Dacwad Sharafeed
Maxaa dhacay? Sooyaalka Taariikheed ee Khilaafka
Kiis sharafeed waa isku dhac u dhexeeya laba qof oo wada shaqeeya. C/rashiid iyo Naasir waxay u shaqeeyaan hay’ad caalami ah oo ka hawlgasha mid ka mid ah gobollada Soomaaliya. Labaduba asalkoodu waa Soomaali inkastoo ay ka soo jeedaan qabiilo kala duwan.
Cabdulrashid waa Hogaamiye kooxeedka Xafiiska halka Nassir uu yahay maareeyaha Maaliyadda isla xafiiska. Naasir waxa uu ururka ka tirsanaa muddo ku dhow 15 sano, waxaanu ka mid ahaa shaqaalihii markii hore aasaasay xafiiska hadda jira. Cabdulrashid waxa uu ururka ku biiray dhawaan.
Imaatinka C/rashiid ee xafiiska ayaa ku soo beegantay iyadoo ay jiraan isbedello dhanka shaqada ah oo ay ka mid yihiin kor u qaadista nidaamka maaliyadeed. Naasir wuu awoodi waayay inuu ku shaqeeyo nidaamka cusub sababtoo ah kuma fiicna kumbuyuutarka. Haddaba Cabdulrashid waxa uu wax ka bedel ku sameeyay xafiiska waxa uuna Naasir u bedelay Madaxa Barnaamijyada, waxa uuna iclaamiyay shaqada Maareeyaha Maaliyada. Naasir waxa uu ku andacoodey in nidaamkan cusub lagu soo kordhiyey sidii looga takhalusi lahaa mar haddii Cabdulrashid uu ogaa in uu ka soo jeedo qabiil ay is hayaan. C/rashiid ayaa dhanka kale ku andacoodey in uusan wax shaqo ah ku laheyn soo bandhigista nidaamka maaliyadeed ee cusub maadaama laga soo bilaabay xafiiska guud ee ururka.
Ka hor inta aan la hirgelin nidaamka maaliyadeed ee cusub, waxaa lacagta xafiiska lagu soo wareejin jiray iyadoo la adeegsanayo nidaamka Xawaaladaha (xawaalad kale oo ka baxsan nidaamka bangiyada dhaqanka) waxaana lagu wareejin jiray Maareeyaha Maaliyadda. Tani waxay ka dhigtay booska mid aad u xoog badan iyadoo shaqaalaha intiisa kale ay u maraan Maareeyaha Maaliyadda si ay lacag ugu helaan hawlahooda.
Sida inta badan ka dhacda Soomaaliya, qofka jagada uu ka hayo urur iyo gaar ahaan heer hoggaamineed waxaa loola jeedaa in uu sharaf u noqdo qabiilkiisa. Waxaa laga sugayaa in ay 'u dagaalamaan' danaha qabiilkooda ee qaybsiga agabka iyo adeegyada ay ka helaan goobtooda shaqada. Tani waxay ka dhigan tahay inay hubiyaan in qabiiladooda qandaraas la siiyay adeeg bixiye ahaan; in inta badan agabka ururkooda oo ay ku jirto raashinka gargaarka ay u tagaan qabiilkooda oo ay xaqiijiyaan in rag/haweenka qabiiladooda ay sidoo kale helaan fursado shaqo oo ay ka helaan meelaha ay saameynta ku leeyihiin.
Ka dib markii laga bedelay maareeyaha Maaliyadda oo loo bedelay door barnaamij, waxay la macno tahay in Naasir aanu xilkiisa oo keliya ku lumin, balse taasi waxa ay beeshiisa u aragtay ‘hoos u dhac’ maadaama xilka cusubi uu ka saaray kooxda maamulka xafiiska. Naasir oo ku dhiiraday beeshiisa ayaa diiday xilka cusub ee loo magacaabay, wuxuuna sidoo kale diiday inuu wareejiyo xafiiska maaliyadda, isagoo ku hanjabay inuu curyaaminayo howlaha ururka ee deegaanka.
Labaduba hadda waxa uu ka codsaday maamulaha shaqaalaha ee gobolka in ay iska xaadiriyaan xafiiska gobolka ee Nairobi si ay ugala hadlaan arrintan.
Sheekooyinka Midba midka kale - Sida Qof kastaa u Fahmo Xaaladda iyo Sababta
Sheekadii Cabdirashiid - Naasir iyo qabiilkiisu waa dhib.
Sida Wacan: Naasir waa inuu wareejiyo furaha iyo dukumentiyada xafiiska maaliyadda oo uu aqbalo jagada sarkaalka barnaamijka ama uu iska casilo xilka.
Waxyaabaha xiisaha leh:
Ammaanka: Nidaamkii hore ee gacanta oo uu ku jiray habka xawaaladaha Xawaaladaha ayaa xafiiska halis geliyay. Maareeyaha Maaliyadda ayaa lacag badan ku xafiday xafiiska iyo meel uu gaadhi karo labadaba. Arintaan ayaa noqotay mid halisteeda leh kadib markii deegaanka aan joogno ay gacanta ku dhigeen kooxo maleeshiyo ah oo ku adkeysanaya in hay’adaha ka howlgala deegaankaasi ay bixiyaan ‘canshuurta’. Oo yaa og lacagta dareeraha ah ee lagu hayo xafiiska. Nidaamkan cusub ayaa ah mid wanaagsan maadaama hadda lacagaha lagu bixin karo qaab online ah, mana ahan inaan ku hayno lacag badan oo kaash ah xafiiska, taasoo gacan ka geysaneysa in la yareeyo khatarta weerarada maleeshiyaadka.
Tan iyo markii aan ku biiray ururka, waxaan ka codsaday Naasir inuu barto nidaamka cusub ee maaliyadda, laakiin wuu diiday oo wuu awoodi waayay inuu ku shaqeeyo nidaamka cusub.
Baahiyaha Ururka: Ururkayagu waxa uu soo saaray nidaamka maaliyadeed ee cusub si caalami ah waxana aanu filaynaa in dhamaan xafiisyada goobuhu isticmaalaan nidaamka iyada oo aan laga reebin. Anigoo ah maareeyaha xafiiska, waxaan halkan u joogaa si aan u xaqiijiyo in tan lagu raaco xafiiskayaga. Waxa aan xayaysiisay maamule cusub oo maaliyadda oo nidaamkan cusub isticmaali kara balse waxa aan Naasir u soo bandhigay xil cusub oo ah sarkaalka barnaamijka si aanu shaqadiisa u waayin. Laakiin wuu diiday.
Amniga Shaqada: Waxaan ka soo tagay qoyskeyga Kenya. Carruurtaydu waxay dhigtaan dugsi, qoyskeyguna waxay ku nool yihiin guri kiro ah. Waxay leeyihiin aniga oo kaliya oo aan ku tiirsanaado. Ku guuldareysiga in la hubiyo in xafiiskayaga uu raaco awaamiirta xafiiska dhexe waxay la macno tahay in aan shaqadayda waayo. Ma doonayo in aan khatar geliyo wanaaga qoyskayga sababtoo ah hal nin ayaa diiday in uu wax barto wuxuuna ku hanjabayaa inuu curyaamiyo hawlahayaga.
Baahiyaha Cilmi-nafsiga: Qabiilka Naasir ayaa iigu hanjabayey in haddii uu xilkiisa waayo ay anigana ii xaqiijinayaan in aan aniguna shaqadayda waayo. Qabiilkaygu wuu ii hiiliyay, waxaana khatar ah in haddii aan arrintan la xalinin ay dhacdo colaad beeleed, anigana la igu eedayn doono. Waxa kale oo aan xilkan la wareegay aniga oo ballan qaaday in aan xaqiijin doono in xafiisku u gudbo nidaamka maaliyadeed ee cusub. Kuma noqon karo hadalkayga maadaama ay tani tahay arrin sharaf leh.
Sheekadii Naasir – Cabdulrashid waxa uu rabaa in uu shaqadayda u dhiibo ninka beeshiisa ah
Sida Wacan: Ma aqbali doono xilka cusub ee la ii soo bandhigay. Waa hoos u dhac. Waxaan ururkan ku jiray in ka badan Abdulrashid. Waxa aan gacan ka geystay aasaaska xafiiska, waana in la iga dhaafaa isticmaalka nidaamka cusub maadaama aanan baran karin isticmaalka kombuyuutarrada da'dayda!
Waxyaabaha xiisaha leh:
Baahiyaha Cilmi-nafsiga: In aan ahay maareeyaha maaliyadda ee hay’ad caalami ah iyo in aan gacanta ku hayo lacag caddaan ah oo badan waxa ay iga dhigtay in aan aniga oo keliya aniga oo qabiilkayga ah la ixtiraamo. Dadku way i eegi doonaan markay maqlaan inaanan baran karin nidaamka cusub, taasina waxay sumcad xumo u soo jiidaysaa qabiilkayaga. Waxa kale oo laga yaabaa in ay dadku yidhaahdaan hoos ayaa la ii dhigay, sababtoo ah waxaan lunsaday lacagtii ururka, taasina waxay ceeb u soo jiidaysaa aniga, qoyskayga iyo qabiilkayga.
Amniga Shaqada: Wiilkaygii iigu yaraa waxa uu aaday waxbarasho dheeraad ah oo dibadda ah. Wuxuu igu tiirsan yahay inuu bixiyo baahidiisa dugsiga. Ma awoodo inaan hadda shaqo la'aan noqdo. Waxa aan haystaa dhawr sano ka hor intaanan shaqada ka fariisan, mana heli karo shaqo kale da'dayda.
Baahiyaha Ururka: Anigu waxaan ahay kii kula gorgortamay qabiilkayga oo halkan ugu badan in ururkani uu xafiis ka sameeyo halkan. Cabdulrashid waa in uu ogaadaa in haddii ururku uu halkan ka sii shaqeeyo waa in ay ii ogolaadaan in aan sii wato shaqada maareeyaha maaliyadda...iyaga oo isticmaalaya nidaamkii hore.
Mashruuca Dhexdhexaadinta: Daraasadda Kiiska Dhexdhexaadinta ee uu sameeyay Wasye' Musyoni, 2017
