Fete'ena'iga Faaleaiga ma Fa'alelotu: Fa'afefea ona Tatou Fesoasoani
faʻatomuaga
Ou te fia faafetai atu ma le faamaoni ia te outou uma mo lo outou auai, e matua talisapaia e le Komiti Faafoe a le ICERM ma aʻu. Ou te faafetai i la'u uo, o Basil Ugorji, mo lona tuuto i le ICERM ma le fesoasoani faifai pea, aemaise lava mo tagata fou e pei o au. O lana taitaiga i le faagasologa na mafai ai ona ou tuufaatasia ma le au. Mo lena mea, ou te matua faʻafetai ma fiafia e avea ma sui o le ICERM.
O lo'u manatu o le fa'asoa atu lea o nisi o manatu e uiga i fete'ena'iga fa'ale-aganu'u ma fa'alelotu: pe fa'afefea ona tutupu ma fa'afefea ona fo'ia lelei. I lena tulaga, o le a ou taulai atu i ni mataupu patino se lua: Initia ma Côte d'Ivoire.
O loo tatou ola i se lalolagi o loo tatou feagai ai ma faalavelave i aso uma, o nisi o na mea ua faateteleina i feteenaʻiga sauā. O mea faapena e mafua ai mafatiaga o tagata ma tuua ai le tele o taunuuga, e aofia ai le oti, manuʻa, ma le PTSD (Post Traumatic Stress Disorder).
O le natura o na fete'ena'iga e eseese i tulaga o le tamaoaiga, tulaga fa'a-geopolitical, fa'afitauli tau si'osi'omaga (e fa'atatau i le utiuti o puna'oa), fete'ena'iga fa'asinomaga e pei o ta'aloga, ituaiga, lotu, po'o le aganu'u ma le tele o isi.
Faatasi ai ma i latou, o feteʻenaʻiga faʻale-aganuʻu ma faʻalelotu o loʻo i ai se mamanu faʻasolopito o le faʻatupuina o feeseeseaiga sauā, e pei o: le 1994 Genocide faasaga i Tutsis i Rwanda tau 800,000 tagata afaina (punavai: Marijke Verpoorten); le 1995 Srebenica, ex-Iugoslavia feteenaiga na fasiotia ai le 8,000 Mosalemi (punavai: TPIY); le vevesi fa'alelotu i Xinjiang i le va o Uighurs Muslims ma Hans na lagolagoina e le malo o Saina; le sauaina o le nuu o Iraki Kurdish i le 1988 (faʻaaogaina o gaz e faasaga i tagata Kurdish i le aai o Halabja (puna: https://www.usherbrooke.ca/); ma feeseeseaiga faʻalelotu i Initia…, naʻo le taʻuina o ni nai mea.
O nei feteʻenaʻiga e matua faigata lava ma luʻitau e foia, e fai ma faʻataʻitaʻiga, le feteenaiga a Arapi-Isaraelu i Sasaʻe Tutotonu, o se tasi lea o feeseeseaiga sili ona umi ma faigata i le lalolagi.
O ia feteenaiga e tumau mo se vaitaimi e sili atu ona umi ona e mauaa loloto i tala a tuaa; ua tuufaasolo ma faaosofia tele mai lea tupulaga i lea tupulaga, ua avea ai i latou ma luitau e faamuta. Atonu e umi se taimi e malilie ai tagata e agai i luma ma avega ma le matapeʻapeʻa mai aso ua mavae.
O le tele o taimi, e faʻaaogaina e nisi o faipule faʻalelotu ma faʻalapotopotoga e fai ma meafaigaluega e faʻaogaina ai. O nei faipule e taʻua o le aufaipisinisi faʻapolokiki e faʻaaogaina se isi auala e faʻaogaina ai manatu ma faʻafefe tagata e ala i le faʻaalia o loʻo i ai se taufaamatau ia i latou poʻo latou vaega patino. Na o le pau lava le auala e alu ese ai o le tali atu aʻo faia a latou tali e pei o se fusuaga e ola ai (punavai: François Thual, 1995).
Tulaga o Initia (Christophe Jaffrelot, 2003)
I le 2002, o le setete o Gujarat na feagai ma sauaga i le va o le toʻatele o tagata Hindu (89%) ma le toʻaitiiti Mosalemi (10%). Sa faifai pea fevesiaiga a lotu eseese, ma ou te faapea atu ua oo lava ina avea ma faavae i Initia. O le suʻesuʻega a Jaffrelot o loʻo faʻamaonia ai, o le tele o taimi, o vevesi e tupu i le afiafi o le palota ona o le tele o le mamafa i le va o vaega faʻalelotu, faʻapolokiki, ma e le mafai foi e le au faipule ona faʻamaonia tagata palota i finauga faʻalelotu. I lena feteʻenaʻiga, ua vaʻaia ai Mosalemi o le koluma lona lima (tagata faʻaʻoleʻole) mai totonu, o loʻo faʻamataʻu le saogalemu o Hindu aʻo latou faʻatasi ma Pakistan. I le isi itu, e fa'asalalauina e vaega fa'alotoifale ni fe'au e tetee i Mosalemi ma fa'atupuina ai se faiga fa'alenu'u e fa'aaogaina mo a latou manuia i le taimi o le palota. E le gata e tatau ona tu’ua’ia vaega fa’aupufai i tulaga fa’apenei ona o le aufaigaluega a le malo fo’i e nafa. I lenei ituaiga o feteʻenaʻiga, o loʻo tauivi ofisa o le setete e faʻamautu le manatu latou te fiafia i ai, ma o le mea lea e lagolagoina ma le loto i ai le toatele o tagata Hindu. O le i'uga, o fa'alavelave a leoleo ma le 'au i taimi o vevesi e matua'i la'ititi lava ma telegese ma o nisi taimi e tuai ona aliali mai pe a mae'a fa'ama'i ma fa'aleagaina tetele.
Mo nisi o tagata Hindu, o nei vevesi o avanoa ia e tauimasui ai Mosalemi, o nisi taimi e matua mauoa ma manatu o ni tagata faʻatauvaʻa taua o tagata Hindu.
Tulaga o Ivory Coast (Phillipe Hugon, 2003)
O le mataupu lona lua ou te fia talanoaina, o le feteenaʻiga i Côte d'Ivoire mai le 2002 i le 2011. Sa avea aʻu ma se ofisa o fesoʻotaʻiga ina ua sainia e le malo ma le au fouvale le maliega filemu i Ouagadougou ia Mati 4, 2007.
O lenei feteenaiga ua faamatalaina o se feteenaiga i le va o Muslim Dioulas mai Matu ma Kerisiano mai Saute. Mo le ono tausaga (2002-2007), na vaevaeina le atunuu i le itu i Matu, o loʻo nofoia e le au fouvale na lagolagoina e le itu i Matu ma le itu i Saute, e pulea e le malo. E ui lava o le feteenaiga e foliga mai o se feteenaiga ethnoreligious, e tatau ona faailoa atu e leai.
Muamua na amata le faalavelave i le 1993 ina ua maliu le sa avea muamua ma Peresitene Félix Houphouët Boigny. O lana Palemia Alassane Ouattara na manao e suitulaga ia te ia, e faasino i le faavae, ae e lei taunuu i le auala na ia fuafuaina, ma na suitulaga ai le peresitene o le palemene, Henry Konan Bédié.
Na faʻatulagaina e Bédié faiga palota i le lua tausaga mulimuli ane, i le 1995, ae na le aofia ai Alassane Ouattara mai le tauvaga (e ala i togafiti faʻaletulafono ...).
I le ono tausaga mulimuli ane, i le 1999 na tuliesea ai Bédié i se osofaʻiga na taʻitaʻia e fitafita talavou i Matu faamaoni ia Alassane Ouattara. O mea na tutupu na sosoo ai ma le palota na faatulagaina i le 2000 e le au putschists, ma na toe le aofia ai Alassane Ouattara, na mafai ai e Laurent Gbagbo ona manumalo i le palota.
Ina ua mavae lena, i le 2002, sa i ai se fouvale faasaga ia Gbagbo, ma o le manaoga autu a le au fouvale o lo latou aofia ai i le faiga faatemokalasi. Na latou manuia i le faʻamalosia o le malo e faʻatulagaina palota i le 2011 lea na faʻatagaina ai Alassane Ouattara e auai e avea ma sui tauva ona manumalo ai lea.
I lenei tulaga, o le sailiga mo le malosi faapolokiki o le mafuaaga o le feteenaiga lea na liliu atu i le fouvale faaauupegaina ma fasiotia ai le silia ma le 10,000 tagata. E le gata i lea, o ituaiga ma tapuaiga sa na o le faʻaaogaina e faʻamaonia ai le au faʻamalosi, aemaise lava i latou i nuʻu i tua, o tagata maualalo aʻoaʻoga.
I le tele o feteʻenaʻiga faʻale-aganuʻu ma faʻalelotu, o le tuʻufaʻatasiga o faʻalapotopotoga ma feeseeseaiga faʻalelotu o se elemene o le maketiina i le tautua a le aufaipisinisi faʻapolokiki e faʻamoemoe i le faʻaosoina o tagata faʻamalosi, fitafita, ma punaoa. O le mea lea, o i latou ia e filifili po o le a le itu latou te aumaia e faʻatino e ausia ai a latou sini.
O a Mea e Mafai Ona Tatou Faia?
Ua toe fo’i ta’ita’i o nu’u i le tele o vaega ina ua fa’aletonu ta’ita’i o le atunu’u. E lelei lenei mea. Ae ui i lea, o loʻo i ai pea se auala umi e fausia ai le faʻatuatuaina ma le talitonuina o tagata i le lotoifale, ma o se vaega o luʻitau o le le lava o tagata faigaluega agavaa e taulimaina auala e foia ai feeseeseaiga.
Soo se tasi e mafai ona avea ma taʻitaʻi i taimi mautu, ae paga lea, ona o le tele o faʻalavelave o loʻo tutupu pea lava pea, e taua le filifilia o taʻitaʻi agavaa mo nuʻu ma atunuʻu. O taitai e mafai ona faataunuuina lelei a latou misiona.
iʻuga
Ou te iloa o lenei suʻesuʻega e faʻatatau i le tele o faitioga, ae naʻo loʻu manaʻo ia tatou manatua lenei mea: o faʻaosofiaga i feeseeseaiga e le o mea e aliali mai i le mea muamua. Atonu e tatau ona tatou suʻesuʻe loloto a o leʻi malamalama i le mea moni e faaosofia ai feteenaʻiga. I le tele o tulaga, o fete'ena'iga fa'ale-aganu'u ua na'o le fa'aaogaina e aofia ai nisi o fa'anaunauga fa'apolokiki ma galuega fa'atino.
O la tatou matafaioi la i le avea ai ma tagata e faatupuina le filemu le faailoa i soo se feteenaiga e tasi po o ai tagata o loʻo faʻaleleia ma o a latou mea e fiafia i ai. E ui lava atonu e le faigofie lena mea, e taua le faʻaauau pea ona aʻoaʻoina ma fefaʻasoaaʻi le poto masani ma taʻitaʻi o alalafaga e puipuia ai feteʻenaʻiga (i tulaga sili ona lelei) pe foia i latou i le mea ua latou faʻateleina.
I luga o lena faʻamatalaga, ou te talitonu o le ICERM, International Center for Ethno-Religious Mediation, o se auala sili ona lelei e fesoasoani ia i tatou e ausia le faʻaauau e ala i le aumaia o tagata atamamai, taʻitaʻi faʻapolokiki ma faʻalapotopotoga faʻatasi e faʻasoa le poto ma le poto masani.
Faafetai mo lou gauai, ma ou te faamoemoe o le a avea lea ma faavae mo a tatou talanoaga. Ma toe faafetai atu mo le faafeiloaia o au i le au ma le faatagaina o au e avea ma se vaega o lenei malaga matagofie o ni tagata faatupu filemu.
E uiga i le Fofoga Fetalai
O Yacouba Isaac Zida o se ofisa sinia o le autau a Burkina Faso i le tulaga o le General.
Sa aoaoina o ia i le tele o atunuu e aofia ai Morocco, Cameroon, Taiwan, Farani, ma Kanata. Sa avea foi o ia ma sui auai i se polokalame Joint Special Operations i se Iunivesite i Tampa, Florida, Iunaite Setete.
Ina ua maeʻa le fouvalega a tagata i Burkina Faso ia Oketopa 2014, na tofia ai Mr. Zida e le vaegaau e avea ma Ao le tumau o le Malo o Burkina Faso e taʻitaʻia le faʻatalanoaga lea na iʻu ai i le tofiaina o se tagata lautele e avea ma taʻitaʻi suiga. Ona tofia ai lea o Mr. Zida e avea ma Palemia ia Novema 2014 e le faigamalo a le malo.
Na faamavae o ia ia Tesema 2015 ina ua uma ona faia le palota sili ona saoloto na faia e Burkina Faso. Talu mai Fepuari 2016 sa nofo ai Mr. Zida i Ottawa, Kanata, ma lona aiga. Sa ia filifili e toe alu i le aoga mo se Ph.D. i feteenaiga Suesuega. O ana suʻesuʻega o loʻo taulaʻi atu i faiga faatupu faalavelave i le itulagi o Sahel.