O Pepa Fou na Maua e uiga i le Fasiotiga Tagata Aramenia
Fasiotiga Tagata Aramenia
Faʻaaliga i luga ole Aoina mai o Faʻamaumauga a Ottoman a Matenadaran e uiga i le fasioti tagata Armenia e Vera Sahakyan, Ph.D. Tamaiti aʻoga, Tagata Suʻesuʻe Junior, "Matenadaran" Mesrop Mashtots Institute of Ancient Manuscripts, Armenia, Yerevan.
Q&A sauniga ma Vera Sahakyan, Ph.D. Tamaiti aʻoga, Junior Suʻesuʻe, "Matenadaran" Mesrop Mashtots Inisetiute o Manuscripts Anamua, Armenia, Yerevan, ma Yustina Trihoni Nalesti Dewi, Faiaoga Sinia, Ulu o le Nofoaga Tutotonu mo Suesuega Taulaga, Soegijapranata Katoliko Iunivesite, Initonesia. Autu: Fa'aputuga Fa'apitoa o Fa'amaumauga a Ottoman a Matenadaran e fa'atatau i le fasioti tagata a Armenia. Le Aia Tatau mo le Toe Fa'aleleia Polokalama mo Tagata Fa'aleagaina o Fete'ena'iga: O se Su'esu'ega Tulaga o Taumafaiga Fausia le Filemu i totonu o Ambon ina ua mae'a fete'ena'iga.
O le lauga iloga na tuuina atu ia Oketopa 31, 2018 i le 5th Annual International Conference on Ethnic and Religious Conflict Resolution and Peacebuilding na faia e le International Center for Ethno-Religious Mediation i Queens College, City University of New York, i le faiga faapaaga ma le Center for Ethnic, Malamalama i Tu'u ma Lotu (CERRU).
lē faʻatino
O le Armenian Genocide o le 1915-16 na saunia e le Ottoman Empire ua leva ona talanoaina e tusa lava po o le a le mea moni e le o iloa e le Malo o Turkey. E ui lava o le teena o le fasioti tagata o se auala i le faia o solitulafono fou e isi setete ma tagata e le o ni setete, o faʻamaoniga ma faʻamaoniga o loʻo i ai e uiga i le Armenian Genocide o loʻo faʻaleagaina. O lenei tusiga e faʻamoemoe e suʻesuʻe pepa fou ma faʻamaoniga e faʻamalosia ai le tagi e iloa mea na tutupu i le 1915-16 o se gaioiga o le fasioti tagata. O le suʻesuʻega na suʻesuʻeina ai faʻamaumauga a le Ottoman na teuina i faʻamaumauga a Matenadaran ma e leʻi suʻesuʻeina muamua. O se tasi oi latou o se faʻamaoniga tulaga ese o se faʻatonuga tuusaʻo e aveʻesea tagata Armenia mai o latou fale ma faʻanofo ai tagata sulufaʻi Turkish i fale o Armenia. I lenei tulaga, o isi pepa na suʻesuʻeina faʻatasi, e faʻamaonia ai o le faʻamavaeina o tagata Ottoman Armenians na faʻamoemoe e avea ma fasiotiga tagata ma le fuafuaina.
faʻatomuaga
O se mea moni e le mafai ona faafitia ma o se talafaamaumau na faamaumauina i le 1915-16 o tagata Armenia o loo nonofo i le Malo o Ottoman na aafia i le fasioti tagata. Afai e teena e le malo o Turkey i le taimi nei le solitulafono na faia i le silia ma le seneturi talu ai, e avea ma fesoasoani i le solitulafono. Afai e le mafai e se tagata poʻo se setete ona talia le solitulafono na latou faia, e manaʻomia e isi setete atiaʻe ona faʻalavelave. O setete ia e maualuga le faamamafa i le solia o aia tatau a tagata ma o latou puipuiga e avea ma faamaoniga mo le filemu. O le mea na tupu i le 1915-1916 i le Ottoman Turkey e tatau ona faʻailogaina o se solitulafono o le fasioti tagata i lalo o le solitulafono, talu ai e ogatasi ma mataupu uma o le Feagaiga i le Puipuiga ma le Faʻasalaga o le Solitulafono o le Faʻasalaga. O le mea moni, na tusia e Raphael Lemkin le faʻamatalaga o se faaupuga "fasioti tagata" e mafaufau i solitulafono ma soliga na faia e le Ottoman Turkey i le 1915 (Auron, 2003, itulau 9). O le mea lea, o faiga e faʻamalosia ai le puipuia o solitulafono na faia e faasaga i tagata soifua, ma lo latou lumanaʻi faʻapea foʻi ma faiga faʻavae filemu e tatau ona ausia e ala i le taʻusalaina o solitulafono ua mavae.
O le autu o su'esu'ega o lenei su'esu'ega o se pepa aloaia a Ottoman e aofia ai itulau e tolu (f.3). O le pepa na tusia e le Turkish Ministry of Foreign Affairs ma na auina atu i le matagaluega lona lua e nafa ma meatotino lafoai e avea o se lipoti o loʻo i ai faʻamatalaga e uiga i le tolu-masina faʻateʻaina (mai ia Me 25 ia Aokuso 12) (f.3). E aofia ai faʻamatalaga e uiga i faʻatonuga lautele, faʻatulagaina o le aveʻesea o tagata Armenia, faʻagasologa o le aveʻesea, ma auala na aveʻesea ai tagata Armenia. E le gata i lea, o loʻo i ai faʻamatalaga e uiga i le faʻamoemoe o nei gaioiga, o matafaioi a tagata ofisa i le taimi o le aveʻesea, o lona uiga o le Malo o Ottoman na faʻatulagaina le faʻaaogaina o meatotino a Armenia, faʻapea foʻi ma faʻamatalaga e uiga i le faagasologa o le Turkification o Armenians e ala i le tufatufaina atu o tamaiti Armenia. i aiga Take ma faaliliu i latou i le lotu Isalama (f.3)․
O se vaega tulaga ese, talu ai o loʻo i ai ni faʻatonuga e leʻi faʻapipiʻiina muamua i isi pepa. Aemaise lava, o loʻo i ai faʻamatalaga i luga o le fuafuaga e faʻanofo ai tagata Turkish i fale o Armenia oe na malaga mai ona o le Taua a Balkan. O le pepa aloaia muamua lea mai le Malo o Ottoman o loʻo taʻu aloaia mai soʻo se mea ua tatou iloa mo le silia ma le seneturi. O se tasi lenei o na faatonuga tulaga ese:
12 Me 331 (Me 25, 1915), Cryptogram: Ina ua maeʻa le faʻaumatiaina o [nuʻu] Armenia, e tatau ona logo malie le numera o tagata ma igoa o nuʻu. O nofoaga faʻa-Armenia ua faʻaumatia e tatau ona toe faʻaleleia e tagata malaga mai Mosalemi, o vaega ia e totonugalemu i Ankara ma Konya. Mai Konya, e tatau ona auina atu i Adana ma Diarbekir (Tigranakert) ma mai Ankara i Sivas (Sebastia), Kaisareia (Kayseri) ma Mamuret-ul Aziz (Mezire, Harput). Mo lena faʻamoemoe faʻapitoa, e tatau ona auina atu i latou ua faʻafaigaluegaina i nofoaga o loʻo taʻua. O le taimi lava e maua ai lenei poloaiga, o tagata malaga mai itumalo ua taua i luga e tatau ona agai i auala ma auala ua taua. Faatasi ai ma lenei, matou te logoina lona iloaina. (f.3)
Afai tatou te fesili atu i tagata na sao mai le fasiotiga tagata pe faitau a latou manatuaga (Svazlian, 1995), o le a tatou maua mai le tele o faʻamaoniga o loʻo tusia i le auala lava e tasi, e pei o latou tuleia i tatou, faʻaumatia, ave faamalosi a tatou fanau mai ia i tatou, gaoi. o matou afafine, tuuina atu o matou malutaga i tagata malaga Mosalemi. O se fa'amaoniga lea mai se molimau, o se mea moni na fa'amaumauina i le manatuaga lea na fa'asolo mai lea tupulaga i lea tupulaga e ala i lauga fa'apea fo'i ma manatuaga fa'aletagata. O nei pepa e na'o le pau lea o fa'amaoniga aloa'ia e uiga i le Fa'asalaga Fa'atosina a Armenia. O le isi pepa su'esu'e mai le Matenadaran o le cryptogram e uiga i le sui o tagata Armenia (aso 12th o Me, 1915 ma le 25th o Me, 1915 i le Gregorian calendar).
O le mea la lea, e lua mea taua e tatau ona amanaia. Sa tatau ona o ese tagata Armenia i le na o le lua itula talu ona faalauiloa le tulafono e sui ai. O le mea lea, afai o loʻo moe le tamaititi e tatau ona fafagu o ia, afai e fanau le fafine e tatau ona alu i le auala ma afai e aau se tamaititi i le vaitafe, e tatau ona alu le tina e aunoa ma le faʻatali mo lana tama.
E tusa ai ma lenei poloaiga, o se nofoaga patino, tolauapiga poʻo se faʻatonuga e leʻi faʻamaonia aʻo aveʻesea tagata Armenia. O nisi tagata suʻesuʻe e faʻailoa mai e leʻi maua se fuafuaga faʻapitoa aʻo suʻesuʻeina faʻamaumauga e fesoʻotaʻi ma le Armenian Genocide. Ae ui i lea, o loʻo i ai se fuafuaga faʻapitoa o loʻo i ai faʻamatalaga e uiga i le siitia atu o tagata Armenia mai le tasi nofoaga i le isi faʻapea foʻi ma poloaiga e tuʻuina atu ia i latou meaʻai, mea e nonofo ai, vailaʻau ma isi mea e manaʻomia muamua aʻo ave i latou. Mo le siitia i le nofoaga B e manaʻomia X taimi, lea e talafeagai ma mafai e le tino o le tagata ona ola. E leai foi se taiala faapena. Na tutuli sa'o lava tagata mai o latou fale, tuliesea i fafo ma le le mautonu, o auala o auala na suia mai lea taimi i lea taimi ona e leai se mea mulimuli. O le isi fa'amoemoe o le fa'aumatia ma le oti o tagata e ala i le tuliloaina ma le fa'atigāina. E tutusa ma le suiga, na faia e le malo o Turki le resitalaina ma le faʻamoemoe o le faʻatulagaga faʻalapotopotoga, ina ia naʻo le maeʻa ona aveʻesea o tagata Armenia, o le komiti o le toe nofoia o tagata malaga "iskan ve asayiş müdüriyeti" o le a faigofie ona mafai ona toe faʻanofo ai tagata Turki.
E tusa ai ma tamaiti laiti, oe na tatau ona avea ma Turkified, e tatau ona taʻua e le faatagaina i latou e o ma o latou matua. Sa i ai le fiasefulu afe o tamaiti matuaoti Armenia na fetagisi i fale o matua gaogao ma i lalo o le atuatuvale o le mafaufau (Svazlian, 1995).
E tusa ai ma tamaiti Armenia, Matenadaran collection ei ai le Cryptogram (29 Iuni, 331 o Iulai 12, 1915, Cryptogram-telegram (şifre)). “E ono mafai ona ola pea nisi o tamaiti i le ala i le tipoti ma ave faapagota. Mo le faʻamoemoe o le aʻoaʻoina ma le aʻoaʻoina o i latou, e tatau ona tufatufa atu i ia taulaga ma nuʻu o loʻo mautu tupe, i totonu o aiga o tagata taʻutaʻua e le o nonofo ai tagata Armenia… ” (f.3).
Mai se faʻamaumauga faʻamaumauga a Ottoman (aso Setema 17, 1915) na matou iloa ai mai le ogatotonu o Ankara 733 (fitu selau tolu sefulu tolu) fafine ma tamaiti Armenia na faʻaumatia i Eskişehir, mai Kalecik 257, ma mai Keskin 1,169 (DH.EUM). .2. Şb)․ O lona uiga ua matua matuaoti lava fanau a ia aiga. Mo nofoaga e pei o Kalecik ma Keskin, lea e laʻititi laʻitiiti, e 1,426 tamaiti e tele naua. E tusa ai ma le pepa lava e tasi, na matou iloa ai o tamaiti na taʻua na tufatufa atu i faʻalapotopotoga faʻa-Islam (DH.EUM. 2. Şb)․ E tatau ona tatou taʻu atu o le pepa o loʻo taʻua e aofia ai faʻamatalaga e uiga i tamaiti i lalo o le lima tausaga talu ai o le Turkification fuafuaga o tamaiti Armenia na tusia mo tamaiti ei lalo ifo o le lima tausaga (Raymond, 2011)․ O le mafuaaga o lenei fuafuaga o le popolega ina ia manatua e tamaiti matutua atu i le lima tausaga auiliiliga o le solitulafono i le lumanai. O lea, o tagata Armenia sa leai ni fanau, leai ni fale, ma mafatia faalemafaufau ma faaletino. O lenei mea e tatau ona taʻusalaina o se solitulafono faasaga i tagata soifua. Ina ia faʻamaonia nei faʻaaliga lata mai, i lenei taimi matou te sii maia mai se uaea e tasi a le Matagaluega o Mataupu Tau Lotoifale, toe mai le aoina o le Matenadaran.
15 Iulai 1915 (1915 Iulai 28). Tusi aloaʻia: “Mai lava i le amataga i le Malo o Ottoman, o nuu sa nonofo ai Mosalemi sa laiti ma tua ona o le mamao mai le aganuu. O lenei mea e feteenai ma lo tatou tulaga autu e tusa ai ma le numera o Mosalemi e tatau ona faateleina ma faateleina. E tatau ona atia'e le tomai o le aufaioloa faapea foi ma galuega taulima. O le mea lea, e tatau ona toe fa'anofoia nu'u fa'a-Armenia fa'atasi ma tagata o lo'o i ai, lea sa i ai muamua mai le selau i le selau limasefulu fale. Fa'aoga vave: A mae'a le latou nofoia, o le a tumau pea le gaogao o nu'u e lesitala ina ia mulimuli ane toe fa'amautu ma tagata malaga mai Mosalemi ma ituaiga (f.3).
O le a la le ituaiga faiga na i ai mo le faʻatinoga o le parakalafa o loʻo taʻua i luga? Sa i ai muamua se faalapotopotoga faapitoa i le Malo o Ottoman ua faaulutalaina "Deportation and Resettlement Directorate." I le taimi o le Fasiotiga Tagata, sa galulue faatasi le faalapotopotoga ma le faia o le fanua e leai se pule. Na fa'atinoina le lesitalaina o fale o tagata Armenia ma faia lisi tutusa. O lea la o le mafuaʻaga autu lea o le aveʻesea o tagata Armenia ona o se taunuuga na faʻaumatia ai se malo atoa i le toafa. O lea la, o le uluaʻi faʻataʻitaʻiga o le aveʻesea o le aso Aperila 1915 ma o le pepa lata mai, o loʻo iai, o Oketopa 22, 1915. Mulimuli ane, o anafea na amata ai poʻo le iʻuga o le aveʻesea poʻo le a le iʻuga?
E leai se manino. E na o le tasi le mea moni ua iloa o tagata na faʻaauau pea ona tuliesea, suia o latou faʻatonuga, aofaʻi o vaega ma e oʻo lava i tagata o le vaega: teine laiti eseese, matutua, tamaiti, tamaiti i lalo o le lima tausaga, vaega taʻitasi eseese. Ma i luga o le ala, sa faamalosia pea i latou e liliu.
O se poloaiga faalilolilo na sainia e Talyat Pasha, i le aso Oketopa 22, na auina atu i itumalo e 26 ma faʻamatalaga nei: "Talyat poloaiga pe a iai ni mataupu o le liua pe a maeʻa ona faʻaumatia, pe a faʻamaonia a latou talosaga mai le laumua, e tatau ona faʻaleaogaina a latou suiga. ma afai ua uma ona tuuina atu a latou meatotino i se isi tagata malaga mai e tatau ona toe faafoi atu i lē e ana muamua. O le liuaina o tagata faapena e taliaina” (DH. ŞFR, 1915).
O lea la, o lenei mea o loʻo faʻaalia ai o faiga faʻamalosi a le setete o tagatanuu Armenia i le Malo o Ottoman na galue muamua nai lo Turkey o le a tosina atu i le taua. O ia gaioiga faasaga i tagatanuu o Armenia o se faamaoniga lea o le solia o tulafono faavae a le atunuu e pei ona taʻua i le Faavae. I lenei tulaga, o uluai pepa o le Malo o Ottoman e mafai ona avea ma faʻamaoniga e le fesiligia ma faʻamaoni mo le faagasologa o le toe faʻaleleia o aia tatau a tagata Armenia na afaina.
iʻuga
O pepa fou na maua o ni faʻamaoniga mautinoa e uiga i faʻamatalaga o le Armenian Genocide. E aofia ai ma faatonuga a taʻitaʻi maualuluga o le Malo o Ottoman e aveʻesea tagata Armenia, faoa a latou meatotino, faaliliu tamaiti Armenia i Islama, ma mulimuli ane faʻaumatia i latou. O i latou ia o le faʻamaoniga o le fuafuaga o le faia o le fasioti tagata na faʻatulagaina i se taimi umi aʻo leʻi auai le Malo o Ottoman i le Taua Muamua a le Lalolagi. O se fuafuaga aloaʻia na tusia i luga o le setete e faʻaumatia tagata Armenia, faʻaumatia lo latou fanua faʻasolopito ma faoa a latou meatotino. E tatau i setete atia'e ona lagolagoina le fa'asalaina o le fa'afitia o so'o se fa'alavelave fa'aleagaina. O le mea lea, faatasi ai ma le lolomiina o lenei lipoti, ou te fia maua le gauai o tagata tomai faapitoa i le tulaga o tulafono faava o malo e faalauiloa ai le faasalaina o le fasioti tagata ma le filemu o le lalolagi.
O le auala pito sili ona aoga e puipuia ai le fasioti tagata o le faʻasalaga o setete faʻaumatia. I le faʻaaloalo i le manatuaina o tagata na afaina, ou te valaau mo le taʻusalaina o le faʻailoga tagata i tagata e tusa lava poʻo a latou faʻalapotopotoga, atunuʻu, lotu ma itupa.
Leai se fasioti tagata, leai ni taua.
mau faasino
Auron, Y. (2003). O le faafitia o le faafitia. Niu Ioka: Transaction Publishers.
DH.EUM. 2. Şb. (nd).
DH. ŞFR, 5. (1915). Başbakanlık Osmanlı arşivi, DH. ŞFR, 57/281.
f.3, o. 1. (nd). Pepa o tusitusiga Arapi, f.3, doc 133.
General Directorate o le Setete Archives. (nd). DH. EUM. 2. Şb.
Kévorkian R. (2011). Le fasioti tagata Armenia: O se talafaasolopito atoa. Niu Ioka: IB Tauris.
Matenadaran, Fa'amaumauga e le'i lolomia o Persish, Arabic, Turkish Manuscripts. (nd). 1-23.
Şb, D. 2. (1915). General Directorate of State Archives (TC Başbakanlik Devlet Arşivleri
Genel Müdürlüğü), DH.EUM. 2. Şb.
Svazlian, V. (1995). Le fasioti tagata tele: Faʻamaoniga tuʻu a tagata Armenia i sisifo. Yerevan:
Gitutiun Lomiga Fale o le NAS RA.
Takvi-i Vakayi. (1915, 06 01).
Takvim-i vakai. (1915, 06 01).