نائيجيريا ۾ اخلاقي-مذهبي پرامن گڏيل وجود حاصل ڪرڻ جي طرف
تجريدي
سياسي ۽ ميڊيا جي ڳالهين تي مذهبي بنياد پرستي جي زهريلي بيان بازي جو غلبو آهي، خاص طور تي اسلام، عيسائيت ۽ يهوديت جي ٽن ابراهيمي عقيدن جي وچ ۾. هي غالب گفتگو 1990 جي ڏهاڪي جي آخر ۾ ساموئل هنٽنگٽن پاران ترقي يافته تمدن جي مقالي جي خيالي ۽ حقيقي ٽڪراءَ جي ڪري آهي.
هي مقالو نائيجيريا ۾ نسلي-مذهبي تڪرارن کي جانچڻ لاءِ هڪ سببي تجزيي واري طريقي کي اختيار ڪري ٿو ۽ پوءِ هن موجوده گفتگو مان هڪ رخ اختيار ڪري ٿو هڪ ٻئي تي منحصر نقطه نظر لاءِ هڪ ڪيس ٺاهڻ لاءِ جيڪو ڏسڻ ۾ اچي ٿو ٽن ابراهيمي عقيدن کي مختلف مقصدن ۾ گڏجي ڪم ڪرڻ لاءِ مشغول ڪرڻ ۽ حل ڪرڻ لاءِ. مختلف ملڪن جي مقامي حوالي سان سماجي، سياسي، اقتصادي ۽ ثقافتي مسئلا. انهيءَ ڪري، نفرت سان ڀريل برتريءَ ۽ بالادستي جي دشمني واري ڳالهه ٻولهه جي بدران، اخبار هڪ اهڙي طريقي تي بحث ڪري ٿو، جيڪو پرامن گڏيل بقاءَ جي سرحدن کي هڪ مڪمل نئين سطح تي پهچائي ٿو.
تعارف
گذريل ڪيترن سالن کان اڄ تائين دنيا جي ڪيترن ئي مسلمانن آمريڪا، يورپ، آفريڪا ۽ نائيجيريا ۾ جديد بحث مباحثي جي رجحانن کي ياد ڪيو آهي، خاص ڪري اسلام ۽ مسلمانن جي باري ۾ ۽ ان بحث کي بنيادي طور تي سنسني خیز صحافت ۽ نظرياتي حملي ذريعي ڪيئن هلايو ويو آهي. انهيءَ ڪري، اهو چوڻ هڪ سمجهه کان ٻاهر هوندو ته اسلام عصر حاضر جي گفتگوءَ ۾ سڀ کان اڳڀرو آهي ۽ بدقسمتيءَ سان ترقي يافته دنيا ۾ ڪيترائي ان کي غلط سمجهي رهيا آهن (Watt, 2013).
اها ڳالهه به قابل ذڪر آهي ته اسلام قديم زماني کان وٺي غير واضح زبان ۾ انساني زندگيءَ کي عزت ۽ احترام ڏئي ٿو. قرآن مجيد 5:32 موجب الله تعاليٰ فرمائي ٿو ته ”اسان بني اسرائيلن لاءِ حڪم ڪيو ته جيڪو شخص ڪنهن جان کي قتل ڪري، سواءِ ان جي ته (سزا ۾) قتل ڪرڻ يا زمين تي فساد پکيڙڻ جي ته، ڄڻ ته هن سڄي انسانذات کي قتل ڪيو. ۽ جيڪو هڪ زندگي بچائيندو اهو ائين ٿيندو ڄڻڪ هن سڄي انسانذات کي جيئرو ڪيو...“ (علي، 2012).
هن مقالي ۾ پهريون حصو نائيجيريا ۾ مختلف نسلي-مذهبي تڪرارن جو هڪ نازڪ تجزيو مهيا ڪري ٿو. مقالي جو ٻيو حصو عيسائيت ۽ اسلام جي وچ ۾ تعلق تي بحث ڪري ٿو. ڪجھ بنيادي موضوعن ۽ تاريخي ترتيبن جو به ذڪر ڪيو ويو آهي جيڪي مسلمانن ۽ غير مسلمن تي اثرانداز ٿين ٿا. ۽ سيڪشن ٽيون خلاصو ۽ سفارشن سان بحث کي ختم ڪري ٿو.
نائيجيريا ۾ نسلي-مذهبي تڪرار
نائيجيريا هڪ گهڻ نسلي، گهڻ ثقافتي ۽ گهڻ-مذهبي قومي رياست آهي، جنهن ۾ چار سئو کان وڌيڪ قوميت آهن جن سان ڪيترن ئي مذهبي جماعتن سان لاڳاپيل آهي (Aghemelo ۽ Osumah، 2009). 1920 جي ڏهاڪي کان وٺي، نائيجيريا اتر ۽ ڏاکڻي علائقن ۾ ڪافي تعداد ۾ نسلي-مذهبي تڪرارن جو تجربو ڪيو آهي جيئن ته ان جي آزاديءَ لاءِ روڊ ميپ خطرناڪ هٿيارن جهڙوڪ بندوقون، تير، ڪمان ۽ ماچيس جي استعمال سان ٽڪراءَ سان منسوب ڪيو ويو ۽ آخرڪار نتيجو نڪتو. 1967 کان 1970 تائين سول جنگ ۾ (بهترين ۽ ڪيميڊي، 2005). 1980 جي ڏهاڪي ۾، نائيجيريا (خاص طور تي ڪنو رياست) هڪ ڪيمرون جي ڪلارڪ پاران ترتيب ڏنل ميٽاٽسائن جي اندر-مسلم تڪرار کان متاثر ٿيو، جيڪو ڪيترن ئي ملين نيرا جي ملڪيت کي ماري، معذور ۽ تباهه ڪيو.
مسلمان ان حملي جو وڏو شڪار هئا جيتوڻيڪ ڪجھ تعداد ۾ غير مسلم به برابر متاثر ٿيا (تامون، 1993). ميٽاٽسائن گروپ پنهنجي تباهي کي ٻين رياستن تائين وڌايو جيئن 1982 ۾ ريگاسا/ڪدونا ۽ ميدوگوري/بولمڪوٽو، 1984 ۾ جميتا/يولا ۽ گومبي، 1992 ۾ ڪدونا اسٽيٽ ۾ زنگو ڪيٽاف بحران ۽ 1993 ۾ فنتوا (بهترين، 2001). گروهه جو نظرياتي جھڪ مڪمل طور تي اسلامي تعليمات کان ٻاهر هو ۽ جيڪو به گروهه جي تعليمات جي مخالفت ڪندو هو حملو ۽ قتل جو نشانو بڻجي ويندو هو.
1987 ۾، اتر ۾ بين المذهبي ۽ نسلي تڪرارن جو خاتمو آيو جيئن ڪدونا ۾ عيسائين ۽ مسلمانن جي وچ ۾ ڪفنچن، ڪدونا ۽ زاريا بحران (ڪوڪا، 1993). 1988ع کان 1994ع تائين هٿي دانت جا ڪجهه ٽاور مسلمان ۽ عيسائي شاگردن جي وچ ۾ تشدد جو ٿيٽر بڻجي ويا، جهڙوڪ بيرو يونيورسٽي ڪانو (BUK)، احمدو بيلو يونيورسٽي (ABU) زاريا ۽ يونيورسٽي آف سوڪوٽو (ڪوڪا، 1993). نسلي-مذهبي تڪرار گهٽ نه ٿيا پر 1990 جي ڏهاڪي ۾ خاص طور تي وچين پٽي واري علائقي ۾ جيئن ته ساوا-هاؤسا ۽ فلاني جي وچ ۾ ٽڪراءُ طوافا باليوا لوڪل گورنمينٽ ايريا بوچي رياست ۾؛ ترابا رياست ۾ ٽيو ۽ جوڪون برادريون (اوٽيٽ ۽ البرٽ، 1999) ۽ نساراوا رياست ۾ باسا ۽ ايگبورا جي وچ ۾ (بهترين، 2004).
ڏکڻ اولهه وارو علائقو مڪمل طور تي تڪرارن کان محفوظ نه هو. 1993 ۾، 12 جون 1993 جي چونڊن جي منسوخي جي نتيجي ۾ هڪ پرتشدد فساد پيدا ٿيو، جنهن ۾ مرحوم مشهود ابيولا ڪاميابي حاصل ڪئي ۽ سندس مائٽن ان فيصلي کي انصاف جي ڀڃڪڙي ۽ ملڪ جي حڪومت ڪرڻ کان انڪار ڪيو. اهو نائيجيريا جي وفاقي حڪومت جي سيڪيورٽي ايجنسين ۽ يوروبا جي مائٽن جي نمائندگي ڪندڙ O'dua پيپلز ڪانگريس (OPC) جي ميمبرن جي وچ ۾ هڪ پرتشدد تڪرار جو سبب بڻيو (بهترين ۽ ڪيميدي، 2005). ساڳئي تڪرار بعد ۾ ڏکڻ-ڏکڻ ۽ ڏکڻ-اوڀر نائيجيريا ڏانهن وڌايو ويو. مثال طور، Egbesu Boys (EB) ڏکڻ-ڏکڻ نائيجيريا ۾ تاريخي طور تي هڪ Ijaw ثقافتي ۽ مذهبي گروهه جي طور تي وجود ۾ آيو پر بعد ۾ هڪ مليشيا گروپ بڻجي ويو جنهن سرڪاري سهولتن تي حملو ڪيو. انهن جي عمل، انهن دعوي ڪئي هئي ته نائجريائي رياست ۽ ڪجهه ملٽي نيشنل ڪارپوريشنن پاران ان علائقي جي تيل جي وسيلن جي ڳولا ۽ استحصال جي ذريعي نائجري ڊيلٽا ۾ انصاف جي ڀڃڪڙي جي طور تي انڊين جي اڪثريت کي خارج ڪرڻ سان. بدصورت صورتحال مليشيا گروپن کي جنم ڏنو جيئن تحريڪ لاءِ آزاديءَ جي نائجر ڊيلٽا (MEND)، نائجر ڊيلٽا پيپلز رضاڪار فورس (NDPVF) ۽ نائجر ڊيلٽا ويجيلنٽ (NDV) ٻين جي وچ ۾.
ڏکڻ اوڀر ۾ به صورتحال مختلف نه هئي جتي باڪسي ڇوڪرا (BB) هلندا هئا. بي بي هڪ نگران گروهه جي طور تي ٺاهي وئي جنهن جو واحد مقصد Igbo جي واپارين ۽ انهن جي گراهڪن کي هٿياربند ڌاڙيلن جي مسلسل حملن جي خلاف حفاظت ۽ تحفظ فراهم ڪرڻ آهي، ڇاڪاڻ ته نائجيريا پوليس جي ناڪامي جي ڪري ان جي ذميواري (HRW ۽ CLEEN، 2002) :10). ٻيهر 2001 کان 2004 تائين پليٽو اسٽيٽ ۾، هڪ پرامن رياست هئي، جنهن ۾ بنيادي طور تي فولاني-واس مسلمانن جي وچ ۾ نسلي-مذهبي تڪرار جو حصو هو، جيڪي ڍور ڍور آهن ۽ تارو-گامائي مليشيا جيڪي گهڻو ڪري عيسائي ۽ افريقي روايتي مذهبن جا پيروڪار آهن. شروعات ۾ ڇا شروع ٿيو جيئن مقامي آبادگارن جي جھيڙي بعد ۾ مذهبي تڪرار ۾ ختم ٿي وئي جڏهن سياستدانن صورتحال جو استحصال ڪيو ۽ انهن جي سياسي حریفن جي مقابلي ۾ مٿيون هٿ حاصل ڪرڻ لاء (گلوبل IDP پروجيڪٽ، 2004). نائيجيريا ۾ نسلي-مذهبي بحرانن جي تاريخ ۾ مختصر جھلڪ ان حقيقت جو هڪ اشارو آهي ته نائيجيريا ۾ بحران مذهبي ۽ نسلي رنگن جا آهن، ڇاڪاڻ ته مذهبي طول و عرض جي تصور ڪيل مونوڪروم تاثر جي مخالفت ڪئي وئي آهي.
عيسائيت ۽ اسلام جي وچ ۾ تعلق
عيسائي-مسلم: توحيد جي ابراهيمي عقيدي جا پيروڪار (TAUHID)
عيسائيت ۽ اسلام ٻنهي جون پاڙون توحيد جي آفاقي پيغام ۾ آهن، جنهن جي تبليغ حضرت ابراهيم عليه السلام پنهنجي دور ۾ انسانن کي ڪئي. هن انسانيت کي صرف هڪ سچي خدا ڏانهن دعوت ڏني ۽ انسان کي انسان جي غلاميء کان آزاد ڪرڻ لاء. انسان جي غلاميءَ لاءِ خدا تعاليٰ ڏانهن.
الله جو سڀ کان وڌيڪ احترام وارو نبي، عيسى (عيسيٰ مسيح) (ص) ساڳئي رستي تي عمل ڪيو جيئن بائبل جي نيو انٽرنيشنل ورشن (NIV) ۾ ٻڌايو ويو آهي، جان 17: 3 "هاڻي اها دائمي زندگي آهي: ته اهي توهان کي ڄاڻن، صرف سچو خدا، ۽ عيسى مسيح، جنهن کي توهان موڪليو آهي." بائبل جي NIV جي ٻئي حصي ۾، مارڪ 12:32 چوي ٿو: "چڱو چيو، استاد،" انسان جواب ڏنو. "توهان اهو چوڻ ۾ صحيح آهيو ته خدا هڪ آهي ۽ ان کان سواء ٻيو ڪوبه ناهي" (بائبل اسٽڊي ٽولز، 2014).
حضرت محمد صلي الله عليه وآله وسلم به ان ئي عالمگير پيغام کي زور، لچڪ ۽ سجاڳيءَ سان پيش ڪيو، جنهن کي قرآن مجيد 112: 1-4 ۾ چڱيءَ طرح بيان ڪيو ويو آهي: ”چئو: هو الله اڪيلو ۽ منفرد آهي. الله جيڪو ڪنهن جو محتاج ناهي ۽ جنهن جا سڀ محتاج آهن. هن نه ڄايو آهي ۽ نه هن کي پيدا ڪيو ويو آهي. ۽ ڪو به ان جي مقابلي ۾ نه آهي" (علي، 2012).
مسلمانن ۽ عيسائين جي وچ ۾ هڪ عام لفظ
ڇا اسلام يا عيسائيت، ٻنهي پاسن لاءِ مشترڪه ڳالهه اها آهي ته ٻنهي عقيدن جا پيروڪار انسان آهن ۽ قسمت به انهن کي نائيجيرين وانگر پاڻ ۾ ڳنڍي ٿي. ٻنهي مذهبن جا پيروڪار پنهنجي ملڪ ۽ خدا سان پيار ڪن ٿا. ان کان سواء، نائجيرين ڏاڍا مهمان نواز ۽ پيار ڪندڙ ماڻهو آهن. اهي هڪ ٻئي ۽ دنيا جي ٻين ماڻهن سان امن ۾ رهڻ پسند ڪن ٿا. هاڻوڪي دور ۾ ڏٺو ويو آهي ته بدامني، نفرت، انتشار ۽ قبيلائي جنگون پيدا ڪرڻ لاءِ ڪي طاقتور اوزار استعمال ڪيا ويا آهن، جيڪي نسل ۽ مذهب آهن. ان ڳالهه تي منحصر آهي ته ورهائڻ جو ڪهڙو تعلق آهي، اتي هميشه هڪ طرف کان ٻئي طرف مٿانهون هٿ رکڻ جو رجحان هوندو آهي. پر الله تعاليٰ قرآن مجيد 3:64 ۾ سڀني کي نصيحت ڪري ٿو ته ”چئو: اي اهل ڪتاب! اچو ته اسان جي ۽ توهان جي وچ ۾ گڏيل شرطن تي وڃو: اسين خدا کان سواء ڪنهن جي عبادت نٿا ڪريون. پاڻ مان، خدا کان سواءِ ٻيا پالڻهار ۽ سرپرست بڻيل آهيون. جيڪڏهن پوءِ اهي ڦرن ٿا ته توهان چئو ٿا ته: ”گواه رهو ته اسان (گهٽ ۾ گهٽ) خدا جي مرضيءَ تي جهڪي رهيا آهيون“ ته جيئن دنيا کي اڳتي وڌڻ لاءِ هڪ عام لفظ تائين پهچي وڃي (علي، 2012).
مسلمانن جي حيثيت ۾، اسان پنهنجن عيسائي ڀائرن کي حڪم ڪريون ٿا ته اهي اسان جي اختلافن کي حقيقي طور تي سڃاڻن ۽ انهن جي قدر ڪن. خاص طور تي، اسان کي وڌيڪ ڌيان ڏيڻ گهرجي انهن علائقن تي جتي اسان متفق آهيون. اسان کي گڏيل لاڳاپن کي مضبوط ڪرڻ لاءِ گڏجي ڪم ڪرڻ گهرجي ۽ هڪ اهڙو ميکانيزم تيار ڪرڻ گهرجي جيڪو اسان کي هڪ ٻئي جي احترام سان اختلاف جي اسان جي علائقن کي هڪ ٻئي سان قدر ڪرڻ جي قابل بڻائي. مسلمانن جي حيثيت ۾، اسان الله جي سڀني اڳين نبين ۽ رسولن تي ايمان آڻيون ٿا، انهن مان ڪنهن به فرق جي بغير. ۽ ان تي الله تعاليٰ قرآن شريف 2:285 ۾ حڪم ڏئي ٿو ته: ”چئو ته اسان الله تي ايمان آندو ۽ جيڪي اسان تي نازل ڪيو ويو ۽ جيڪو نازل ڪيو ويو ابراهيم ۽ اسماعيل ۽ اسحاق ۽ يعقوب ۽ سندس اولاد تي ۽ ان جي تعليمات تي. الله تعاليٰ حضرت موسيٰ ۽ حضرت عيسيٰ ۽ ٻين نبين کي عطا ڪيو. اسان انهن مان ڪنهن جي وچ ۾ فرق نه ڪندا آهيون. ۽ اسان ان جي آڏو فرمانبردار آهيون“ (علي، 2012).
تنوع ۾ وحدت
حضرت آدم عليه السلام کان وٺي موجوده ۽ ايندڙ نسلن تائين سڀ انسان الله تعاليٰ جي تخليق آهن. اسان جي رنگن، جاگرافيائي هنڌن، ٻولين، مذهبن ۽ ثقافتن ۾ فرق، انساني نسل جي حرڪيات جو مظهر آهن، جيئن قرآن مجيد 30:22 ۾ بيان ڪيو ويو آهي ته ”... سندس نشانين مان آسمانن ۽ زمينن جي پيدائش آهي. توهان جي ٻولين ۽ رنگن جي تنوع. بيشڪ ان ۾ عقلمندن لاءِ نشانيون آهن“ (علي، 2012). مثال طور، قرآن 33:59 چوي ٿو ته اهو مسلمان عورتن جي مذهبي ذميواري جو حصو آهي ته هو عوام ۾ حجاب پائڻ ته جيئن ”... انهن کي سڃاڻي سگهجي ۽ انهن سان زيادتي نه ڪئي وڃي...“ (علي، 2012). جڏهن ته مسلمان مردن کان اها توقع ڪئي ويندي آهي ته هو ڏاڙهي رکڻ ۽ مُڇن کي تراشڻ جي پنهنجي مذڪر صنف کي برقرار رکن ته جيئن انهن کي غير مسلمن کان ڌار ڪري سگهجي. بعد ۾ ٻين جي حقن جي ڀڃڪڙي ڪرڻ کان سواءِ پنهنجي لباس ۽ سڃاڻپ جو پنهنجو انداز اختيار ڪرڻ جي آزادي آهي. انهن اختلافن جو مقصد انسان ذات کي هڪ ٻئي کي سڃاڻڻ ۽ سڀ کان وڌيڪ، پنهنجي تخليق جي حقيقي جوهر کي سمجهڻ جي قابل ڪرڻ آهي.
نبي ڪريم صلي الله عليه وآله وسلم جن فرمايو: ”جيڪو ڪنهن فرقي جي حمايت ۾ يا ڪنهن فرقي جي سڏ جي جواب ۾ يا ڪنهن فرقي جي مدد لاءِ جهنڊو هيٺ وڙهندو ۽ پوءِ قتل ڪيو ويو ته ان جو موت حق جي راهه ۾ موت آهي. جهالت" (رابسن، 1981). مٿي بيان ڪيل بيان جي اهميت کي اجاگر ڪرڻ لاءِ، قرآن جي هڪ صحيفي متن جو ذڪر ڪرڻ ضروري آهي، جتي خدا انسانن کي ياد ڏياري ٿو ته اهي سڀ هڪ ئي پيءُ ۽ ماءُ جي اولاد آهن. الله تعاليٰ قرآن مجيد 49:13 ۾ انسانيت جي وحدت کي مختصر طور هن نقطه نظر ۾ بيان ڪري ٿو: ”اي انسانو! اسان توهان سڀني کي هڪ نر ۽ هڪ عورت مان پيدا ڪيو ۽ اسان توهان کي قومون ۽ قبيلا بنايا ته جيئن توهان هڪ ٻئي کي سڃاڻو. بيشڪ اوهان مان سڀ کان وڌيڪ عزت وارو الله وٽ اهو آهي جيڪو سڀ کان وڌيڪ پرهيزگار آهي. بيشڪ الله ڄاڻندڙ خبر رکندڙ آهي“ (علي، 2012).
اهو ذڪر ڪرڻ مڪمل طور تي غلط نه ٿيندو ته ڏاکڻي نائيجيريا ۾ مسلمانن کي انهن جي هم منصبن خاص طور تي حڪومتن ۽ منظم خانگي شعبي کان منصفانه سلوڪ نه مليو آهي. ڏکڻ ۾ مسلمانن سان زيادتي، ايذاءُ، اشتعال انگيز ۽ زيادتي جا ڪيترائي ڪيس ٿيا آهن. مثال طور، اهڙا ڪيس هئا جتي ڪيترن ئي مسلمانن کي سرڪاري آفيسن، اسڪولن، بازارن، گهٽين ۽ پاڙن ۾ طنزيه انداز ۾ ”آيت الله“، ”او آءِ سي“، ”اسامہ بن لادن“، ”مياتسائن“، ”شريعت“ ۽ ”شريعت“ جا ليبل ڏنا ويا. تازو "بوڪو حرام." اهو ذڪر ڪرڻ ضروري آهي ته ڏاکڻي نائيجيريا ۾ صبر، رهائش ۽ رواداري جي لچڪ مسلمانن جي تڪليفن جي باوجود ظاهر ڪري رهيا آهن، انهن کي منهن ڏيڻ لاء، نسبتا پرامن گڏيل بقا لاء مددگار آهي ڏکڻ نائجيريا لطف اندوز ڪري رهيو آهي.
جيئن ته اهو ٿي سگهي ٿو، اهو اسان جي ذميواري آهي ته اسان جي وجود جي حفاظت ۽ حفاظت لاء اجتماعي طور تي ڪم ڪريون. ائين ڪرڻ ۾، اسان کي انتهاپسندي کان پاسو ڪرڻ گهرجي؛ اسان جي مذهبي اختلافن کي تسليم ڪندي احتياط ڪيو؛ هڪ ٻئي لاءِ اعليٰ سطحي سمجھ ۽ احترام ڏيکاريو جيئن ته سڀني کي برابر موقعا ڏنا وڃن ته جيئن نائجيرين هڪ ٻئي سان امن ۾ رهي سگهن انهن جي قبائلي ۽ مذهبي لاڳاپن کان سواءِ.
پرامن گڏيل وجود
ڪنهن به بحراني سماج ۾ بامعني ترقي ۽ واڌارو نٿو ٿي سگهي. نائيجيريا هڪ قوم جي طور تي بوڪو حرام گروپ جي ميمبرن جي هٿن ۾ هڪ خوفناڪ تجربو آهي. هن گروپ جي خطري نائجيرين جي نفسيات کي خوفناڪ نقصان پهچايو آهي. ملڪ جي سماجي-سياسي ۽ معاشي شعبن تي گروپ جي بزدلانه سرگرمين جي خراب اثرن کي نقصان جي لحاظ کان اندازو نه ٿو ڪري سگهجي.
هن گروهه جي ناپاڪ ۽ غير شرعي سرگرمين جي ڪري ٻنهي پاسن (يعني مسلمانن ۽ عيسائين) جي بيگناهه جانين ۽ ملڪيتن جو ضايع ٿيڻ جو جواز نٿو چئي سگهجي (اوڊري، 2014). اهو نه صرف غير انساني آهي، پر گهٽ ۾ گهٽ چوڻ لاء. جڏهن ته نائيجيريا جي وفاقي حڪومت جي شاندار ڪوششن کي ملڪ جي سيڪيورٽي چئلينجن جو هڪ مستقل حل ڳولڻ لاء ان جي ڊرائيو ۾ ساراهيو ويو آهي، ان کي پنهنجي ڪوشش کي ٻيڻو ڪرڻ گهرجي ۽ پاڻ کي سڀني وسيلا مان فائدو حاصل ڪرڻ گهرجي جنهن ۾ شامل آهي پر گروپ کي بامعني گفتگو ۾ شامل ڪرڻ تائين محدود ناهي. جيئن ته قرآن مجيد 8:61 ۾ بيان ڪيو ويو آهي ته "جيڪڏهن اهي امن ڏانهن مائل ڪن، توهان کي پڻ ان ڏانهن راغب ڪريو، ۽ الله تي ڀروسو ڪريو. يقيناً هو سڀ ڪجهه ٻڌندڙ، ڄاڻندڙ آهي“ ته جيئن موجوده بغاوت (علي، 2012).
سفارشون
مذهبي آزادي جو تحفظ
ھڪڙو مشاهدو ڪري ٿو ته آئيني شقون عبادت جي آزادي، مذهبي اظهار ۽ ذميواري جي طور تي سيڪشن 38 (1) ۽ (2) ۾ داخل ٿيل نائيجيريا جي وفاقي جمهوريه جي 1999 آئين جي ضعيف آهن. تنهن ڪري، نائيجيريا ۾ مذهبي آزادي جي تحفظ لاء انساني حقن تي ٻڌل طريقي کي فروغ ڏيڻ جي ضرورت آهي (يو ايس ڊپارٽمينٽ آف اسٽيٽس جي رپورٽ، 2014). نائيجيريا ۾ عيسائين ۽ مسلمانن جي وچ ۾ ڏکڻ-اولهه، ڏکڻ-ڏکڻ ۽ ڏکڻ-اوڀر ۾ اڪثر تڪرار، تڪرار ۽ نتيجي ۾ پيدا ٿيندڙ تڪرار ملڪ جي ان حصي ۾ مسلمانن جي بنيادي انفرادي ۽ گروهه جي حقن جي واضح غلط استعمال جي ڪري آهي. اتر-اولهه، اتر-اوڀر ۽ اتر-مرڪزي ۾ بحران پڻ ملڪ جي ان حصي ۾ عيسائين جي حقن جي واضح غلط استعمال سان منسوب ڪيا ويا آهن.
مذهبي رواداري جو فروغ ۽ مخالف نظرين جي رهائش
نائيجيريا ۾، دنيا جي وڏن مذهبن جي پوئلڳن پاران مخالف خيالن جي عدم برداشت سياست کي گرم ڪري ڇڏيو آهي ۽ تڪرار پيدا ڪيو آهي (سالو، 2010). مذهبي ۽ برادريءَ جي اڳواڻن کي گهرجي ته قومي-مذهبي رواداري ۽ مخالف خيالن جي رهڻ جي تبليغ ڪن ۽ ملڪ ۾ پرامن گڏيل بقاءَ ۽ هم آهنگي کي مضبوط ڪرڻ جي ميکانيزم جو حصو بڻجن.
نائجيرين جي انساني سرمائي جي ترقي کي بهتر بنائڻ
جهالت هڪ اهڙو ذريعو آهي جنهن قدرتي وسيلن جي وچ ۾ بيحد غربت کي جنم ڏنو آهي. نوجوانن جي بيروزگاري جي وڌندڙ شرح سان گڏ، جهالت جي سطح تمام گهڻي ٿي رهي آهي. نائيجيريا ۾ اسڪولن جي مسلسل بندش جي ڪري، تعليمي نظام خرابي جي حالت ۾ آهي؛ ان ڪري نائجريائي شاگردن کي صحيح علم حاصل ڪرڻ جو موقعو، اخلاقي بحالي ۽ اعلي سطحي نظم و ضبط خاص طور تي تڪرار يا تڪرار جي پرامن حل جي مختلف طريقن تي (Osaretin، 2013). انهيء ڪري، ٻنهي حڪومتن ۽ منظم نجي شعبي جي ضرورت آهي ته هڪ ٻئي کي مڪمل ڪرڻ لاء نائجيرين جي انساني سرمائي جي ترقي کي بهتر بڻائي، خاص طور تي نوجوانن ۽ عورتن. هي آ a sine qua non ترقي پسند، انصاف پسند ۽ پرامن سماج جي حاصلات لاءِ.
حقيقي دوستي ۽ خلوص محبت جو پيغام پکيڙڻ
مذهبي تنظيمن ۾ مذهبي عمل جي نالي تي نفرت کي ڀڙڪائڻ هڪ منفي رويو آهي. جيتوڻيڪ اهو سچ آهي ته عيسائيت ۽ اسلام ٻنهي جو نعرو "پنهنجي پاڙيسري کي پنهنجو پاڻ وانگر پيار ڪريو"، تنهن هوندي به هن جي خلاف ورزي ۾ وڌيڪ ڏٺو ويو آهي (راجي 2003؛ بوگورو، 2008). هي هڪ خراب هوا آهي، جيڪا ڪنهن کي به سٺي نه وهي. اهو وقت آهي مذهبي اڳواڻن دوستي ۽ خلوص محبت جي حقيقي خوشخبري جي تبليغ ڪن. هي اها گاڏي آهي جيڪا انسانن کي امن ۽ سلامتي جي گهر ڏانهن وٺي ويندي. ان کان علاوه، نائيجيريا جي وفاقي حڪومت کي قانون سازي کي ترتيب ڏيڻ سان هڪ قدم اڳتي وڌڻ گهرجي جيڪو ملڪ ۾ مذهبي تنظيمن يا فردن طرفان نفرت جي جذبي کي مجرم بڻائيندو.
پيشه ورانه صحافت جو فروغ ۽ متوازن رپورٽنگ
سالن کان وٺي اڄ تائين، تازو اڀياس ڏيکاريا آهن ته تڪرار جي منفي رپورٽنگ (Ladan، 2012) ۽ گڏوگڏ نائيجيريا ۾ ميڊيا جي هڪ حصي طرفان هڪ خاص مذهب جي اسٽريٽائپنگ صرف ان ڪري ته ڪجهه ماڻهن بدسلوڪي ڪئي يا هڪ قابل مذمت عمل ڪيو. نائيجيريا وانگر گھڻ نسلي ۽ کثرت پسند ملڪ ۾ پرامن گڏيل وجود جي تباهي ۽ تحريف. ان ڪري ميڊيا جي ادارن کي ضرورت آهي ته هو پيشه ور صحافت جي اخلاقيات تي سختي سان عمل ڪن. واقعن کي مڪمل طور تي تحقيق، تجزيو ۽ متوازن رپورٽنگ ڏني وڃي، ذاتي جذبات ۽ رپورٽر يا ميڊيا جي تنظيم جي تعصب کان سواء. جڏهن اهو ڪيو ويندو، تقسيم جي ڪنهن به پاسي کي اهو محسوس نه ٿيندو ته ان سان منصفانه علاج نه ڪيو ويو آهي.
سيڪيولر ۽ ايمان تي ٻڌل تنظيمن جو ڪردار
سيڪيولر غير سرڪاري تنظيمون (اين جي اوز) ۽ ايمان تي ٻڌل تنظيمون (ايف بي اوز) کي گهرجي ته هو پنهنجي ڪوششن کي ٻيڻو ڪن جيئن ڳالهين جي سهولتڪارن ۽ تڪراري ڌرين جي وچ ۾ تڪرار جي ثالث. ان کان علاوه، انهن کي پنهنجن حقن ۽ ٻين جي حقن بابت خاص طور تي ٻين جي وچ ۾ پرامن بقا، شهري ۽ مذهبي حقن بابت ماڻهن کي حساس ۽ شعور ڏيڻ سان انهن جي وکالت کي قدم کڻڻ گهرجي (اينڪوورا، 2005).
سٺي حڪمراني ۽ حڪومتن جي هر سطح تي غير جانبداري
وفاق جي حڪومت پاران ادا ڪيل ڪردار صورتحال ۾ ڪا به مدد نه ڪئي آهي. بلڪه ان نائيجيريا جي ماڻهن جي وچ ۾ نسلي-مذهبي تڪرار کي وڌيڪ وڌايو آهي. مثال طور، هڪ مطالعو اهو ظاهر ڪري ٿو ته وفاقي حڪومت ملڪ کي مذهبي خطن سان ورهائڻ جي ذميوار هئي جيئن ته مسلمان ۽ عيسائي جي وچ ۾ حدون اڪثر ڪري ڪجهه اهم نسلي ۽ ثقافتي ورهاست سان گڏ (HRW، 2006).
حڪومتن کي هر سطح تي بورڊ کان مٿانهون ٿيڻ گهرجي، سٺي حڪمراني جي فائدي جي فراهمي ۾ غير جانبدار ٿيڻ گهرجي ۽ انهن جي عوام سان انهن جي رشتي جي حيثيت ۾ ڏٺو وڃي. انهن (حڪومتن کي هر سطح تي) ملڪ ۾ ترقياتي منصوبن ۽ مذهبي معاملن کي منهن ڏيڻ وقت عوام کي تعصب ۽ پسماندگيءَ کان پاسو ڪرڻ گهرجي (سالو، 2010).
خلاصو ۽ نتيجو
اھو منھنجو عقيدو آھي ته نائيجيريا جي نالي سان ھن گھڻ نسلي ۽ مذھبي سيٽنگ ۾ اسان جو رھڻ نه ته ڪا غلطي آھي ۽ نه ئي ڪا لعنت. بلڪه، اهي خدا تعالي جي طرفان ٺاهيل آهن جيڪي ملڪ جي انساني ۽ مادي وسيلن کي انسانيت جي فائدي لاء استعمال ڪن ٿا. تنهن ڪري، قرآن 5: 2 ۽ 60: 8-9 سيکاري ٿو ته انسانن جي رابطي ۽ تعلق جو بنياد نيڪي ۽ پرهيزگاري هجڻ گهرجي، "... نيڪي ۽ پرهيزگاري ۾ هڪ ٻئي جي مدد ڪريو ..." (علي، 2012) سان گڏ. ”جيئن ته (غير مسلمن) جي لاءِ جيڪي توهان سان (توهان جي) ايمان جي ڪري نه وڙهن ۽ نه توهان کي پنهنجن وطنن مان ٻاهر ڪڍن، خدا توهان کي انهن تي احسان ڪرڻ ۽ انهن سان احسان ڪرڻ کان منع نٿو ڪري. انهن سان پوري عدل سان سلوڪ ڪريو، ڇوته الله تعاليٰ انصاف ڪرڻ وارن سان محبت ڪندو آهي. خدا توهان کي رڳو دوستيءَ ۾ ڦيرڻ کان روڪي ٿو، جيڪي توهان سان (توهان جي) ايمان جي ڪري وڙهن ۽ توهان کي توهان جي وطنن مان ڪڍين، يا توهان کي ڪڍڻ ۾ (ٻين جي) مدد ڪن، ۽ جيڪي (توهان مان) ڦرن ٿا. انهن جي دوستي ۾، اهي ئي آهن، جيڪي واقعي ظالم آهن! (علي، 2012).
حوالا
AGHEMELO، TA ۽ OSUMAH، O. (2009) نائيجيريا حڪومت ۽ سياست: هڪ تعارفي نقطو. بينين شهر: مارا مون بروس اينڊ وينچرز لميٽيڊ.
علي، اي (2012) قرآن: هدايت ۽ رحمت. (ترجمو) چوٿون يو ايس ايڊيشن، شايع ٿيل TahrikeTarsile Quran، Inc. Elmhurst، New York, USA.
بيسٽ، ايس جي ۽ ڪيميڊي، ڊي وي (2005) درياهن ۽ پليٽو رياستن ۾ هٿياربند گروپ ۽ تڪرار، نائيجيريا. A Small Arms Survey Publication, Geneva, Switzerland, pp. 13-45.
BEST، SG (2001) 'اتر نائيجيريا ۾ مذهب ۽ مذهبي تڪرار.'يونيورسٽي آف جوس جرنل آف پوليٽيڪل سائنس، 2(3)؛ ص 63-81.
بيسٽ، ايس جي (2004) ڊگھي ڪميونٽي تڪرار ۽ تڪرار جو انتظام: ٽوٽو لوڪل گورنمينٽ ايريا ۾ باسا-ايگبورا تڪرار، نساروا رياست، نائيجيريا. عبادان: جان آرچرز پبلشرز.
بائيبل اسٽڊي ٽولز (2014) مڪمل يهودي بائبل (سي جي بي) [هوم پيج آف بائيبل اسٽڊي ٽولز (BST)]. دستياب آن لائن: http://www.biblestudytools.com/cjb/ خميس، 31 جولاء، 2014 تي پهچايو ويو.
بوگورو، ايس اي (2008) مذهبي تڪرار جو انتظام عملي جي نقطه نظر کان. پهرين سالياني نيشنل ڪانفرنس آف سوسائٽي فار پيس اسٽڊيز اينڊ پريڪٽس (ايس ايس ايس پي)، 15-18 جون، ابوجا، نائيجيريا.
ڊيلي ٽرسٽ (2002) اڱارو، آگسٽ 20، ص.16.
ENUKORA، LO (2005) انتظامي نسلي-مذهبي تشدد ۽ علائقي جي فرق کي ڪدونا ميٽروپولس ۾، AM Yakubu et al (eds) ۾ نائيجيريا ۾ بحران ۽ تڪرار جو انتظام 1980 کان وٺي.جلد. 2، ص 633. بارڪا پريس اينڊ پبلشرز لميٽيڊ.
GLOBAL IDP پروجيڪٽ (2004) 'نائيجيريا، سبب ۽ پس منظر: جائزو؛ پليٽو اسٽيٽ، بدامني جو مرڪز.
GOMOS، E. (2011) ان کان اڳ جو جوس بحران اسان سڀني کي استعمال ڪري Vanguard ۾، 3rd فيبروري.
هيومن رائٽس واچ [HRW] ۽ سينٽر فار لا انفورسمينٽ ايجوڪيشن [CLEEN]، (2002) باڪسي ڇوڪرا: قتل ۽ تشدد جو قانوني جواز. هيومن رائٽس واچ 14(5)، پهچايل 30 جولاءِ 2014 تي http://www.hrw.org/reports/2002/nigeria2/
هيومن رائٽس واچ [HRW] (2005) نائجيريا ۾ تشدد، 2004 ۾ تيل سان مالا مال درياء رياست. بريفنگ پيپر. نيو يارڪ: HRW. فيبروري.
هيومن رائٽس واچ [HRW] (2006) "اهي هن جڳهه جا مالڪ نه آهن." نائيجيريا ۾ ”غير انڊين“ جي خلاف حڪومتي تبعيض، 18(3A)، pp.1-64.
اسماعيل، ايس (2004) مسلمان ٿيڻ: اسلام، اسلاميت ۽ سڃاڻپ جي سياست حڪومت ۽ اپوزيشن، 39(4)؛ ص 614-631.
ڪوڪا، ايم ايڇ (1993) مذهب، سياست ۽ طاقت اتر نائيجيريا ۾. عبادان: اسپيڪٽرم ڪتاب.
LADAN، MT (2012) نسلي-مذهبي فرق، بار بار تشدد ۽ نائيجيريا ۾ امن جي عمارت: بوچي، پليٽ ۽ ڪدونا رياستن تي فوڪس. عوامي ليڪچر/ ريسرچ پريزنٽيشن ۾ پيش ڪيل هڪ اهم پيپر ۽ موضوع تي بحث: فرق، تڪرار ۽ امن جي تعمير ذريعي قانون جو انتظام ايڊنبرگ سينٽر فار آئيني قانون (ECCL)، يونيورسٽي آف ايڊنبرگ اسڪول آف لا پاران سينٽر فار پاپوليشن اينڊ ڊولپمينٽ جي تعاون سان ، ڪدونا، اريوا هائوس ۾ منعقد، ڪدونا، خميس، 22 نومبر.
نيشنل ميرر (2014) اربع، جولاءِ 30، ص.43.
ODERE، F. (2014) بوڪو حرام: ڊيڪوڊنگ اليگزينڊر نيڪراسوف. قوم، خميس، جولاءِ 31، ص.70.
OSARETIN، I. (2013) نائيجيريا ۾ اخلاقي-مذهبي تڪرار ۽ امن جي عمارت: جوس جو ڪيس، پليٽ اسٽيٽ. اڪيڊمي جرنل آف انٽرنيشنل ڊسيپلينري اسٽڊيز 2 (1) ، پي .349-358.
OSUMAH، O. & OKOR، P. (2009) ملينيم ڊولپمينٽ گولز (MDGs) ۽ قومي سلامتي جو نفاذ: هڪ اسٽريٽجڪ سوچ. 2 تي ڪاغذ جي پيشڪش ٿيڻnd ملينيم ڊولپمينٽ گولز ۽ آفريڪا ۾ چيلنجز تي بين الاقوامي ڪانفرنس ڊيلٽا اسٽيٽ يونيورسٽي، ابراڪا، جون 7-10 ۾ منعقد ڪئي وئي.
OTITE، O. ۽ البرٽ، IA، ايڊز. (1999) نائيجيريا ۾ ڪميونٽي تڪرار: انتظام، حل ۽ تبديلي. عبادان: اسپيڪٽرم، اڪيڊمڪ ايسوسيئيٽس پيس ورڪس.
RAJI، BR (2003) نائيجيريا ۾ اخلاقي-مذهبي تشدد واري تڪرار جو انتظام: Bauchi رياست جي TafawaBalewa ۽ Bogoro لوڪل گورنمينٽ ايرياز جو هڪ ڪيس مطالعو. اڻ ڇپيل مقالو پيش ڪيو ويو انسٽيٽيوٽ آف آفريڪن اسٽڊيز، عبادان يونيورسٽي.
رابسن، جي. (1981) مشڪات المصابيح. انگريزي ترجمو وضاحتي نوٽس سان. جلد II، باب 13 ڪتاب 24، ص.1022.
SALAWU, B. (2010) نائيجيريا ۾ نسلي-مذهبي تڪرار: نئين انتظامي حڪمت عملي لاء سببن جو تجزيو ۽ تجويزون، يورپي جرنل آف سوشل سائنسز، 13 (3) ، پي .345-353.
TAMUNO، TN (1993) نائيجيريا ۾ امن ۽ تشدد: سوسائٽي ۽ رياست ۾ تڪرار جو حل. Ibadan: آزاديء جي منصوبي کان وٺي نائيجيريا تي پينل.
TIBI، B. (2002) بنياد پرستي جو چيلنج: پوليٽيڪل اسلام ۽ نيو ورلڊ خرابي. ڪئليفورنيا پريس يونيورسٽي.
گڏيل قومن جي رياست جي رپورٽ (2014) "نائيجيريا: تشدد کي روڪڻ ۾ غير موثر." قوم، خميس، جولاءِ 31، ص 2-3.
واٽ، WM (2013) اسلامي بنياد پرستي ۽ جديديت (RLE Politics of Islam). روٽليج.
هي مقالو انٽرنيشنل سينٽر فار ايٿنو-مذهبي ثالثي جي پهرين سالياني بين الاقوامي ڪانفرنس ۾ پيش ڪيو ويو جيڪو 1 آڪٽوبر 1 تي نيو يارڪ شهر، آمريڪا ۾ منعقد ٿيل نسلي ۽ مذهبي تڪرار جي حل ۽ امن جي تعمير تي.
عنوان: "نائيجيريا ۾ اخلاقي-مذهبي پرامن گڏيل وجود حاصل ڪرڻ جي طرف"
Presenter امام عبدالله شعيب، ايگزيڪيوٽو ڊائريڪٽر/سي اي او، زڪوات ۽ صداقت فائونڊيشن (ZSF)، لاگوس، نائيجيريا.
