria keluar dari kemelut keselamatan ini. Konflik penggembala-petani adalah bersifat patologi yang mewajarkan penggunaan kaedah tradisional lama untuk penyelesaian pertikaian antara kaum. Mekanisme penyelesaian pertikaian Barat telah terbukti tidak mencukupi dan tidak berkesan, dan semakin menghalang penyelesaian konflik di beberapa bahagian Afrika. Kaedah penyelesaian pertikaian orang asli dalam konteks ini adalah lebih berkesan kerana ia bersifat rekonsiliasi dan persetujuan. Ia berdasarkan prinsip warganegara kepada warganegara diplomasi melalui penglibatan orang tua dalam masyarakat yang dilengkapi dengan fakta sejarah antara lain. Melalui kaedah penyiasatan kualitatif, kertas kerja menganalisis literatur yang berkaitan menggunakan konflik rangka kerja konfrontasi daripada analisis. Kertas kerja ini diakhiri dengan cadangan yang akan membantu penggubal dasar dalam peranan penghakiman mereka dalam penyelesaian konflik komunal.
Muat Turun Artikel Ini
Citation yang dicadangkan:
Ottoh, FO (2022). Meneroka mekanisme penyelesaian konflik tradisional dalam penyelesaian konflik penggembala-petani Fulani di Nigeria. Jurnal Hidup Bersama, 7(1), 1-14.
Maklumat Artikel:
@Artikel{Ottoh2022}
Tajuk = {Meneroka Mekanisme Penyelesaian Konflik Tradisional dalam Penyelesaian Konflik Penggembala-Petani Fulani di Nigeria}
Pengarang = {Ferdinand O. Ottoh}
Url = {https://icermediation.org/meneroka-mekanisme-penyelesaian-konflik-tradisional-dalam-penyelesaian-penternak-fulani-petani-konflik-di-nigeria/}
ISSN = {2373-6615 (Cetak); 2373-6631 (Dalam Talian)}
Tahun = {2022}
Tarikh = {2022-12-7}
Jurnal = {Jurnal Hidup Bersama}
Jilid = {7}
Nombor = {1}
Halaman = {1-14}
Penerbit = {Pusat Antarabangsa untuk Pengantaraan Etno-Agama}
Alamat = {White Plains, New York}
Edisi = {2022}.
Pengenalan: Latar Belakang Sejarah
Sebelum permulaan abad ke-20, konflik antara pengembala dan petani di kawasan savana di Afrika Barat telah bermula (Ofuokwu & Isife, 2010). Dalam satu setengah dekad yang lalu di Nigeria, gelombang konflik penggembala-peladang Fulani yang semakin meningkat telah diperhatikan, menyebabkan kemusnahan nyawa dan harta benda, serta pemindahan beribu-ribu orang dari rumah mereka. Ini dapat dikesan kepada pergerakan penggembala selama berabad-abad dengan lembu mereka dari timur dan barat merentasi Sahel, zon separa gersang di selatan padang pasir Sahara yang merangkumi kawasan utara jauh Nigeria (Crisis Group, 2017). Dalam sejarah baru-baru ini, kemarau pada tahun 1970-an dan 1980-an di rantau Sahel dan penghijrahan yang berkaitan dengan sejumlah besar penggembala ke zon hutan lembap Afrika Barat membawa kepada peningkatan insiden konflik petani-penggembala. Selain itu, konflik berlaku daripada reaksi spontan terhadap provokasi dan serangan terancang oleh satu kumpulan terhadap kumpulan yang lain. Konflik itu, seperti yang lain di negara ini, telah mengambil dimensi baru yang magnitud yang tinggi, membawa kepada kedepan sifat bermasalah dan tidak teratur di negara Nigeria. Ini disebabkan oleh struktur bagaimana pembolehubah predisposisi dan proksimat.
Kerajaan, bermula dari masa Nigeria mencapai kemerdekaan daripada British, menyedari masalah antara pengembala dan petani dan akibatnya menggubal Akta Rizab Ragut 1964. Akta itu kemudiannya diperluaskan dalam skop melangkaui promosi pembangunan ternakan. untuk memasukkan perlindungan undang-undang tanah ragut daripada pertanian tanaman, penubuhan lebih banyak rizab ragut dan galakan penggembala nomad untuk menetap di rizab ragut dengan akses kepada padang rumput dan air daripada berkeliaran di jalan dengan lembu mereka (Ingawa et al., 1989). Rekod empirikal menunjukkan keamatan, kekejaman, korban yang besar, dan kesan konflik di negeri-negeri seperti Benue, Nasarawa, Taraba, dan sebagainya. Sebagai contoh, antara 2006 dan Mei 2014, Nigeria merekodkan 111 konflik penggembala-petani, yang menyumbang 615 kematian daripada 61,314 kematian di negara ini (Olayoku, 2014). Begitu juga, antara tahun 1991 dan 2005, 35 peratus daripada semua krisis yang dilaporkan adalah disebabkan oleh konflik terhadap ragut lembu (Adekunle & Adisa, 2010). Sejak September 2017, konflik telah meningkat dengan lebih 1,500 orang terbunuh (Kumpulan Krisis, 2018).
Mekanisme penyelesaian konflik Barat telah gagal dalam menyelesaikan konflik ini antara penggembala dan petani di Nigeria. Inilah sebabnya mengapa konflik pengembala-petani tidak dapat diselesaikan dalam sistem mahkamah Barat di Nigeria, sebahagiannya kerana kumpulan ini tidak mempunyai nasib dalam sistem penghakiman Barat. Model itu tidak membenarkan mangsa atau pihak untuk menyatakan pandangan atau pendapat mereka tentang cara terbaik untuk memulihkan keamanan. Proses adjudikasi menjadikan kebebasan bersuara dan gaya penyelesaian konflik kolaboratif sukar untuk digunakan dalam kes ini. Konflik memerlukan kata sepakat antara kedua-dua kumpulan mengenai cara yang sesuai untuk menangani kebimbangan mereka.
Persoalan kritikalnya ialah: Mengapa konflik ini berterusan dan mempunyai dimensi yang lebih maut sejak kebelakangan ini? Dalam menjawab soalan ini, kami cuba mengkaji struktur bagaimana sebab predisposisi dan proksimat. Sehubungan dengan itu, terdapat keperluan untuk meneroka mekanisme penyelesaian konflik alternatif untuk mengurangkan keamatan dan kekerapan pertembungan antara kedua-dua kumpulan ini.
Metodologi
Kaedah yang digunakan untuk penyelidikan ini ialah analisis wacana, perbincangan terbuka mengenai konflik dan pengurusan konflik. Wacana membolehkan analisis kualitatif isu sosio-ekonomi dan politik yang empirikal dan sejarah, dan menyediakan rangka kerja untuk menganalisis konflik yang sukar diselesaikan. Ini juga melibatkan kajian literatur yang masih ada dari mana maklumat yang relevan dikumpulkan dan dianalisis. Bukti dokumen membolehkan pemahaman yang lebih mendalam tentang isu yang disiasat. Oleh itu, artikel, buku teks dan bahan arkib lain yang berkaitan digunakan untuk mendapatkan maklumat yang diperlukan. Makalah ini menggabungkan perspektif teori yang berusaha untuk menjelaskan konflik yang sukar dikawal. Pendekatan ini memberikan maklumat yang mendalam tentang pembina keamanan tempatan (orang tua) yang berpengetahuan dalam tradisi, adat, nilai dan perasaan rakyat.
Mekanisme Penyelesaian Konflik Tradisional: Satu Tinjauan
Konflik timbul daripada mengejar kepentingan, matlamat, dan aspirasi yang berbeza oleh individu atau kumpulan dalam persekitaran sosial dan fizikal yang ditentukan (Otite, 1999). Konflik antara pengembala dan petani di Nigeria adalah akibat daripada perselisihan pendapat mengenai hak ragut. Idea penyelesaian konflik adalah berdasarkan prinsip campur tangan untuk mengubah atau memudahkan perjalanan sesuatu konflik. Penyelesaian konflik memberi peluang kepada pihak yang berkonflik untuk berinteraksi dengan harapan untuk mengurangkan skop, intensiti, dan kesan (Otite, 1999). Pengurusan konflik adalah pendekatan berorientasikan hasil yang bertujuan untuk mengenal pasti dan membawa kepada pemimpin meja rundingan pihak yang berkonflik (Paffenholz, 2006). Ia melibatkan penggemblengan amalan budaya seperti hospitaliti, komensal, timbal balik, dan sistem kepercayaan. Instrumen budaya ini digunakan secara berkesan dalam penyelesaian konflik. Menurut Lederach (1997), “transformasi konflik ialah satu set kanta yang komprehensif untuk menerangkan bagaimana konflik muncul daripada, dan berkembang di dalam, dan membawa perubahan dalam dimensi peribadi, hubungan, struktur, dan budaya, dan untuk membangunkan tindak balas kreatif yang menggalakkan. perubahan secara aman dalam dimensi tersebut melalui mekanisme tanpa kekerasan” (ms 83).
Pendekatan transformasi konflik adalah lebih pragmatik daripada penyelesaian kerana ia memberikan pihak-pihak peluang unik untuk mengubah dan membina semula hubungan mereka melalui bantuan pengantara pihak ketiga. Dalam suasana tradisional Afrika, pemerintah tradisional, ketua imam dewa, dan kakitangan pentadbiran agama digerakkan dalam pengurusan dan penyelesaian konflik. Kepercayaan terhadap campur tangan ghaib dalam konflik adalah salah satu cara penyelesaian dan transformasi konflik. “Kaedah tradisional ialah perhubungan sosial yang diinstitusikan... Penginstitusian di sini hanya merujuk kepada perhubungan yang biasa dan mantap” (Braimah, 1999, p.161). Di samping itu, "amalan pengurusan konflik dianggap tradisional jika ia telah diamalkan untuk tempoh yang panjang dan telah berkembang dalam masyarakat Afrika daripada menjadi produk pengimportan luar" (Zartman, 2000, p.7). Boege (2011) menyifatkan istilah, institusi "tradisional" dan mekanisme transformasi konflik, sebagai istilah yang berakar umbi dalam struktur masyarakat pribumi tempatan bagi masyarakat prakolonial, pra-hubungan atau prasejarah di Selatan Global dan telah diamalkan dalam masyarakat dalam tempoh yang agak lama (hlm.436).
Wahab (2017) menganalisis model tradisional di Sudan, wilayah Sahel dan Sahara, dan Chad berdasarkan amalan Judiyya — campur tangan pihak ketiga untuk keadilan pemulihan dan transformasi. Ini direka khusus untuk pengembara pastoral dan petani yang menetap untuk memastikan kewujudan bersama secara aman di kalangan kumpulan etnik yang tinggal di kawasan geografi yang sama atau yang sering berinteraksi (Wahab, 2017). Model Judiyya digunakan untuk menyelesaikan urusan rumah tangga dan keluarga seperti perceraian dan hak penjagaan, dan pertikaian mengenai akses kepada tanah ragut dan air. Ia juga terpakai kepada konflik ganas yang melibatkan kerosakan harta benda atau kematian, serta konflik besar antara kumpulan. Model ini bukan khusus untuk kumpulan Afrika ini sahaja. Ia diamalkan di Timur Tengah, Asia, dan bahkan digunakan di Amerika sebelum mereka diserang dan ditakluki. Di bahagian lain di Afrika, model orang asli lain yang serupa dengan Judiyya telah diterima pakai dalam menyelesaikan pertikaian. Mahkamah Gacaca di Rwanda ialah model tradisional Afrika bagi penyelesaian konflik yang ditubuhkan pada tahun 2001 selepas pembunuhan beramai-ramai pada tahun 1994. Mahkamah Gacaca tidak hanya menumpukan kepada keadilan; perdamaian berada di tengah-tengah kerjanya. Ia mengambil pendekatan partisipatif dan inovatif dalam pentadbiran keadilan (Okechukwu, 2014).
Kita kini boleh mengambil jalan teori daripada teori keganasan eko dan konfrontasi yang membina untuk meletakkan asas yang baik untuk memahami isu yang sedang disiasat.
Perspektif Teori
Teori keganasan eko memperoleh asas epistemologinya daripada perspektif ekologi politik yang dibangunkan oleh Homer-Dixon (1999), yang berusaha untuk menjelaskan hubungan rumit antara isu alam sekitar dan konflik ganas. Homer-Dixon (1999) menyatakan bahawa:
Penurunan dalam kualiti dan kuantiti sumber boleh diperbaharui, pertumbuhan penduduk, dan akses sumber bertindak secara tunggal atau dalam pelbagai kombinasi untuk meningkatkan kekurangan, bagi kumpulan populasi tertentu, tanah tanaman, air, hutan dan ikan. Orang yang terjejas mungkin berhijrah atau diusir ke tanah baharu. Kumpulan yang berhijrah sering mencetuskan konflik etnik apabila mereka berpindah ke kawasan baharu dan manakala penurunan kekayaan akan menyebabkan kekurangan. (ms 30)
Tersirat dalam teori keganasan eko ialah persaingan terhadap sumber ekologi yang terhad menimbulkan konflik ganas. Trend ini telah menjadi lebih teruk disebabkan oleh kesan perubahan iklim, yang telah memburukkan lagi kekurangan ekologi di seluruh dunia (Blench, 2004; Onuoha, 2007). Konflik penggembala-petani berlaku dalam tempoh tertentu dalam setahun - musim kemarau - apabila pengembala memindahkan lembu mereka ke selatan untuk meragut. Masalah perubahan iklim menyebabkan penggurunan dan kemarau di utara bertanggungjawab terhadap insiden konflik yang tinggi antara kedua-dua kumpulan. Para pengembala memindahkan lembu mereka ke kawasan di mana mereka akan mendapat akses kepada rumput dan air. Dalam proses itu, lembu boleh merosakkan tanaman petani yang membawa kepada konflik yang berlarutan. Di sinilah teori konfrontasi konstruktif menjadi relevan.
Teori konfrontasi membina mengikuti model perubatan di mana proses konflik yang merosakkan diumpamakan sebagai penyakit - proses patologi yang memberi kesan buruk kepada orang, organisasi, dan masyarakat secara keseluruhan (Burgess & Burgess, 1996). Dari perspektif ini, ia hanya bermakna bahawa penyakit tidak boleh disembuhkan sepenuhnya, tetapi gejalanya boleh diuruskan. Seperti dalam perubatan, sesetengah penyakit pada masa-masa cenderung sangat tahan terhadap ubat. Ini adalah untuk mencadangkan bahawa proses konflik itu sendiri adalah patologi, terutamanya konflik yang bersifat sukar dikawal. Dalam kes ini, konflik antara penggembala dan petani telah mencemarkan semua penyelesaian yang diketahui kerana isu teras yang terlibat, iaitu akses kepada tanah untuk mata pencarian.
Untuk menguruskan konflik ini, pendekatan perubatan diguna pakai yang mengikut langkah-langkah tertentu untuk mendiagnosis masalah pesakit yang mengalami keadaan perubatan tertentu yang kelihatan tidak dapat diubati. Seperti yang dilakukan dalam bidang perubatan, pendekatan tradisional penyelesaian konflik mula-mula melakukan langkah diagnostik. Langkah pertama adalah untuk warga tua dalam komuniti terlibat dalam pemetaan konflik — untuk mengenal pasti pihak yang terlibat dalam konflik, bersama dengan kepentingan dan kedudukan mereka. Orang tua dalam masyarakat ini diandaikan memahami sejarah hubungan antara pelbagai kumpulan. Dalam kes sejarah penghijrahan Fulani, orang tua berada dalam kedudukan untuk mengaitkan cara mereka hidup selama bertahun-tahun dengan komuniti tuan rumah mereka. Langkah seterusnya dalam diagnosis adalah untuk membezakan aspek teras (punca atau isu asas) konflik daripada tindanan konflik, yang merupakan masalah dalam proses konflik yang diletakkan di atas isu teras yang menjadikan konflik sukar untuk diselesaikan. Dalam usaha untuk membuat kedua-dua pihak beralih kedudukan garis keras mereka dalam mengejar kepentingan mereka, pendekatan yang lebih membina harus diguna pakai. Ini membawa kepada pendekatan konfrontasi yang membina.
Pendekatan konfrontasi yang membina akan membantu kedua-dua pihak untuk membangunkan pemahaman yang jelas tentang dimensi masalah kedua-dua dari perspektif mereka sendiri dan pihak lawan (Burgess & Burgess, 1996). Pendekatan penyelesaian pertikaian ini membolehkan orang ramai mengasingkan isu teras dalam konflik daripada isu yang bersifat lencongan, membantu membangunkan strategi yang akan menarik minat kedua-dua pihak. Dalam mekanisme konflik tradisional, akan ada pemisahan isu teras dan bukannya mempolitikkannya yang merupakan ciri model Barat.
Teori-teori ini memberikan penjelasan untuk memahami isu teras dalam konflik dan bagaimana ia akan ditangani untuk memastikan kewujudan bersama secara aman antara kedua-dua kumpulan dalam masyarakat. Model kerja ialah teori konfrontasi konstruktif. Ini memberi kepercayaan kepada bagaimana institusi tradisional boleh digunakan dalam menyelesaikan konflik yang tidak berkesudahan antara kumpulan. Penggunaan orang tua dalam pentadbiran keadilan dan penyelesaian pertikaian yang berlarutan memerlukan pendekatan konfrontasi yang membina. Pendekatan ini serupa dengan bagaimana konflik Umuleri-Aguleri yang berlarutan di bahagian tenggara Nigeria diselesaikan oleh orang tua. Apabila semua usaha untuk menyelesaikan konflik ganas antara kedua-dua kumpulan itu gagal, terdapat campur tangan rohani melalui ketua imam yang menyampaikan mesej daripada nenek moyang tentang azab yang akan berlaku yang akan menimpa kedua-dua komuniti itu. Mesej daripada nenek moyang ialah pertikaian itu harus diselesaikan secara aman. Institusi Barat seperti mahkamah, polis, dan pilihan tentera tidak dapat menyelesaikan pertikaian itu. Keamanan dipulihkan hanya dengan campur tangan ghaib, pengambilan sumpah, pengisytiharan rasmi "tiada perang lagi" yang diikuti dengan pemeteraian perjanjian damai dan pelaksanaan pembersihan ritual bagi mereka yang terlibat dalam konflik ganas yang memusnahkan banyak nyawa dan harta benda. Pelanggar perjanjian damai, mereka percaya, menghadapi kemarahan nenek moyang.
Struktur dan Pembolehubah Kecenderungan
Daripada penjelasan konsep dan teori di atas, kita boleh menyimpulkan struktur asas bagaimana keadaan kecenderungan yang bertanggungjawab untuk konflik penggembala-peladang Fulani. Satu faktor ialah kekurangan sumber yang membawa kepada persaingan sengit antara kumpulan. Keadaan sebegitu adalah hasil alam semula jadi dan sejarah, yang boleh dikatakan menjadi pentas bagi insiden konflik yang berterusan antara kedua-dua kumpulan. Ini diburukkan lagi dengan fenomena perubahan iklim. Ini datang dengan masalah penggurunan yang disebabkan oleh musim kemarau yang panjang dari Oktober hingga Mei dan hujan rendah (600 hingga 900 mm) dari Jun hingga September di utara jauh Nigeria yang gersang dan separa gersang (Crisis Group, 2017). Sebagai contoh, negeri berikut, Bauchi, Gombe, Jigawa, Kano, Katsina, Kebbi, Sokoto, Yobe, dan Zamfara, mempunyai kira-kira 50-75 peratus kawasan tanah bertukar menjadi padang pasir (Crisis Group, 2017). Keadaan iklim pemanasan global menyebabkan kemarau dan pengecutan tanah pastoral dan ladang telah memaksa berjuta-juta penggembala dan lain-lain untuk berhijrah ke wilayah tengah utara dan bahagian selatan negara untuk mencari tanah yang produktif, yang seterusnya menjejaskan amalan pertanian dan mata pencarian orang asli.
Tambahan pula, kehilangan rizab ragut akibat permintaan tinggi oleh individu dan kerajaan untuk pelbagai kegunaan telah memberi tekanan kepada tanah yang terhad untuk ragut dan pertanian. Pada tahun 1960-an, lebih 415 rizab ragut telah ditubuhkan oleh kerajaan wilayah utara. Ini tidak lagi wujud. Hanya 114 daripada rizab ragut ini didokumentasikan secara rasmi tanpa sokongan undang-undang untuk menjamin penggunaan eksklusif atau mengambil langkah untuk mencegah sebarang kemungkinan pencerobohan (Crisis Group, 2017). Implikasinya ialah penternak lembu tidak mempunyai pilihan lain selain menduduki mana-mana tanah yang ada untuk ragut. Para petani juga akan berhadapan dengan kekurangan tanah yang sama.
Satu lagi pembolehubah kecenderungan ialah dakwaan oleh para penggembala bahawa petani terlalu disukai oleh dasar kerajaan persekutuan. Hujah mereka adalah bahawa petani telah dibekalkan dengan persekitaran yang membolehkan pada tahun 1970-an yang membantu mereka menggunakan pam air di tanah ladang mereka. Sebagai contoh, mereka mendakwa bahawa Projek Pembangunan Fadama Kebangsaan (NFDP) membantu petani mengeksploitasi tanah lembap yang membantu tanaman mereka, manakala pengembala lembu telah kehilangan akses ke tanah lembap yang banyak rumput, yang sebelum ini mereka gunakan dengan sedikit risiko ternakan sesat ke ladang.
Masalah penyamun luar bandar dan keroncong lembu di beberapa negeri di timur laut telah menyebabkan pergerakan pengembala ke arah selatan. Terdapat peningkatan aktiviti pencuri lembu di bahagian utara negara oleh penyamun. Penggembala kemudiannya terpaksa membawa senjata untuk mempertahankan diri mereka terhadap pencuri dan kumpulan penjenayah lain dalam komuniti petani.
Orang-orang Belt Tengah di wilayah utara tengah negara itu mendakwa bahawa pengembala percaya seluruh Nigeria utara adalah milik mereka kerana mereka menakluki yang lain; bahawa mereka merasakan bahawa semua sumber, termasuk tanah, adalah milik mereka. Kesalahpahaman seperti ini menimbulkan perasaan tidak enak di kalangan kumpulan. Mereka yang berkongsi pandangan ini percaya Fulani mahu petani mengosongkan rizab ragut atau laluan lembu yang dikatakan.
Pemendakan atau Punca Terhampir
Punca pencetus konflik antara pengembala dan petani dikaitkan dengan perjuangan antara kelas, iaitu antara petani Kristian petani dan pengembala Fulani Muslim yang miskin di satu pihak, dan golongan elit yang memerlukan tanah untuk mengembangkan perniagaan persendirian mereka. yang lain. Beberapa jeneral tentera (kedua-duanya dalam perkhidmatan dan bersara) serta elit Nigeria lain yang terlibat dalam pertanian komersial, terutamanya penternakan lembu, telah memperuntukkan sebahagian daripada tanah yang dimaksudkan untuk ragut menggunakan kuasa dan pengaruh mereka. Apa yang dikenali sebagai tanah merebut sindrom telah menyelinap masuk sekali gus menyebabkan kekurangan faktor pengeluaran penting ini. Perebutan tanah oleh golongan elit mencetuskan konflik antara dua kumpulan. Sebaliknya, petani di Middle-Belt percaya konflik itu didalangi oleh pengembala Fulani dengan niat untuk menghapuskan dan memusnahkan orang-orang Middle-Belt dari tanah nenek moyang mereka di bahagian utara Nigeria untuk melanjutkan hegemoni Fulani ( Kukah, 2018; Mailafia, 2018). Pemikiran sebegini masih berada dalam alam sangkaan kerana tidak ada bukti untuk menyokongnya. Beberapa negeri telah memperkenalkan undang-undang yang mengharamkan ragut terbuka, terutamanya di Benue dan Taraba. Campur tangan seperti ini telah memburukkan lagi konflik selama beberapa dekad ini.
Satu lagi punca konflik ialah tuduhan pihak penggembala bahawa institusi negara sangat berat sebelah terhadap mereka dalam cara mereka mengendalikan konflik, terutamanya polis dan mahkamah. Polis sering dituduh sebagai rasuah dan berat sebelah, manakala proses mahkamah disifatkan sebagai tidak perlu berpanjangan. Para penggembala juga percaya bahawa pemimpin politik tempatan lebih bersimpati terhadap petani kerana cita-cita politik. Apa yang boleh disimpulkan ialah petani dan pengembala telah hilang keyakinan terhadap keupayaan pemimpin politik mereka untuk menjadi pengantara konflik. Atas sebab ini, mereka telah menggunakan bantuan diri dengan membalas dendam sebagai cara untuk mendapatkan keadilan.
Politik kepartian bagaimana agama merupakan salah satu faktor utama yang mencetuskan konflik penggembala-peladang. Ahli politik cenderung untuk memanipulasi konflik yang ada untuk mencapai objektif politik mereka. Dari perspektif agama, orang asli yang kebanyakannya beragama Kristian merasakan mereka dikuasai dan dipinggirkan oleh Hausa-Fulani yang kebanyakannya beragama Islam. Dalam setiap serangan, sentiasa ada tafsiran agama yang mendasari. Dimensi etno-agama inilah yang menjadikan pengembala dan petani Fulani terdedah kepada manipulasi oleh ahli politik semasa dan selepas pilihan raya.
Gerak lembu kekal sebagai pencetus utama konflik di negeri utara Benue, Nasarawa, Plateau, Niger, dll. Sebilangan pengembala telah mati dalam usaha untuk melindungi lembu mereka daripada dicuri. Pelaku mencuri lembu untuk dijadikan daging atau untuk dijual (Gueye, 2013, p.66). Gerak lembu adalah jenayah yang sangat teratur dengan kecanggihan. Ia telah menyumbang kepada peningkatan insiden konflik ganas di negeri-negeri ini. Ini bermakna tidak setiap konflik penggembala-petani harus dijelaskan melalui prisma tanah atau kerosakan tanaman (Okoli & Okpaleke, 2014). Penggembala itu mendakwa bahawa beberapa penduduk kampung dan petani dari negeri-negeri ini terlibat dalam kerisik lembu dan, akibatnya, mereka memutuskan untuk mempersenjatai diri untuk membela lembu mereka. Sebaliknya, sesetengah orang berpendapat bahawa gemerisik lembu hanya boleh dilakukan oleh nomad Fulani yang tahu cara mengemudi hutan dengan haiwan ini. Ini bukan untuk membebaskan petani. Keadaan ini telah menimbulkan permusuhan yang tidak perlu antara kedua-dua kumpulan.
Kebolehgunaan Mekanisme Penyelesaian Konflik Tradisional
Nigeria dianggap sebagai negara yang rapuh dengan konflik ganas berskala besar antara kumpulan etnik yang berbeza. Seperti yang dinyatakan sebelum ini, sebabnya tidak jauh dari kegagalan institusi negara yang bertanggungjawab untuk mengekalkan undang-undang, ketenteraman, dan keamanan (polis, kehakiman, dan tentera). Adalah satu pernyataan yang meremehkan untuk mengatakan bahawa terdapat ketiadaan atau hampir ketiadaan institusi berasaskan negara moden yang berkesan untuk mengawal keganasan dan mengawal konflik. Ini menjadikan pendekatan tradisional untuk pengurusan konflik sebagai alternatif dalam menyelesaikan konflik penggembala-petani. Dalam keadaan negara sekarang, nampaknya kaedah Barat kurang berkesan dalam menyelesaikan konflik yang sukar dikawal ini kerana sifat konflik yang berakar umbi dan perbezaan nilai antara kumpulan. Oleh itu, mekanisme tradisional diterokai di bawah.
Institusi majlis orang tua yang merupakan institusi lama dalam masyarakat Afrika boleh diterokai untuk melihat bahawa konflik yang tidak dapat diselesaikan ini dapat diatasi sebelum ia meningkat kepada kadar yang tidak dapat dibayangkan. Orang tua adalah fasilitator keamanan dengan pengalaman dan pengetahuan tentang isu yang menyebabkan pertikaian. Mereka juga mempunyai kemahiran pengantaraan yang sangat diperlukan untuk penyelesaian damai konflik penggembala-petani. Institusi ini merentasi semua komuniti, dan ia mewakili landasan 3 diplomasi peringkat yang berorientasikan warganegara dan yang juga mengiktiraf peranan pengantaraan orang tua (Lederach, 1997). Diplomasi orang tua boleh diterokai dan digunakan untuk konflik ini. Orang tua mempunyai pengalaman panjang, kebijaksanaan, dan biasa dengan sejarah penghijrahan setiap kumpulan dalam masyarakat. Mereka dapat melakukan langkah diagnostik dengan memetakan konflik dan mengenal pasti pihak, kepentingan dan kedudukan.
Orang tua adalah pemegang amanah amalan adat dan menikmati penghormatan orang muda. Ini menjadikan mereka sangat berguna dalam mengantar konflik yang berlarutan seperti ini. Orang tua dari kedua-dua kumpulan boleh menerapkan budaya orang asli mereka untuk menyelesaikan, mengubah dan mengurus konflik ini dalam domain mereka tanpa campur tangan kerajaan, kerana pihak-pihak telah hilang keyakinan terhadap institusi negara. Pendekatan ini bersifat rekonsiliasi kerana ia membolehkan pemulihan keharmonian sosial dan hubungan sosial yang baik. Orang tua dipandu oleh idea kesepaduan sosial, keharmonian, keterbukaan, hidup bersama secara aman, hormat-menghormati, toleransi, dan merendah diri (Kariuki, 2015).
Pendekatan tradisional tidak berpusatkan negara. Ia menggalakkan penyembuhan dan penutupan. Untuk memastikan perdamaian yang tulen, para penatua akan membuat kedua-dua pihak makan dari mangkuk yang sama, minum wain palma (gin tempatan) dari cawan yang sama, dan memecahkan dan makan kacang kola bersama-sama. Makanan awam seperti ini adalah demonstrasi perdamaian yang tulen. Ia membolehkan masyarakat menerima orang yang bersalah kembali ke dalam komuniti (Omale, 2006, p.48). Pertukaran lawatan oleh ketua kumpulan biasanya digalakkan. Gerak isyarat jenis ini telah menunjukkan titik perubahan dalam proses membina semula hubungan (Braimah, 1998, p.166). Salah satu cara penyelesaian konflik tradisional berfungsi adalah dengan mengintegrasikan semula pesalah ke dalam komuniti. Ini membawa kepada perdamaian yang tulen dan keharmonian sosial tanpa sebarang kebencian yang pahit. Matlamatnya adalah untuk memulihkan dan memperbaharui pesalah.
Prinsip di sebalik penyelesaian konflik tradisional ialah keadilan pemulihan. Pelbagai model keadilan pemulihan yang diamalkan oleh orang tua boleh membantu dalam menamatkan pertembungan yang tidak henti-henti antara pengembala dan petani kerana ia bertujuan untuk memulihkan keseimbangan sosial dan keharmonian antara kumpulan yang berkonflik. Boleh dikatakan, penduduk tempatan sangat mengenali undang-undang dan sistem keadilan orang asli Afrika daripada sistem perundangan Inggeris yang rumit yang berfokus pada teknikal undang-undang, yang kadangkala membebaskan pelaku jenayah. Sistem penghakiman Barat bersifat individualistik. Ia berpaksikan kepada prinsip keadilan retributif yang menafikan intipati transformasi konflik (Omale, 2006). Daripada mengenakan model Barat yang benar-benar asing kepada rakyat, mekanisme asli transformasi konflik dan pembinaan keamanan harus diterokai. Hari ini, kebanyakan pemerintah tradisional berpendidikan dan boleh menggabungkan pengetahuan institusi kehakiman Barat dengan peraturan adat. Bagaimanapun, mereka yang mungkin tidak berpuas hati dengan keputusan orang tua boleh terus ke mahkamah.
Terdapat juga kaedah campur tangan ghaib. Ini memberi tumpuan kepada dimensi psiko-sosial dan rohani penyelesaian konflik. Prinsip di sebalik kaedah ini bertujuan untuk perdamaian, serta penyembuhan mental dan rohani orang yang terlibat. Rekonsiliasi membentuk asas untuk memulihkan keharmonian dan hubungan kaum dalam sistem adat tradisional. Rekonsiliasi yang benar menormalkan hubungan antara pihak yang berkonflik, manakala pelaku dan mangsa diintegrasikan semula ke dalam masyarakat (Boege, 2011). Dalam menyelesaikan konflik yang sukar diselesaikan ini, nenek moyang boleh dipanggil kerana mereka berfungsi sebagai penghubung antara yang hidup dan yang mati. Dalam pelbagai komuniti di mana konflik ini berlaku, ahli kerohanian boleh dipanggil untuk menyeru roh nenek moyang. Ketua imam boleh menjatuhkan keputusan yang tegas dalam konflik seperti ini di mana kumpulan membuat tuntutan yang kelihatan tidak dapat didamaikan sama seperti yang berlaku dalam konflik Umuleri-Aguleri. Mereka semua akan berkumpul di kuil di mana kola, minuman, dan makanan akan dikongsi dan berdoa untuk keamanan dalam masyarakat. Dalam upacara tradisional seperti ini, sesiapa yang tidak mahu keamanan boleh dikutuk. Ketua imam mempunyai kuasa untuk memohon sekatan ilahi ke atas orang yang tidak akur. Daripada penjelasan ini, seseorang boleh membuat kesimpulan bahawa syarat-syarat penyelesaian damai dalam suasana tradisional diterima dan dipatuhi oleh ahli masyarakat kerana takut akan kesan negatif seperti kematian atau penyakit yang tidak dapat diubati dari dunia roh.
Selain itu, penggunaan ritual boleh dimasukkan dalam mekanisme penyelesaian konflik gembala-petani. Amalan ritual boleh menghalang pihak daripada menemui jalan buntu. Ritual berfungsi sebagai kawalan konflik dan amalan pengurangan dalam masyarakat tradisional Afrika. Ritual hanya menunjukkan sebarang tindakan yang tidak dapat diramalkan atau siri tindakan yang tidak boleh dibenarkan melalui penjelasan yang rasional. Ritual adalah penting kerana ia menangani dimensi psikologi dan politik kehidupan bermasyarakat, terutamanya kecederaan yang dialami oleh individu dan kumpulan yang boleh menimbulkan konflik (King-Irani, 1999). Dalam erti kata lain, ritual adalah penting untuk kesejahteraan emosi, keharmonian masyarakat, dan integrasi sosial seseorang individu (Giddens, 1991).
Dalam keadaan di mana pihak tidak bersedia untuk menukar kedudukan mereka, mereka mungkin diminta untuk bersumpah. Mengangkat sumpah adalah cara menyeru dewa untuk memberikan kesaksian tentang kebenaran kesaksian, iaitu, apa yang dikatakan oleh seseorang. Sebagai contoh, Aro — suku di negeri Abia di bahagian tenggara Nigeria — mempunyai dewa yang dipanggil juju panjang Arochukwu. Adalah dipercayai bahawa sesiapa yang bersumpah palsu akan mati. Akibatnya, pertikaian dianggap selesai serta-merta selepas bersumpah sebelum juju panjang Arochukwu. Begitu juga, bersumpah dengan Kitab Suci atau Al-Quran dilihat sebagai satu cara untuk membuktikan tidak bersalah seseorang terhadap sebarang pelanggaran atau pelanggaran (Braimah, 1998, p.165).
Di kuil tradisional, jenaka boleh berlaku antara parti seperti yang dilakukan di banyak komuniti di Nigeria. Ini adalah kaedah yang tidak diinstitusikan dalam penyelesaian konflik tradisional. Ia diamalkan di kalangan Fulani di utara Nigeria. John Paden (1986) menggambarkan idea dan perkaitan perhubungan bergurau. Fulani dan Tiv dan Barberi mengamalkan jenaka dan jenaka untuk meredakan ketegangan di kalangan mereka (Braimah, 1998). Amalan ini boleh diguna pakai dalam konflik semasa antara penggembala dan petani.
Pendekatan serbuan boleh diguna pakai dalam kes berdesir lembu seperti yang diamalkan di kalangan komuniti penggembalaan. Ini melibatkan penyelesaian dengan memaksa lembu yang dicuri untuk dipulangkan atau penggantian terus atau pembayaran barangan yang setara kepada pemilik. Kesan serbuan terletak pada sewenang-wenangnya dan kekuatan kumpulan penyerang serta pihak lawan yang, dalam beberapa kes, serbuan balas daripada mengalah.
Pendekatan-pendekatan ini wajar diterokai dalam keadaan semasa yang ditemui negara itu sendiri. Namun begitu, kami tidak menyedari hakikat bahawa mekanisme penyelesaian konflik tradisional mempunyai beberapa kelemahan. Walau bagaimanapun, mereka yang berhujah bahawa mekanisme tradisional bercanggah dengan piawaian sejagat hak asasi manusia dan demokrasi mungkin tidak dapat difahami kerana hak asasi manusia dan demokrasi hanya boleh berkembang apabila wujudnya kewujudan bersama secara aman antara pelbagai kumpulan dalam masyarakat. Mekanisme tradisional melibatkan semua lapisan masyarakat — lelaki, wanita, dan belia. Ia tidak semestinya mengecualikan sesiapa. Penglibatan wanita dan belia adalah perlu kerana mereka inilah yang menanggung beban konflik. Ia akan menjadi tidak produktif untuk mengecualikan kumpulan ini dalam konflik seperti ini.
Kerumitan konflik ini memerlukan pendekatan tradisional digunakan walaupun ia tidak sempurna. Tidak dinafikan, struktur tradisional moden telah mendapat keistimewaan sehinggakan cara adat penyelesaian konflik tidak lagi disukai oleh rakyat. Sebab-sebab lain penurunan minat dalam proses tradisional penyelesaian pertikaian termasuk komitmen masa, ketidakupayaan untuk merayu keputusan yang tidak menguntungkan dalam kebanyakan kes, dan yang paling penting, rasuah orang tua oleh elit politik (Osaghae, 2000). Ada kemungkinan bahawa sesetengah orang tua mungkin berat sebelah dalam mengendalikan isu mereka, atau didorong oleh ketamakan peribadi mereka. Ini bukan sebab yang mencukupi mengapa model penyelesaian pertikaian tradisional harus didiskreditkan. Tiada sistem yang benar-benar bebas ralat.
Kesimpulan dan Cadangan
Transformasi konflik bergantung pada keadilan pemulihan. Pendekatan tradisional penyelesaian konflik, seperti yang ditunjukkan di atas, adalah berdasarkan prinsip keadilan pemulihan. Ini berbeza dengan penghakiman gaya Barat yang berasaskan proses retributif atau hukuman. Kertas kerja ini mencadangkan penggunaan mekanisme penyelesaian konflik tradisional untuk menyelesaikan konflik penggembala-petani. Termasuk dalam proses tradisional ini ialah pemulihan mangsa oleh pesalah dan penyepaduan semula pesalah ke dalam komuniti untuk membina semula hubungan yang rosak dan memulihkan keharmonian dalam komuniti yang terjejas. Pelaksanaan ini mempunyai faedah membina keamanan dan pencegahan konflik.
Walaupun mekanisme tradisional tidak terlepas dari kekurangan, kegunaannya tidak boleh terlalu dititikberatkan dalam kemelut keselamatan yang dihadapi negara sekarang. Pendekatan penyelesaian konflik yang berpandangan ke dalam ini patut diterokai. Sistem keadilan Barat di negara ini telah terbukti tidak berkesan dan tidak mampu untuk menyelesaikan konflik yang berlarutan ini. Ini sebahagiannya kerana kedua-dua kumpulan itu tidak lagi mempercayai institusi Barat. Sistem mahkamah diselewengkan dengan prosedur yang mengelirukan dan keputusan yang tidak dapat diramalkan, memfokuskan kepada kesalahan dan hukuman individu. Kerana semua penyakit inilah Panel Orang Bijaksana telah ditubuhkan oleh Kesatuan Afrika untuk membantu dalam menangani konflik di benua itu.
Pendekatan penyelesaian konflik tradisional boleh diterokai sebagai alternatif untuk penyelesaian konflik penggembala-petani. Dengan menyediakan ruang mempercayai untuk mencari kebenaran, pengakuan, permohonan maaf, pengampunan, pembaikan, penyepaduan semula, perdamaian dan pembinaan hubungan, keharmonian sosial atau keseimbangan sosial akan dipulihkan.
Namun begitu, gabungan model asli dan Barat bagi penyelesaian konflik boleh digunakan dalam beberapa aspek proses penyelesaian konflik penggembala-petani. Juga disarankan agar pakar dalam undang-undang adat dan syariah dimasukkan ke dalam proses penyelesaian. Mahkamah adat dan syariah di mana raja dan pembesar mempunyai kuasa yang sah dan sistem mahkamah Barat harus terus wujud dan beroperasi secara berdampingan.
Rujukan
Adekunle, O., & Adisa, S. (2010). Kajian psikologi fenomenologi empirikal tentang konflik petani-penternak di utara-tengah Nigeria, Jurnal Perspektif Alternatif dalam Sains Sosial, 2 (1), 1-7.
Blench, R. (2004). Sumber semula jadi conflict di utara-tengah Nigeria: Buku panduan dan kes kajian. Cambridge: Mallam Dendo Ltd.
Boege, V. (2011). Potensi dan had pendekatan tradisional dalam pembinaan keamanan. Dalam B. Austin, M. Fischer, & HJ Giessmann (Eds.), Memajukan transformasi konflik. Berghof buku panduan 11. Opladen: Penerbit Barbara Budrich.
Braimah, A. (1998). Budaya dan tradisi dalam penyelesaian konflik. Di CA Garuba (Ed.), kapasiti bangunan untuk pengurusan krisis di Afrika. Lagos: Syarikat Penerbitan Gabumo Ltd.
Burgess, G., & Burgess, H. (1996). Rangka kerja teori konfrontasi yang membina. Dalam G. Burgess, & H. Burgess (Ed.), Konsortium Penyelidikan Konflik Melangkaui Kebolehtahanan. Diperoleh daripada http://www.colorado.edu/conflict/peace/essay/con_conf.htm
Giddens, A. (1991). Kemodenan dan identiti diri: Diri dan masyarakat pada zaman moden. Palo Alto, CA: Standord University Press.
Gueye, AB (2013). Jenayah terancang di Gambia, Guinea-Bissau, dan Senegal. Dalam EEO Alemika (Ed.), Kesan jenayah terancang terhadap tadbir urus di Afrika Barat. Abuja: Friedrich-Ebert, Stifung.
Homer-Dixon, TF (1999). Persekitaran, kekurangan, dan keganasan. Princeton: Akhbar Universiti.
Ingawa, SA, Tarawali, C., & Von Kaufmann, R. (1989). Rizab ragut di Nigeria: Masalah, prospek dan implikasi dasar (Kertas rangkaian no. 22). Addis Ababa: Pusat Ternakan Antarabangsa untuk Afrika (ILCA) dan Rangkaian Analisis Dasar Ternakan Afrika (ALPAN).
Kumpulan Krisis Antarabangsa. (2017). Penggembala terhadap petani: konflik maut Nigeria yang semakin meluas. Laporan Afrika, 252. Diperoleh daripada https://www.crisisgroup.org/africa/west-africa/nigeria/252-herders-against-farmers-nigerias-expanding-deadly-conflict
Irani, G. (1999). Teknik pengantaraan Islam untuk konflik Timur Tengah, Timur Tengah. Kajian Hal Ehwal Antarabangsa (MERIA), 3(2), 1-17.
Kariuki, F. (2015). Penyelesaian konflik oleh penatua di Afrika: Kejayaan, cabaran dan peluang. http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.3646985
King-Irani, L. (1999). Ritual perdamaian dan proses pemerkasaan di Lubnan pasca perang. Dalam IW Zartman (Ed.), Penawar tradisional untuk konflik moden: perubatan konflik Afrika. Boulder, Co: Lynne Rienner Publisher.
Kukah, MH (2018). Kebenaran yang rosak: usaha Nigeria yang sukar difahami untuk perpaduan nasional. Kertas kerja disampaikan pada Kuliah Konvokesyen ke-29 & ke-30 Universiti Jos, 22hb Jun.
Lederach, JP (1997). Membina keamanan: Perdamaian yang mampan dalam masyarakat yang berpecah belah. Washington, DC: Akhbar Institut Keamanan Amerika Syarikat.
Mailafia, O. (2018, 11 Mei). Genosid, hegemoni, dan kuasa di Nigeria. Hari bekerja. Diperoleh daripada https://businessday.ng/columnist/article/genocide-hegemony-power-nigeria/
Ofuoku, AU, & Isife, BI (2010). Punca, kesan dan penyelesaian konflik petani-penggembala lembu nomad di Delta State, Nigeria. Agricultura Tropica et Subtropica, 43(1), 33-41. Diperoleh daripada https://agris.fao.org/agris-search/search.do?recordID=CZ2010000838
Ogbeh, A. (2018, 15 Januari). Penggembala Fulani: Orang Nigeria salah faham apa yang saya maksudkan dengan koloni lembu - Audu Ogbeh. Post harian. Diperoleh daripada https://dailypost.ng/2018/01/15/fulani-herdsmen-nigerians-misunderstood-meant-cattle-colonies-audu-ogbeh/
Okechukwu, G. (2014). Analisis sistem keadilan di Afrika. Dalam A. Okolie, A. Onyemachi, & Areo, P. (Eds.), Politik dan undang-undang di Afrika: Isu semasa dan baru muncul. Abalik: Willyrose & Appleseed Publishing Coy.
Okoli, AC, & Okpaleke, FN (2014). Gerak lembu dan dialektik keselamatan di Nigeria Utara. Jurnal Antarabangsa Seni Liberal dan Sains Sosial, 2(3), 109-117.
Olayoku, PA (2014). Trend dan corak ragut lembu dan keganasan luar bandar di Nigeria (2006-2014). IFRA-Nigeria, Siri Kertas Kerja n°34. Diperoleh daripada https://ifra-nigeria.org/publications/e-papers/68-olayoku-philip-a-2014-trends-and-patterns-of-cattle-grazing-and-rural-violence-in-nigeria- 2006-2014
Omale, DJ (2006). Keadilan dalam sejarah: Pemeriksaan 'tradisi pemulihan Afrika' dan paradigma 'keadilan pemulihan' yang muncul. Jurnal Kajian Kriminologi dan Keadilan Afrika (AJCJS), 2(2), 33-63.
Onuoha, FC (2007). Kemerosotan alam sekitar, mata pencarian dan konflik: Tumpuan pada implikasi pengurangan sumber air Tasik Chad untuk Nigeria timur laut. Draf Kertas, Kolej Pertahanan Negara, Abuja, Nigeria.
Osaghae, EE (2000). Menggunakan kaedah tradisional untuk konflik moden: Kemungkinan dan had. Dalam IW Zartman (Ed.), Penawar tradisional untuk konflik moden: perubatan konflik Afrika (hlm. 201-218). Boulder, Co: Lynne Rienner Publisher.
Otite, O. (1999). Mengenai konflik, penyelesaian, transformasi dan pengurusan mereka. Dalam O. Otite, & IO Albert (Eds.), Konflik komuniti di Nigeria: Pengurusan, penyelesaian dan transformasi. Lagos: Spectrum Books Ltd.
Paffenholz, T., & Spurk, C. (2006). Masyarakat sivil, penglibatan sivik, dan pembinaan keamanan. sosial kertas pembangunan, pencegahan dan pembinaan semula konflik, no 36. Washington, DC: Kumpulan Bank Dunia. Diperoleh daripada https://documents.worldbank.org/en/publication/documents-reports/documentdetail/822561468142505821/civil-society-civic-engagement-and-peacebuilding
Wahab, AS (2017). Model Orang Asli Sudan untuk Penyelesaian Konflik: Kajian kes untuk mengkaji kerelevanan dan kebolehgunaan model Judiyya dalam memulihkan keamanan dalam komuniti puak etnik Sudan. Disertasi kedoktoran. Nova Southeastern University. Diperoleh daripada NSU Works, Kolej Sastera, Kemanusiaan dan Sains Sosial - Jabatan Kajian Penyelesaian Konflik. https://nsuworks.nova.edu/shss_dcar_etd/87.
Williams, I., Muazu, F., Kaoje, U., & Ekeh, R. (1999). Konflik antara penggembala dan petani di timur laut Nigeria. Dalam O. Otite, & IO Albert (Eds.), Konflik komuniti di Nigeria: Pengurusan, penyelesaian dan transformasi. Lagos: Spectrum Books Ltd.
Zartman, WI (Ed.) (2000). Penawar tradisional untuk konflik moden: perubatan konflik Afrika. Boulder, Co: Lynne Rienner Publisher.
